Het voetbalwonder van P. Bauwens

Vandaag, 17 november, is het precies 55 jaar geleden dat Peter (‘Peco’) Bauwens overleed. De uit Keulen afkomstige ondernemer was van 1950 tot 1962 de eerste voorzitter van de Deutscher Fußball-Bund (DFB). Het was onder zijn voorzitterschap dat Duitsland – meer precies West-Duitsland – in 1954 in het Zwitserse Bern voor het eerst wereldkampioen voetbal werd. Het bijzondere aan de finale was dat de ploeg van de jonge Bondsrepubliek het opnam tegen favoriet Hongarije en met haar overwinning de Duitsers negen jaar na de oorlog weer zelfvertrouwen schonk. Sindsdien heeft de Mannschaft nog driemaal de wereldbeker gewonnen, maar Bern, dat was de ‘oerknal van het Duitse voetbal’ om Manuel Neukirchner, de directeur van het Deutsches Fußball-Museum in Dortmund, te citeren. Oud-minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher zei nog kort voor zijn overlijden in 2016: ‘Zum ersten Mal nach dem Krieg standen die Deutschen oben, und das gar nicht angefeindet’ (Voor de eerste keer na de oorlog stonden de Duitsers weer aan de top, en dat zonder als vijanden beschouwd te worden).

‘Das Wunder von Bern’ 

Nochtans was de match zelf op 4 juli 1954 niet goed begonnen voor het West-Duitse team. Al in de eerste acht minuten maakten de Hongaren twee doelpunten. Tegen de 18de minuut maakten de Duitse spelers gelijk, maar dan duurde het nog 70 spannende minuten vooraleer Helmut Rahn vlak voor het einde voor Duitsland het beslissende doelpunt wist te scoren. Tientallen miljoenen Duitsers die aan de radio gekluisterd zaten, hoorden de sportjournalist Herbert Zimmermann de legendarisch geworden woorden schreeuwen: ‘Rahn schießt! – Tooooor! Tooooor! Tooooor!…’ (‘Tor’ betekent doelpunt). 3:2 voor Duitsland: ‘Das Wunder von Bern’, het ‘wonder van Bern’ was gebeurd. Volgens Joachim Fest – gewezen journalist van de Frankfurter Allgemeine Zeitung en auteur van Hitler. Eine Biographie (1973) – vormde de overwinning van het West-Duitse team ‘in gewisser Hinsicht das Gründungsdatum der Bundesrepublik Deutschland’ (in zeker opzicht de stichtingsdatum van de Bondsrepubliek Duitsland). Dat oordeel klinkt misschien ietwat pathetisch, maar de algemene perceptie is wel dat de voetbalzege in Bern de Duitsers met trots vervulde, een gevoel dat ze wel konden gebruiken na de jaren van ontbering sinds het einde van de oorlog en de gevoelens van schaamte over wat het nationaalsocialistische regime in naam van Duitsland aan misdaden had gepleegd. Fest vatte dat gevoelen zo samen: ‘Dieser Tag leistete eine Befreiung der Deutschen von all dem, was auf ihnen nach dem Zweiten Weltkrieg lastete.( (‘Deze dag schiep een bevrijding van de Duitsers van alles wat op hen na de Tweede Wereldoorlog drukte’).

Natrappen

De machthebbers van de DDR, de Oost-Duitse communistische staat, zaten verveeld met de wereldbeker die West-Duitsland had bemachtigd. Ze wisten maar al te goed dat de Oost-Duitsers bewonderend opkeken naar de West-Duitsers – ook voor wat die op het voetbalveld presteerden -, maar konden het niet laten politiek na te trappen. Wat bondskanselier Konrad Adenauer en bondspresident Theodor Heuss met het zegevierende West-Duitse team zinnens waren, was volgens Karl Eduard von Schnitzler, zowat de chef propaganda van de DDR en commentator van het bijtende televisieprogramma Der schwarze Kanal, ‘nichts anderes als das, was Hitler bei der Olympiade vorexerziert habe: der Missbrauch des Sports als Fassade für die Kriegsvorbereitung’ (niets anders dan dat wat Hitler bij de Olympische Spelen – nvdr Berlijn 1936 – voorgespeeld had: het misbruik van de sport als façade voor de voorbereiding van de oorlog).

Nationale hymne

Die vergelijking was natuurlijk van de pot gerukt, maar echt verrassen doet ze niet. Zo merkten linksdenkenden geïrriteerd op dat West-Duitse voetbalfans in Bern de eerste strofe van Deutschland über alles aangeheven hadden, een strofe die het heeft over Duitsland van de Maas tot de Memel (tot in het huidige Litouwen) en die daarom geen deel van de nationale hymne uitmaakt. Ook werd het ‘Peco’ kwalijk genomen dat hij in zijn overwinningstoespraak in de Löwenbräukeller in München sneerde naar de ‘Siegermächte’ (de geallieerden die de oorlog hadden gewonnen) met uitspraken als: ‘Wenn aber andere auf dem Spielfeld herumturnen mit ihren Fahnen vor dem Spiel, dann geht es nicht an, dass unseren Leuten verboten wird, unsere stolze deutsche Fahne zu führen. Das lassen wir uns nicht gefallen. Unsere Mannschaft hat ihnen heute die Quittung gegeben.’ (Wanneer echter anderen op het speelveld rondlopen met hun vlaggen voor het spel begint, dan kan het niet dat het onze mensen verboden wordt onze trotse Duitse vlag te dragen. Dat nemen we niet. Onze ploeg heeft hen heden de rekening gepresenteerd.) De Bayerischer Rundfunk (Beierse radio-omroep) brak zelfs de live-uitzending van de toespraak af.

Zwart-rood-goud

Vandaag storen linksgeoriënteerde Duitsers er zich ook aan dat de ‘gewone’ burgers sinds het wereldkampioenschap van 2006 trots zijn beginnen zwaaien met zwart-rood-gouden vlaggen (waarbij ze vergeten dat het altijd al de kleuren van het vrijheidslievende, democratische Duitsland zijn geweest). Zo verdeelt de jongerenafdeling van de Grüne sindsdien zelfklevers met het opschrift ‘Patriotismus? Nein Danke!’ De Duitse groenen geloven immers dat tijdens het wereldkampioenschap ‘die Zahl der rassistisch motivierten Gewalttaten’ (het aantal van de racistisch gemotiveerde gewelddadige acties) zou stijgen. Tegenover zoveel geborneerdheid staat de relativerende kijk van Joachim Fest op het ‘Wunder von Bern’ als uitdrukking van gezond-menselijk voetbalnationalisme: ‘Es hat den Deutschen ein anderes Bewusstsein von sich selbst gegeben. Ich würde aber nicht Selbstbewusstsein sagen, das ist etwas anderes. Es war aber nicht die große Befreiung, das große Aufatmen, nicht ein Jetzt sind wir wieder wer` (Het heeft de Duitsers een ander bewustzijn over zichzelf gegeven. Ik zou echter niet van zelfbewustzijn gewagen, dat is iets anders. Het was echter ook niet de grote bevrijding, het grote opademen, het was niet een ‘we staan er weer’). ​