Mensen zijn gezegend (en vervloekt) met een behoefte aan rolmodellen. Jonge kinderen bewonderen hun ouders, die op dat moment nog superhelden, geen superschurken zijn. Tieners zoeken en vinden hun rolmodellen elders: atleten, muzikanten en filmsterren zijn de usual suspects, maar vandaag de dag zijn Youtubers en de TikTok-kliek minstens even invloedrijk. Naarmate zij meer en meer in contact komen met de ‘echte wereld’, zullen de ondertussen jongvolwassen burgers ook meer en meer geconfronteerd worden met de ‘echte elite’. Een elite van geld en macht die zij geacht worden te imiteren. De Reuzegomse elite, zeg maar.

Elite

Idealiter is de vorming van een maatschappelijke ‘elite’ een bottom-up proces: leden van de high society ontlenen hun positie aan een brede maatschappelijke consensus over wat bewonderenswaardig is. Dit lidmaatschap is bovendien een dynamisch, geen statisch gegeven: wie deel uitmaakt van de elite, kan zijn status verliezen door niet overeenkomstig de verwachtingen te handelen. Zijn of haar positie kan worden ingenomen door personen die, ondanks hun ‘niet-elitaire komaf’, het maatschappelijk ideaal dichter benaderen.

De leden van de Reuzegom, de studentenclub waarvan het doopritueel Sanda Dia fataal werd, behoren tot de maatschappelijke elite. Maar hun lidmaatschap is niet het resultaat van een maatschappelijke consensus, en ik ook niet dynamisch: de invloed van de Reuzegommers is afhankelijk van de ouderlijke bankrekening en connecties. Een bankrekening en connecties die de Antwerpse zonen op hun beurt als hefboom gebruiken voor de uitbreiding van hun eigen vermogen en netwerk. Dat Reuzegom ‘voor haar leden zorgt’, maakte de club extra aantrekkelijk.

Muizen en goudvissen

De hedendaagse malaise, gekenmerkt door anti-elitaire sentimenten, vloeit voort uit de totale verzaking door de Reuzegomse elite aan hun verantwoordelijkheid als maatschappelijk rolmodel. Rolmodellen steken geen muis in een blender om ze vervolgens aan hun aspirant-collegae te voeden. Ze gebruiken de belofte van wereldlijke invloed niet om ‘schachten’ tijdens de wintermaanden in een put met koud water te laten plaatsnemen en op hen te urineren. En ze laten lidmaatschap van hun exclusieve club niet afhangen van de hoeveelheid visolie die een 20-jarige student kan opdrinken om een net ingeslikte goudvis weer uit te kotsen.

Er is helemaal niets verkeerd aan het bestaan van een ‘elite’. Wel moeten de voorwaarden (en gronden van uitsluiting) voor lidmaatschap herdacht worden. Rijkdom en macht kunnen niet langer bepalende factoren zijn; in plaats daarvan moet de aandacht verschuiven naar het cultiveren van een moreel bewuste, betrokken en zorgzame maatschappelijke elite. Alleen door deze herijking kan een samenleving een cultuur van deugdzaamheid bevorderen.

De dood van Sanda Dia legt de misvatting bloot dat rijkdom en macht synoniemen zijn voor waardigheid. Economisch privilege is geen binnenweg naar de bron van kwaliteiten die een maatschappelijke elite belichaamt. Integendeel, zulke voorrechten leiden maar al te vaak tot een desastreuze onthechting van de gemeenschap. Echte verdienste is gebaseerd op iemands karakter, waarden en daden, niet op de grootte van de aandelenportefeuille of de historische verdienste van de familienaam.

Goed en slecht

Burgers die tot de Belgische bovenlaag behoren, moeten een actieve rol spelen bij de vorming van de toekomstige generatie. Ouderschap en mentorschap zijn daarom cruciale verantwoordelijkheden. Een noodzakelijke voorwaarde voor een ernstige en oprechte toewijding aan deze opdracht, is de verwerping van een verregaand moreel relativisme. Sommige zaken moeten op gemeenschapsniveau erkend worden als ‘goed’, andere als ‘slecht’. Of iets tot de ene of de andere categorie behoort, is niet (uitsluitend) afhankelijk van de instemming van de betrokken partijen.

De invulling van ‘goed’ en ‘slecht’, ‘juist’ en ‘fout’ is geen subjectief besluit, maar wordt geobjectiveerd in hoofde van de maatschappelijke elite. De beau monde weerspiegelt niet zo zeer hoe een samenleving eruit ziet, maar wel hoe de leden van deze samenleving zichzelf en hun gemeenschap (hopen te) zien. Een maatschappelijk geïntegreerde elite doet vervolgens wat ze kan om deze wensdroom in vervulling te laten gaan.

Het is onze verantwoordelijkheid om te bepalen wie het verdient om deel uit te maken van de high society en op zijn beurt, vanuit deze positie, gemachtigd wordt om het morele weefsel van de samenleving mede vorm te geven. Deze kruisbestuiving is vormend voor zowel ‘volk’ als ‘elite’, maar is geen kip-of-ei-verhaal. Een elite die neerkijkt op haar bevolking, is het resultaat van een bevolking die opkijkt naar de verkeerde personen. Macht wordt gegeven, pas daarna misbruikt.