Hoe de bal Bart De Wever ontglipte

Tijdens de afgelopen verkiezingscampagne bleven de traditionele democratische partijen als een Titanic-orkest deuntjes opdissen. Of ze begonnen elkaar tijdens die berceuse  met toeters en bellen de kop in te slaan. Altijd gaven ze de indruk dat grote onderhoudsbeurten zouden volstaan om het schip drijvende te houden. Ook de N-VA trapte af en toe in die val.

N-VA in het defensief

Een van de tekende momenten van de afgelopen kiescampagne was toen Bart De Wever zijn groene collega’s probeerde uit te leggen waarom de N-VA het rekeningrijden, lange tijd een van de wimpels van de partij, in allerijl van de boeg had geschroefd. De Wever wees erop dat de in de voorbereidende studie voorgestelde tarieven per kilometer een belastingverhoging zouden betekenen. Die riedel werd nadien door scheepsmaatje Ben Weyts tot in den treuren herhaald.

Op die sleutelmomenten miste de N-VA kansen om zich als een ware partij van de verandering te profileren. Men had de groene collega’s kunnen uitdagen door te wijzen op de hoge en ‘domme’ federale brandstofaccijnzen van het door de ecologisten zo bezongen België die een regionale kilometerheffing zonder belastingverhoging in de weg staan. De N-VA had een slimme, groene fiscale hervorming met lagere of afgeschafte accijnzen kunnen koppelen aan een confederale boodschap. In de plaats van een offensief out of the Belgian box-denken, bleef De Wever echter dobberen binnen het huidige Belgische (belasting)kluwen. Defensief en te comformistischnet zoals bij de klimaatdiscussie.

Daar miste De Wever een kans om via lokale, alternatieve energiebronnen te pleiten voor meer Vlaamse jobs en autonomie ten aanzien van de ‘cashende’ Franse nucleaire reuzen. Ondanks terechte vragen over de wenselijkheid om de CO2-arme kerncentrales op heel korte termijn te sluiten, liet De Wever zich slecht bewapend op het favoriete speelveld van de groenen lokken. Tegelijk werd hij langs links en rechts geënterd door partijen met simplistische recepten zoals de verlaging van de btw op elektriciteit.

Open deur voor Vlaams Belang

Ook bij het meest heikele onderwerp, de massamigratie naar Europa, zongen alle traditionele partijen een wiegelied. Er is echter geen reden om te geloven dat de tijden van ongecontroleerde massamigratie voorbij zijn. Integendeel. Ook de religieuze radicalisering en de balkanisering van de samenleving neemt verder toe. Vele burgers voelen dit in hun straat, op school of op de werkplek. Heel wat onderzoeksrapporten, zoals het recente over de groeiende vroomheid van moslims van het Nederlandse Sociaal en Cultureel Planbureau, vertellen eenzelfde verhaal. Hoewel er over de toekomst van Europa moest worden gestemd, viel er in de campagne weinig te horen over dat essentiële thema van de controle van de Europese buitengrenzen: hoe Europa de instroom van nieuwkomers kan controleren — nieuwkomers dan nog met een profiel dat vaak haaks staat op de noden van de arbeidsmarkt.

Vreemd genoeg leek ook de N-VA niet veel nadruk te leggen op de neoliberale migratiepolitiek, verborgen achter het door hen zo bestreden Marrakesh-pact. Alsof de N-VA probeerde te vergeten dat ze omwille van dat fundamentele meningsverschil over migratie de federale regering had (moeten) verlaten… Ook Theo Franckens pleidooi voor een actief Europees asielbeleid kwam na die intense Marrakesh-crisis en zijn door de meeste reguliere media doodgezwegen migratieboeken weinig op de voorgrond. Daardoor draaide de deur verder open voor het Vlaams Belang. Die partij wist linkse partijen en hun (vaak terechte) litanieën over tekort aan sociale woningen en lage uitkeringen keihard te confronteren met de gevolgen van het aan boord halen van steeds meer passieve passagiers voor het admiraalsschip van de sociale zekerheid.

Zwalpende democratische schuit

De traditionele, democratische partijen spreidden zo eens te meer het bedje voor het extremere Vlaams Belang of voor linkse populisten. Het Vlaams Belang leek bij momenten de enige die zicht hield op het grotere geheel en tegelijkertijd tien vingers in de maatschappelijk onderstroom. Iets wat vroeger de kracht was van Bart De Wever: tegen de haren durven instrijken, maar toch een groter en wervend verhaal vertellen.

De Wever lanceerde tijdens de campagne wel zijn boek Over Identiteit  waarin hij op een onderbouwde manier probeerde aan te geven hoe in de 21ste eeuw een open, vrije samenleving zou kunnen rijmen met migratie en diversiteit. Voor deze verkiezingen kwam die boeiende zoektocht naar een nieuw Europees model te laat. Hopelijk tracht men de discussie over de grenzen van de open samenleving en een nieuw sociaal contract toch op volle kracht te voeren. Overgaan tot de orde van de dag zou nefast zijn. Wanneer de niet-extreme partijen die urgentie niet uitstralen en hun ‘blinde vlekken’ blijven koesteren, dan zal het democratische schip steeds meer water slikken. Daarvoor is zelfs geen ijsberg nodig.