Hoe verkiezen de Amerikanen hun parlement, en nemen de Republikeinen daar de macht over?

De Amerikaanse federale grondwet is, net als de Belgische, gestoeld op de trias politica, de driemachtenleer van Charles de Montesquieu. Naast de uitvoerende macht, geleid door de president, en de rechterlijke macht, met het Hooggerechtshof (Supreme Court) aan de top van de piramide, wordt de Amerikaanse republiek bestuurd door de wetgevende macht. Dat is het federale parlement, ook wel het Congres genoemd.

Federaal

Het Congres neemt wetgeving aan die geldt over het hele grondgebied van de VS. Zaken waarvoor de federale overheid bevoegd is en die niet uitdrukkelijk aan de president of de rechtbanken zijn voorbehouden, behoren tot het bevoegdheidsdomein van het parlement. Dat betekent evenwel niet dat de president geen regels uitvaardigt, integendeel. Net zoals in België neemt het Congres wetten aan die de uitvoerende macht verder zal moeten verduidelijken, aanvullen en uitvoeren.

De Amerikaanse republiek heeft een federaal karakter. Dit betekent dat niet enkel het Congres wetgeving uitvaardigt. Ook de verschillende deelstaten van de republiek, vijftig in totaal, hebben parlementen die wetgeving aannemen. De bevoegdheidsverdeling tussen de lokale parlementen en het federale Congres is best complex en loopt niet gelijk met de Belgische situatie. In de VS kent men immers een grondwettelijke suprematieclausule (Supremacy Clause) die stipuleert dat federale wetten superieur zijn aan deelstatelijke. Een hiërarchie der normen, dus.

Bovendien zijn de bevoegdheden in de Verenigde Staten vaak concurrerend. Dit betekent dat beide overheden, federaal en lokaal, bevoegd zijn om op te treden. In de praktijk komt dit erop neer dat de wetgevende vergaderingen van de deelstaten wetgeving aannemen, maar dat deze buiten werking wordt verklaard zodra de federale overheid zelf een wet aanneemt. Dit is ondenkbaar in België, waar de deelstaten en de federale overheid over exclusieve bevoegdheden beschikken.

Huis en Senaat

Het federaal Congres bestaat uit twee kamers, het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. In tegenstelling tot in België, waar er ook twee kamers bestaan, zijn beide kamers in de Verenigde Staten evenwaardig. Beide zullen steeds wetsvoorstellen moeten aanvaarden alvorens deze de status van wet krijgen.

Het Huis van Afgevaardigden bestaat uit 435 leden die elk een district van een ongeveer gelijk aantal inwoners vertegenwoordigen. De VS kent dus geen ‘lijstensysteem’ waarbij per kieskring op proportionele wijze meerdere volksvertegenwoordigers worden verkozen. Elke twee jaar ondergaat het volledige Huis een vernieuwing, wat betekent dat iedere parlementariër verantwoording moeten afleggen aan zijn kiezers. Dit gebeurt via het meerderheidsstelsel, het first past the post-systeem, waarbij de kandidaat met de meeste stemmen in het district wint, ongeacht of dit een meerderheid van de kiezers betreft. Een eenvoudige pluraliteit volstaat, dus.

De Senaat bestaat uit honderd senatoren. De manier waarop men deze upper chamber samenstelt is een schoolvoorbeeld van de federale aard van de Amerikaanse republiek. Elke deelstaat mag twee senatoren afvaardigen, ongeacht het aantal inwoners. De inwoners van Wyoming (populatie van om en bij de 500 000) en Californië (een kleine 40 000 000) worden zo beide vertegenwoordigd door twee senatoren. Elke twee jaar wordt een derde van de senaat verkozen. Het Hogerhuis ondergaat dus nooit een volledige vervanging.

Republikeinen en Democraten

In 2022 zal men dus het volledige Huis van Afgevaardigden en een derde van de Senaat verkiezen. Sommige Amerikanen zullen zo enkel voor hun Huis-kandidaten moeten (mogen) stemmen, terwijl anderen ook een senator zullen verkiezen.

Maar uit wie zal het Amerikaanse volk kunnen kiezen? De twee belangrijkste politieke formaties zijn de Republikeinse Partij en de Democratische Partij. Die laatste is momenteel de ‘meerderheidspartij’ in beide kamers, wat betekent dat zij de controle uitoefent over het reilen en zeilen in zowel het Hoger- als het Lagerhuis. De Republikeinen staan, in een notendop, gekend als sociaal conservatief en economisch liberaal, terwijl we de ideologie van de Democraten het best kunnen beschrijven als sociaal progressief en economisch interventionistisch.

Beide partijen vaardigen kandidaten af om het tegen elkaar op te nemen. In tegenstelling tot in België verkiezen partijen de kandidaten niet achter de gesloten deuren van de partijhoofdkwartieren, maar zijn het de partijleden die ze kiezen. De Republikeinse en Democratische Partijen organiseren voorverkiezingen (primaries) waarmee beide formaties bepalen wie zij naar het front sturen. De meeste voorverkiezingen vinden plaats tussen mei en augustus.

Inauguratie

Nadat de Republikeinen en Democraten besloten hebben wie hun vaandeldragers zijn, vindt de algemene verkiezing (general election) plaats. De krachtmeting tussen de politieke formaties van het land gaat dit jaar door op 8 november. De winnaars leggen de eed af als parlementslid in januari van volgend jaar.

De Republikeinen zijn favoriet om de controle over beide kamers van het Congres te heroveren. Dat zou heel wat problemen met zich meebrengen voor de Democraten in het Witte Huis. President Joe Biden kan momenteel genieten van de voordelen van ‘verenigd bestuur’. Op voorwaarde dat hij zijn eigen partij bijeen kan houden, kan de president heel wat klaarspelen zonder Republikeinse steun. Daar lijkt in november een einde aan te komen.