Het stille leed van de Geschiedenis versus de dynamiek van het Heden

Het platteland van Tsjechië is bekoorlijk, en een mooie prelude voor Praag, de hoofdstad, en een van de mooiste, bruisende steden van Europa.

Op de avond van dag 5 stappen we van ons hotel aan de voet van de Vyšehrad burcht naar het centrum van Praag dat ook op dat late uur nog overstelpt wordt met toeristen uit de hele wereld. Trekpleister zijn natuurlijk de wereldberoemde Burcht en meer nog de Karls-Brug. Schoonheid is niet gereserveerd voor een paar enkelingen. De volgende dag doorkruisen we de stad, halen twintig kilometer op onze stappenteller. De stad aan de Moldau met haar prachtige paleizen, kerken en burgerhuizen is overweldigend.

/media-credit De Brits-Tsjechische commando’s van operatie Anthropoid-1942.

Klopjacht

De eerste plaats die we vroeg in de ochtend aandoen, is aangrijpend. In de gewelven van de Sint-Cyrillus-en-Methodiuskerk bevindt zich een museum dat herinnert aan de dramatische gebeurtenissen die zich hier op 18 juni 1942 afspeelden. Zeven soldaten van het Tsjecho-Slovaakse leger in ballingschap waren eind december 1941 door de Britten boven Tsjechië gedropt. Het doel van Operatie Anthropoid bestond erin Reinhard Heydrich, de Reichsprotektor van het Reichsprotektorat Böhmen-Mähren binnen het Derde Rijk, om het leven te brengen. Nazi-Duitsland had met het Akkoord van München (september 1938) het Sudetenland, het Duitstalige deel van Tsjechië, geannexeerd en op 15 maart 1939 de rest van het land bezet. Heydrich bestuurde het ‘protectoraat’ met ijzeren hand.

De commando’s verwondden hem dodelijk bij een aanslag op 27 mei 1942 in Praag. De Duitsers ontketenden een klopjacht op hen en ontdekten uiteindelijk uit de mond van een verrader dat de Tsjechische verzetsstrijders zich ophielden in voornoemde kerk. Na een urenlang vuurgevecht besloten de Duitse troepen de gewelven onder water te laten lopen in de hoop dat de overgebleven mannen zich zouden overgeven. Die schoten zichzelf voor het hoofd om niet in handen te moeten vallen van de vijand.

Gevoelig

Uit wraakzucht liet Adolf Hitler twee Tsjechische dorpen, Lidice en Ležáky, vernietigen. Ongewild heeft hij zo het einde van de Duitse aanwezigheid in Bohemen en Moravië op middellange termijn bezegeld. De Britse regering annuleerde het Akkoord van München zodat het Sudetenland na de oorlog weer deel van Tsjecho-Slowakije zou gaan uitmaken.

/media-credit Het herdenkingsbord voor Rilke.

Voor de Tsjechische president Edvard Beneš vormde de naziterreur een welkome aanleiding om de reeds lang voorgenomen verdrijving van de Sudetenduitsers als legitiem doel uit te geven. En die verdrijving zou ook de vele duizenden leden van de Duitstalige minderheid in Praag treffen. Praag bezat een rijk Duitstalig cultuurleven zoals beroemde namen als Franz Kafka], Franz Werfel en Rainer Maria Rilke bewijzen. Maar ook vandaag de dag ligt dat nog gevoelig. De bewoners van het geboortehuis van Rilke in een zijstraat van het Wenceslasplein weigeren er een herdenkingsplaat te laten aanbrengen omdat Rilke in het Duits schreef. Gelukkig zijn er verenigingen die de afgelopen jaren een plaat hebben aangebracht aan de voormalige school van Rilke een paar straten verderop. Ook in een wijk op de andere oever herinnert een stenen zuiltje aan een van de grootste dichters uit de Duitstalige wereld.

Praag ten volle verkennen zou minstens een hele week vergen; we nemen ons dus voor om vroeg of laat terug te keren naar de Gouden Stad aan de Moldau.

Wallenstein

Op dag 7 reizen we naar de Tsjechische grensstad Cheb. Tot 1945 heette het charmante stadje nog ‘Eger’ en vormde het de spil van een Duitstalig ommeland. Op het marktplein vinden we zelfs het kantoor terug van de ‘Bund der Deutschen – Landschaft Egerland’. Wat verderop staat het Pachelbelhaus waar op 25 februari 1634, tijdens de Dertigjarige Oorlog, keizergetrouwe officieren hertog Wallenstein, de in ongenade gevallen opperbevelhebber van het keizerlijke leger, vermoordden. Ook vandaag nog gebeurt gelijkaardigs. De schaars verlichte kamer waar de moord zich voltrok, katapulteert je in gedachten vier eeuwen terug in de tijd. De beroemde dichter Friedrich Schiller (1759-1805) vereeuwigde Wallenstein in zijn gelijknamige drama-trilogie.

Het museum biedt een uitstekend overzicht van de geschiedenis van Eger en het omringende Egerland en van de mensen die het bevolkten. Niet alleen Wallenstein en de voormalige notabelen van Eger komen aan bod, maar ook de ‘gewone mensen’. We lezen bijvoorbeeld op de fotografische weergave van een herdenkingszuil de ontroerende woorden die Edmund, een jonge man, een maand voor zijn soldatendood in 1917 nog tot zijn ouders had gericht in een brief:

‘Liebe Eltern, komme an eine der gefährlichsten Fronten, braucht aber keine Sorge um mich zu haben und sollte mich schon das Los treffen, so bitte verzeiht alle meine gegenüber Euch, liebe Eltern, begangenen Fehler, es war alles nie so gemeint‘ (‘Dierbare ouders, ik kom terecht aan een van de gevaarlijkste fronten, jullie hoeven je geen zorgen om mij te hebben, en mocht het lot mij toch treffen, vergeef alsjeblief al mijn tegenover jullie, lieve ouders, begane fouten, het was allemaal niet zo bedoeld.’). De tentoonstelling confronteert de bezoeker ook met het stille leed dat de Geschiedenis vaak te weeg brengt.

Parel

Zo zit ons verblijf in Tsjechië (en deels in Polen) er op dag 7 weer op. In Theaterstadt Meiningen (Thüringen) overnachten we in het traditierijke en karakteristieke hotel ‘Sächsischer Hof’ waar ooit de Pruisische generaal-veldmaarschalk Helmuth von Moltke  (1800-1891) nog te gast was.

Ook hier weer een reminiscentie aan Bohemen, want het was Moltke die in 1866 bij Königgrätz (thans Hradec Králové) de Oostenrijkers versloeg, zodoende Oostenrijk uit de Deutscher Bund (De Duitse Confederatie) duwde, en voor de Pruisische minister-president (en latere rijkskanselier) Otto von Bismarck (1815-1898) mee het pad naar de Duitse eenmaking van 1871 effende. Het stadje is een van die vele honderden, bij ons minder bekende Duitse parels.

Een groot filosoof

Op de terugreis maken we nog een tussenstop in Marburg an der Lahn, een beroemde universiteitsstad. We hebben er jaren geleden al de burcht bezocht en de Elisabethenkirche, waar Reichspräsident Paul von Hindenburg (1847-1934) zijn laatste rustplaats heeft gevonden. We kennen hem vooral als de president die op 30 januari 1933 Adolf Hitler tot rijkskanselier benoemde.

In het toenmalige Duitsland gold hij als ‘Der Befreier des Ostens’ omdat hij in 1914 de Russische troepen in Oost-Pruisen had afgeslagen. We beperken ons daarom tot een bezoek aan het huis in de Marbacher Weg 15, waar Hans-Georg Gadamer (1900-2002) als student nog bij zijn ouders had gewoond. Gadamer was een leerling van Martin Heidegger en groeide zelf uit tot een van de grootste filosofen van de 20^ste eeuw met zijn ‘Wahrheit und Methode’, een fundamenteel werk over de hermeneutiek, de leer van de interpretatie.

Slotbeschouwing

Tsjechië en Polen bekommeren zich om het architecturale erfgoed, ook het Duitse, en tonen meer openheid tegenover het Duitse verleden. De wonden van het verleden zijn nog niet helemaal geheeld, maar de mensen kijken er vol dynamiek en optimisme naar de toekomst. Het zijn veilige landen waar nog een grote maatschappelijke cohesie bestaat.