Hoe N-VA uit de federale formatie wordt geduwd

Dezer dagen ervaar je haast een déjà vu van het politieke theater dat zich een jaar geleden voltrok in de Wetstraat. N-VA wil wel achter de federale beleidsknoppen blijven staan maar wordt daar stilaan van weggeduwd door de andere partijen. Er zit bijgevolg weer openlijk duw- en trekwerk aan te komen, al valt te betwijfelen of Magnettes huidige onderhandelingsdynamiek überhaupt gekeerd kan worden.

In december 2018 viel de Zweedse regering Michel I over het Marrakeshpact. Naargelang de bron werd N-VA er toen ‘uitgeduwd’ of trok zij er zelf de stekker uit. Een typisch Belgisch compromis om zich te onthouden bij de stemming in de Algemene Vergadering van de VN werd voorgesteld door N-VA. Tijdens de ministerraad ging MR daar initieel mee akkoord, maar deze piste werd vooral door de toenmalige Vlaamse coalitiepartners Open VLD en CD&V neergesabeld: de resolutie moest en zou door België mee goedgekeurd worden.

Charmeoffensief

Uiteindelijk gaf een ruime twee derde wisselmeerderheid in de Kamer haar fiat voor de goedkeuring te New York. De ad hoc ‘Marrakeshcoalitie’ die toen tot stand kwam kreeg evenwel geen verder gevolg, ondanks het charmeoffensief dat de wankelende premier Michel toen richtte aan de linkse partijen. Tot op vandaag is het denkbeeldig om de bestaande ontslagnemende minderheidsregering in lopende zaken gewoon terug aan te vullen met rode en groene partijen onder het motto van een ‘noodregering’. Maar de ideologische diversiteit van zo’n permanente ‘Marrakeshcoalitie’ is eigenlijk te groot om politiek werkbaar te zijn. De huidige federale formatie is dan een afvallingsrace om tot een meer werkbare groep partners te komen.

Indicatief zijn de stemmingen die de afgelopen periode in de Kamer plaatsvonden én die een duidelijk patroon beginnen te vertonen. Denk maar aan de verkiezing van Kamervoorzitter Patrick Dewael, de bijkomende financiële middelen voor Asiel & Migratie, de geamendeerde begroting van voorlopige twaalfden, het spreidingsplan voor bootmigranten, de nakende uitbreiding van de abortus- en euthanasiewetgeving, etc. Zeer vaak zijn het varianten in de paars-groene coalitieformule waarbij telkens of CD&V of Open VLD op de wip zit. Dit is logisch omdat slechts één van hen strikt noodzakelijk is om een parlementaire meerderheid te behalen. Hun potentiële overbodigheid maakt hen politiek kwetsbaar en verlicht hun onderhandelingsmacht.

Bewegen, bewegen, bewegen!

Succesvol onderhandelen betekent continu in beweging blijven: wie stilstaat komt vroeg of laat zelf onder druk. Open VLD en CD&V maakten de fout wekenlang dezelfde boodschap te blijven verkondigen ‘dat de grote partijen PS en N-VA er samen maar moeten uit geraken’. Door te lang in die startpositie te blijven hangen werden CD&V en Open VLD kort na de aanstelling van informateur Magnette zelf voor het blok gezet en verplicht om kleur te bekennen. Maar eerder dan aan deze externe druk te weerstaan gingen de communicatielijnen met de buitenwereld op slot: men lijkt net te gaan plooien in één welbepaalde richting.

Met Magnette aan het roer wordt het denkspoor van de parlementaire stemmingen verder uitgediept. De informateur trad al snel uit zijn rol door inhoudelijke nota’s voor te leggen die slechts op zes geïdentificeerde beleidswerven concreter ingaan. De nieuwbakken PS-voorzitter probeert op die manier de verschillen met N-VA in de verf te zetten en tegelijk vooral de groene, blauwe en rode partijfamilies beter aan elkaar te binden. De aanmoedigingen aan CD&V en Open VLD om mee in bad te kruipen worden intussen steeds dwingender. Beide centrumpartijen hebben immers een heilige schrik om de volgende vier jaar in de federale oppositie te belanden en zo haast onzichtbaar te worden tijdens de gepolariseerde Kamerdebatten.

Afwijkende partijbasis

Enkel de inhoudelijke verschilpunten met N-VA benadrukken zal niet volstaan om de partij volledig uit de federale onderhandelingen te weren. Er zal een extra duw nodig zijn om N-VA van het nationale podium te krijgen, desgevallend door de (in)formateur Magnette zelf, eventueel met de hulp van coalitiepartners in spe.

De partijvoorzitters van CD&V en Open VLD hebben nooit een veto uitgesproken tegen een regering zonder N-VA. Zij stelden enkel dat dit niet wenselijk zou zijn. Bovendien moeten beide partijen dringend hun eigen politieke relevantie bewijzen: als zij federaal niet alleen durven springen, waarom zou de Vlaamse kiezer in de toekomst nog voor hen stemmen? Dan illustreren beide partijen eigenlijk dat ze slechts een wagonnetje aan de N-VA locomotief zijn.

Nu moet men wel opletten om niet te ver van de eigen partijbasis af te drijven. Eén van de vragen in de ledenenquête die kandidaat-Open VLD voorzitter Vanderjeugd momenteel laat circuleren luidt niet toevallig of een volgende federale regering een meerderheid aan Vlaamse kant moet hebben. Het resultaat van deze bevraging zou wel eens sterk kunnen afwijken van het manoeuvre waarop de partijtop momenteel zit te broeden.

Onbetaalde factuur

Analisten gaan er verkeerdelijk van uit dat alle politieke partijen de openstaande begrotingsfactuur van 11 miljard euro op jaarbasis effectief willen afbetalen. Nu lijkt federaal meeregeren onpopulair omwille van de stapel probleemdossiers die ligt te wachten. Maar de voorstellen die PS vandaag op de onderhandelingstafel legt voegen aan die rekening zelfs nog 8 miljard euro deficit toe. Ontnuchterend is dat voor de Franstalige partijen de historische staatsschuld beheersen voldoende is, terwijl de Vlaamse partijen vooreerst al het jaarlijks oplopende begrotingstekort met argusogen gadeslaan. In ieder geval creëert informateur Magnette via bilateraal overleg met de EU-instanties reeds de nodige speelruimte om een mogelijks paarsgroen project te financieren: met de Europese zegen kunnen de budgettaire teugels dan verder worden gelost.

Haar eerste federale regeerdeelname kostte de N-VA in mei 280.000 stemmen: dan is een nieuwe instap niet evident. De partij heeft momenteel nog niet definitief voor de oppositiebanken gekozen, maar de politieke gebeurtenissen duwen haar bijna onvermijdelijk in die richting. Het is doorgaans moeilijk om zo’n onderhandelingsdynamiek te keren, zeker als je zelf niet langer het initiatief in handen hebt. Indien N-VA federaal in de oppositie terechtkomt zal ze echter radicaliseren, dit zeker ook in haar communautaire eisen.

De micro van Theo Francken werd snel kleiner toen hij aftrad als staatssecretaris, en dan moet je luider roepen om even prominent in de media aanwezig te blijven. N-VA beseft ook goed dat, om maatschappelijke problematieken in de eigen deelstaat krachtdadig aan te pakken, er ook een federale voet tussen de deur nodig is. Anders geraakt het dossier nooit goed opgelost, wat dan weer koren op de molen van de oppositie is.

Vlaamse frontvorming

Net zoals het Marrakeshpact een ijsberg vormde die de stuurman eigenlijk diende te ontwijken, is de kandidatuur van Ecolo-kopstuk Zakia Khattabi als rechter bij het Grondwettelijk Hof er vandaag ook zo één. Dit nakende agendapunt is een belangrijke stresstest die de paarsgroene denktrant kan doorbreken. De parlementaire stemming hierover komt er snel aan: voor deze benoeming is in de Kamer een 2/3e meerderheid vereist.

Terwijl lotgenote Yasmine Kherbache recent bereid was om voor deze topjob afstand te doen van haar Algerijnse nationaliteit, is Khattabi heden niet bereid om haar dubbele Marokkaanse nationaliteit op te geven. Onder meer daarom staan naast VB en N-VA momenteel ook Open VLD en CD&V op de rem voor haar aanduiding. Zien we in dit dossier binnenkort voor het eerst sinds mensenheugenis een breed Vlaams front in het parlementair halfrond om een Franstalig voorstel af te blokken? Het zou de federale politiek alsnog in een andere richting kunnen sturen…