Het geschenk van Nasser

Gamel Abdel Nasser werd op 25 februari 1954 voor de eerste maal premier van Egypte. Zijn eerste termijn als premier duurde nog geen vijftien dagen. In april van datzelfde jaar zou hij voorgoed de opperste macht van Egypte naar zich toe trekken tot zijn dood in 1970.

Een dam tegen het Westen

Nassers carrière is er een van vele hoogtepunten en de man wordt ook terecht aanzien als een der meest invloedrijke Arabieren in de moderne geschiedenis. Het is de moeite om te focussen op het jaar 1956. Nasser was intussen verkozen tot president en hij vatte het plan op om de fameuze Aswandam op de Nijl op te trekken. Het zou een grootsere versie worden van de toen bestaande Britse constructie uit 1902. De quasi onvoorspelbare Nijloverstromingen moesten worden ingedijkt in het belang van de gewone Egyptenaar en in het belang van de economie. Nasser probeerde geld los te krijgen van het Westen. De aanvankelijk beloofde VS-steun werd bot ingetrokken toen Nasser de Chinese Volksrepubliek erkende in 1956. Op 26 juli besloot de Egyptische president het Frans-Brits beheerde Suezkanaal te nationaliseren, wat hem op ramkoers bracht met het Westen en Israël. Vanaf dat punt werd het beheer van het kanaal toegewezen aan de Suez Canal Autorithy.

No appeasement

Richten we nu onze blik even op het Verenigd Koninkrijk. De Britten hadden geen hoge pet op van Nasser. Niet alleen verdreef hij het Britsgezinde Egyptische koningshuis van de troon, hij voerde bovendien een Arabisch nationalistische politiek gericht tegen de Westerse mogendheden. Getraumatiseerd door Chamberlains ‘appeasement’ politiek ten overstaan van de nazi’s in de jaren 1930, was de conservatieve premier Anthony Eden vastbesloten om de ‘Egyptische dictator’ een lesje te leren. Als vicepremier in 1952, onder Winston Churchill, verklaarde Eden nog dat ‘Brittanniës verhaal en belangen ver buiten het Europese continent liggen. Onze gedachten strekken over de zeeën naar de vele gemeenschappen in elke hoek van de wereld waar ons volk een rol speelt.’ De politiek die hij als reactie op Nassers Suezstrategie hanteerde, paste volledig in deze koloniale gedachte. Toen Eden in 1977 overleed, verscheen in de Britse pers traditiegetrouw een eerbetuiging: ‘He was the last Prime Minister to believe Britain was a great power and the first to confront a crisis which proved she was not’.

(vert. ‘Hij was de laatste premier die geloofde dat Groot-Brittannië een mogendheid was en hij was de eerste die geconfronteerd werd met een crisis die bewees dat dat niet zo was’.)

Amerika wil niet mee

Terwijl de VN werkten aan een diplomatieke oplossing, ontmoetten Eden, de Franse premier Guy Mollet en de Israëlische premier David Ben-Goerion elkaar in het geheim in oktober 1956. Vooral Eden drong aan op gewapende actie. ‘It’s either him or us, don’t forget that’, was zijn bekende standpunt (vert. ‘Het is of hij of wij. Vergeet dat niet’). Israëlische troepen vielen op 29 oktober Egypte binnen en ondanks de in 1954 genomen beslissing om de Britse troepen geleidelijk aan terug te trekken uit Egypte, bezette een Frans-Brits leger het Suez-kanaal op 31 oktober. In tegenstelling tot wat men verwachtte, verzetten de VS zich hevig tegen de invasie in Egypte. President Eisenhower zat volop in verkiezingsmodus om in november 1956 een tweede termijn als president te kunnen beginnen en kon dus een buitenlands conflict missen als kiespijn. Bovendien vielen Sovjettroepen rond dezelfde periode Hongarije binnen en de VS konden het niet maken de ene inval te steunen en de andere te banvloeken. Hierop dwong de grootmacht haar Britse bondgenoot tot een overeenkomst met Nasser door te dreigen met economische maatregelen die het oude Albion pijn zouden doen. De aan een zwakke gezondheid lijdende Eden ging overigens fysiek onder de crisis en onder de interne kritiek in zijn kabinet door. Na amper tien dagen was de Suezcrisis voorbij. Twee maanden later nam Eden ontslag. Guy Mollet zou zich een jaar later verslikken in Algerije.

Een wereldveranderende week

Uiteindelijk was president Nasser de grote kampioen van het spierenballengerol tussen de oude machten en Egypte. De Britten waren de grote verliezers. Leden van het Commonwealth wensten voor het eerst in de geschiedenis van de Britse imperiale familie uitdrukkelijk niet betrokken te worden in een conflict van het moederland. Het VK liet de Fransen nijdig achter toen bleek dat de Britse troepen zonder voorafgaande afspraak met Frankrijk zich terugtrokken uit Egypte. En hoewel het militair een succesvolle operatie was, stonden de Franse en Britse regering diplomatiek met de billen bloot. De hele wereld kon nu zien dat Europa niet kon handelen zonder uitdrukkelijke toestemming van die andere oud-kolonie, de Verenigde Staten van Amerika. De Verenigde Naties stuurden voor de eerste maal in hun geschiedenis een vredesmacht met een ‘peace keeping’ opdracht uit naar Egypte om als buffer te opereren tussen het door de Israeli’s bezette Sinaïgebied en Egypte. In het korte conflict verwierf Nasser de Sovjet-Unie als bondgenoot en zette hiermee de deur open voor Koude Oorlog in de Arabische Wereld. Het was Nassers geschenk aan Europa en de wereld.