Het Beloofde (Duits)land

Duitsland voert sinds zondag weer grenscontroles uit, vooral dan aan de grens met Oostenrijk. Dat heeft de regering van christendemocraten (CDU/CSU) en sociaaldemocraten (SPD) beslist, toen duidelijk werd dat de Duitse deelstaten en gemeenten de enorme toevloed aan asielzoekers uit Syrië niet meer konden slikken. Nog niet zo lang geleden had bondskanselier Angela Merkel (CDU) gezegd dat er geen ‘bovengrens [bestaat] voor vluchtelingen’ die naar Duitsland willen komen. Inderdaad, er is geen ‘Obergrenze’ voor het recht op asiel, stelt Reinhard Müller in de Frankfurter Allgemeine Zeitung, maar er is er wel een grens aan de mogelijkheid van de staat om vluchtelingen op te nemen. Duitsland moet die toevloed wel kunnen verwerken, – aldus de journalist van de gezaghebbende krant –, de staat moet nog wel kunnen functioneren. Humanitaire bekommernis botst met institutionele capaciteit.

‘Stop op de fles’

Aan dit punt haakte zich de kritiek vast van de Christlich-Soziale Union (CSU), de Beierse zusterpartij van Merkels CDU. Heel wat kopstukken van de CSU haalden hevig uit naar de beslissing van de bondskanselier om de vluchtelingen vrij vanuit Hongarije naar Duitsland te laten reizen. Horst Seehofer, minister-president van de Duitse deelstaat Beieren, vindt dat Merkel in de fout is gegaan: ‘Ich sehe keine Möglichkeit, den Stöpsel wieder auf die Flasche zu kriegen.” (Ik zie geen mogelijkheid de stop weer op de fles te krijgen). De ‘Union’ zoals het verbond van de twee christendemocratische partijen heet, is verdeeld. Van ‘Union’ is in de vluchtelingencrisis geen sprake. De CSU waarschuwt voor de gevaren die de stroom asielzoekers met zich meebrengt, de CDU heeft het over uitdagingen en kansen, of om het met de gevleugelde woorden van Merkel te zeggen: ‘Wir schaffen das’ (we krijgen het wel klaar).

Gevaar

Markus Söder (CSU), de Beierse minister van Financiën, toonde zich onder de indruk van de ‘Willkommenskultur’ en de hulpvaardigheid van de Duitse burger, maar kwam dan op de proppen met de ‘Vernunft’ (de rede) die zegt dat dit alles gevolgen op lange termijn zal hebben: ‘Wenn in diesem Jahr mehr Menschen zuwandern, als hier geboren werden, wirkt sich das auf die kulturelle Statik einer Gesellschaft aus.” (Wanneer dit jaar meer mensen immigreren dan er hier geboren worden, heeft dit uitwerking op de culturele toestand van een maatschappij.’) Duitsland zou zich veranderen en wel „grundlegender, als wir im Moment vermuten” (fundamenteler dan we op dit moment vermoeden). Het lijdt geen twijfel dat de christendemocratische politicus zinspeelde op de culturele en levensbeschouwelijke veranderingen die het groeiende aantal moslims in de maatschappij met zich zal meebrengen. Hans-Peter Friedrich, een voormalige federale minister van Binnenlandse Zaken en ook een CSU-man, sprak de waarschuwing uit dat er zich onder de vluchtelingen ook strijders van de ‘Islamitische Staat’ (IS) en ‘islamitische slapers’ zouden kunnen bevinden. Geen enkel ander land zou zich zo naïef blootstellen aan een dergelijk gevaar, zei Friedrich verder nog.

‘Das deutsche Wunder’

Het Duitsland van Merkel verraste de wereld met zijn ‘warmte’ en ‘gastvrijheid’. Vele waarnemers vroegen zich af waar die ‘openheid’ vandaan kwam. Sommige onder hen vermoedden opportunistische drijfveren: De Duitse economie zou best vers bloed kunnen gebruiken. Of had het te maken met schuldgevoelens die de Duitsers overgehouden hebben aan het onzalige nationaalsocialistische verleden? Of met de ervaringen die Duitsland opgedaan had met het opvangen van miljoenen Duitse vluchtelingen en ‘Vertriebene’ (verdrevenen) in 1945 uit de voormalige Duitse provincies Pommeren, Silezië en Oost-Pruisen en uit het Sudetenland? Of zou de drang om de wereld te verbeteren van domineesdochter Angela Merkel er voor iets tussen zitten? Josef Joffe, journalist van Die Zeit ziet nog een andere verklaring voor ‘das deutsche Wunder’: Duitsland zou er de laatste jaren een andere opvatting over nationaliteit op gaan nahouden zijn. Niet meer de herkomst zou bepalend zijn, niet meer het Duits-zijn, maar de wil – ook van mensen van buitenaf – om Duitser te worden.

Het Beloofde (Duits)land

Merkel had de poorten wijd opengezet voor mensen die naar Duitsland vluchten en – in de woorden van Joffe – Duitser willen worden. Maar de mensen op het terrein hebben het niet onder de markt. Hulpverleners en stedelijke en gemeentelijke diensten kreunen onder de massale toevloed van asielzoekers. Ten einde raad heeft de Duitse regering het Akkoord van Schengen buiten werking gesteld door de herinvoering van grenscontroles. Door haar ambitieuze opnamepolitiek heeft ze ongewild die idee een slechte dienst bewezen die haar zo dierbaar is, de Europese idee waarvan Schengen met zijn vrij verkeer van personen het symbool bij uitstek is. Maar ook de mensen op een ander terrein – dat van de regio van waaruit meer en meer mensen worden aangelokt door de welkomstwoorden van Merkel – sparen niet met kritiek. De Duitse openbare omroep ZDF straalde een documentaire uit over een vluchtelingenkamp in Noord-Irak. Bericht werd over een veertienjarige jongen die naar Duitsland trok op de gevaarlijke vluchtroute doorheen Turkije en de Balkan opdat hij – eens aangekomen in ‘het Beloofde (Duits)land’ – zijn wanhopige familie in het kader van gezinshereniging zou doen overkomen. Het was een schrijnend verhaal dat de plaatselijke gouverneur deed uitroepen: ‘Waarom kan Duitsland niet één tiende van alles wat het uitgeeft hier spenderen om de volksverhuis te verhinderen?’ Die uitspraak legt de vinger op de wonde: de mensen die Syrië ooit nodig zal hebben voor de wederopbouw, zullen er dan niet meer zijn.

(Dit artikel verscheen eerder op www.knack.be)

Foto: Merkel   @Reuters