Hoe trekt Vlaanderen naar het ultieme communautaire eindspel?

Op 11 juli wordt het weer eens tijd om het streven naar zelfbestuur wat op te peppen en van de nodige botox te voorzien. De Wever riep op het zomerfeestje van zijn partij op tot zelfbestuur. Het is een opwarmertje voor het ultieme communautaire eindspel van 2024. Maar of het zover komt, is zeer de vraag.

Op het zomerfeest van zijn partij zette Bart De Wever nog even voor alle duidelijkheid de puntjes op de i: ‘Zijn wij als Vlamingen werkelijk gedoemd om ons voor eeuwig te laten knechten? Zijn we gedoemd om een federaal beleid te blijven ondergaan waarvoor we in meerderheid niet gestemd hebben? Zal onze zuurverdiende welvaart de komende jaren onherroepelijk verloren gaan?’ Als je ‘federaal beleid’ vervangt door ‘Belgische overheid’, kan het citaat zo geplukt zijn uit de toespraak van toenmalig voorzitter van het IJzerbedevaartcomité Jozef Coene van 4 juli 1976.

Noch rust noch duur

Het citaat gaat gebukt onder wat oubollige dramatiek en draagt reeds de apotheose in zich, vertaald in de oproep tot zelfbestuur. De Wever op zijn zomerfeestje: ‘Wij vragen om te kiezen voor zelfbestuur.’ De ultieme ontknoping moet er komen na de verkiezingen van 2024. De Vlaamse autonomie kan lopen via langdurige onderhandelingen op federaal niveau, maar als dit op niets uitdraait, kan Vlaanderen nog steeds voor het Catalaanse scenario kiezen en in eigen assemblee de onafhankelijkheid uitroepen.

Het streven naar een zelfstandig Vlaanderen is intussen meer dan 100 jaar oud. Het embryonaal verlangen ontstond in de loopgraven aan het IJzerfront. In 1919 trok een Rodenbachstoet door Gent met een spandoek waarop stond: ‘Noch rust noch duur zonder zelfbestuur!’ De eis tot zelfbestuur weerklonk ook steevast op de IJzerbedevaarten. Vanaf dan keert ze met de regelmaat van een klok terug op de politieke agenda. In 1981 drukt de Volksunie hem onder een andere gedaante af op een verkiezingsaffiche: ‘Geen Belgische armoede maar Vlaamse welvaart’. De onafhankelijkheid van Vlaanderen werd complexloos door het Vlaams Blok naar voor geschoven.

Onvervalste bezettingscultuur

De analyses over het einde van België zijn in de loop der jaren inhoudelijk wat bijgesteld, maar de teneur bleef dezelfde. In 1990 schreef Mark Grammens in zijn essay Gedaan met geven en toegeven: ‘De financiële ineenstorting van de Belgische staat kan niet anders dan een chaos veroorzaken waarin alles op de helling komt te staan en Vlaanderen zijn eigen lot in handen zal moeten nemen.’  Volgens Grammens moest Vlaanderen gered worden van ‘de financiële en maatschappelijke ondergang waarin het door België wordt meegesleurd’. Het klinkt wat apocalyptisch, maar geeft toe, de uitspraken van De Wever leunen wel erg dicht bij die van Grammens aan.

Enkele jaren later riepen Jan Jambon en Peter De Roover in hun essay Vlaanderen staat in Europa op om ons niet passief op te stellen, want: ‘Hoe langer we wachten, hoe slechter de startomstandigheden voor de Vlaamse staat’. Volgens Jan Jambon en Peter De Roover moesten we ons ‘actief’ ontdoen van ‘de onvervalste bezettingscultuur’ van de Belgische overheid. Beide heren pleitten niet voor een revolutie maar voor een Catalaanse aanpak.

‘Het Vlaams parlement moet dan ook het middel bij uitstek worden om fundamentele stappen op weg naar de Vlaamse onafhankelijkheid te zetten.’ Dit moest gebeuren door het proclameren van ‘een echte Vlaamse Grondwet’. De Vlaamse onafhankelijkheid is eerder een kwestie van ‘willen’. Dit scenario lijkt toch wel erg veel op wat het Vlaams Belang momenteel naar voor schuift. Hebben Jambon en De Roover zich dan niet van partij vergist? Nu Jambon minister-president is, kan hij een oude jongensdroom verwezenlijken.

Een ‘New Deal’ voor België

In 2005 werd het Manifest voor een zelfstandig Vlaanderen in Europa van de werkgroep ‘In de Warande’ – onder leiding van Remi Vermeiren – op applaus onthaald. De analyse van Jambon en De Roover werd verder uitgewerkt. Het manifest ging niet over het hoe, maar over het waarom van een splitsing. Recent legde Remi Vermeiren in Doorbraak uit waarom Vlaanderen nog niet onafhankelijk is. ‘De Vlaamse zelfstandigheidsgedachte wordt vereenzelvigd met racisme als gevolg van overdrijvingen van zowel het VB, als politiek links.’

Het ‘Manifest’ van de denkgroep ‘In de Warande’ deed heel veel stof opwaaien, maar datzelfde stof ging al snel liggen. De auteurs hadden gehoopt dat de bal voor meer zelfbestuur door de publicatie van het manifest aan het rollen ging, maar daar kwam niets van in huis. De ultieme strategie ontbrak. Vermeiren en de Warandegroep hadden gehoopt dat de politiek na dit manifest over zou gaan tot de splitsing van het land.

Een jaar later pleitte Eric Van Rompuy voor een New Deal voor België, waarbij de gemeenschappen belangrijke sociaaleconomische instrumenten zouden verwerven, ‘waardoor de financiële transfers automatisch zullen afnemen’. ‘Het Belgische Huis staat sluimerend in brand maar niemand wil dat inzien’, schreef Van Rompuy. De tegendraadse christendemocraat pleitte voor een vergaande staatshervorming om België in een definitieve plooi te leggen. ‘Daarom moet Vlaanderen bij de volgende regeringsvorming spijkerharde garanties krijgen…’ Deze woorden klinken toch wel erg bekend in de oren.

De eindstrijd…

De federale verkiezingen van 2024 moeten de eindspurt voor zelfbestuur worden om zo de sociale, economische en democratische blokkade op te heffen die België de afgelopen eeuw heeft geïnstalleerd. Doorgaans worden twee strategieën naar voor geschoven. De N-VA behaalt een klinkende verkiezingsoverwinning en onderhandelt met de PS om België om te bouwen tot een confederatie. In tegenstelling tot de N-VA, heeft het ‘Institut Destrée’ een scenario klaar. Het notoir instituut pleit voor een federalisme met vier dat vertrekt van een evenwichtige en transparante solidariteit en een federale loyaliteit. ‘De Vlaamse partijen lezen die tekst van amper 14 A4’s maar beter eens grondig’, meent Rik Van Cauwelaert. Gezien de Waalse partijen economisch en politiek op een andere planeet leven is het geloof in het welslagen van deze piste eerder klein.

Dan is er nog het Catalaans scenario waarbij de N-VA en het Vlaams Belang een meerderheid in het Vlaams parlement verwerven. ‘Het Vlaams parlement kan beslissen om de Belgische constitutionele orde opzij te schuiven en zich soeverein verklaren. Op basis van dat fait accompli kunnen ze dan vanaf een wit blad met de Franstaligen onderhandelen om een confederale constructie op poten te zetten’, meent Bart Maddens. Als deze ultieme kans zich voordoet, zal De Wever zo vermetel zijn om een samenwerking met het Belang af te wijzen?

Maar er is helaas nog een derde scenario. De kans is niet ondenkbaar dat Vivaldi na 2024 verder gaat. Een horrorscenario voor de N-VA en het Vlaams Belang. Dan verdwijnt de eis voor zelfbestuur andermaal in de diepvries. Het Vlaams Belang en de N-VA denken maar beter goed na over hun strategie.