Hongarije en Polen in het Europees Parlement

Hongarije en Polen, vertegenwoordigd in de rechtse partijen Fidesz en Recht en Rechtvaardigheid (PiS), werden de afgelopen jaren toenemend door de EU tegengewerkt vanwege hun conservatieve opvattingen over staatsinrichting, immigratie en soevereiniteit. De kiezer had hier echter geen boodschap aan en beloonde hen met een machtig mandaat. Het zal echter een toer zijn dit mandaat in het Europees Parlement (EP) optimaal te benutten.

Fidesz

Fidesz heeft 13 van de 21 Hongaarse parlementszetels bemachtigd. De christen-nationalistische koers heeft bij de bevolking aangeslagen. ‘Het Hongaarse volk heeft het belang van deze verkiezingen begrepen’, aldus Fidesz. ‘Nu kunnen we bepalen of de EU de christelijke Europese cultuur zal beschermen of dat we ruim baan geven aan het multiculturalisme’.

De EVP-fractie (niet de pan-Europese EVP-partij) heeft Fidesz echter in maart geschorst vanwege ontactische uitspraken van Orbán, maar ook vanwege zorg om de illiberale koers van Orbán. Hongaren staan bepaalde (burger)rechten aan hem af, onder andere in ruil voor diens krachtige bestuur, sociaaleconomische vooruitgang, sterke grenzen en uitwijzing van door het buitenland betaalde politieke activisten die buitenlandse belangen dienen (ngo’s).

Fidesz en de EVP zijn echter ook afhankelijk van elkaar. Fidesz levert de geslonken EVP-fractie veel zetels, en dankzij Fidesz biedt zij ruimte aan ideologische verschillen: noordelijke EVP’ers staan immers vaak positiever tegenover verdergaande Europese integratie dan zuidelijke. Fidesz, op zijn beurt, constateert dat de nationalistische partijen in de verkiezingen minder goed gescoord hebben dan voorspeld en probeert de grote, regerende EVP verder naar rechts te trekken. Orbán beseft tevens dat Hongarije afhankelijk is van (mede door de EVP bepaalde) EU-gelden. Orbán geniet binnen deze heersende EVP-stroming politieke bescherming en goede netwerken. Die afhankelijkheid wordt geïllustreerd door het feit dat Fidesz-parlementariërs voor 98% hebben meegestemd met de rest van de fractie.

De EVP zoekt nu naar coalities, maar kan met de sociaaldemocratische S&D geen meerderheid bereiken, dus zoekt Orbán coalities met eurosceptici om nog linksere coalitiegegadigden uit te sluiten. De Europese Conservatieven en Hervormers (ECR – van o.a. PiS en N-VA) is geen optie meer omdat die na een brexit de 19 zetels van de Tory’s zal moeten missen. Orbán heeft dus zijn licht opgestoken bij de nationalistisch-eurosceptische fractie Europa van Naties en Vrijheid (EAPN) van Strache van de Oostenrijkse FPÖ en Salvini van de Italiaanse Lega. Maar aangezien veel christendemocraten de nationalisten niet kunnen uitstaan  – en veel nationalisten elkaar ook niet liggen –  is zo’n coalitie moeilijk, zeker nu de coalitie tussen christendemocraten en nationalisten in Oostenrijk op zo’n drama uitliep. Maar door zo de randen te verkennen riskeert Fidesz afnemende welwillendheid bij de EVP.

De verhouding tussen de EVP en Fidesz is overigens nog verder verslechterd. De EVP heeft fractievoorzitter Manfred Weber gekozen als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie, maar zonder Fidesz’ steun. Fidesz had Weber eerder laten vallen omdat deze de EVP verbood samen te werken met partijen die ‘niet in de toekomst van de EU geloven’, en omdat Weber voor zijn kandidatuur geen steun van ‘het extreemrechtse Fidesz’ wenste.

De vraagt rijst hoe lang Fidesz binnen de EVP blijft. Als ook de pan-Europese EVP Fidesz laat vallen, dan zal Orbán hoogstwaarschijnlijk voor de EAPN kiezen. Hij verliest dan regeringsinvloed, maar de nationalistische oppositie zal groter en slagvaardiger zijn.

PiS

PiS, van Mateusz Morawiecki, heeft opmerkelijk genoeg maar liefst 27 van de 51 Poolse zetels bemachtigd. Hij wil meer invloed in de besluiten van de EU, maar ligt bij de Europese Commissie onder vuur wegens illiberale pogingen van de Poolse regering de rechterlijke macht te ontdoen van nepotisme uit de communistische periode. In eigen land heeft de partij niets meer van de oppositie te duchten: de wankele pro-EU-gelegenheidscoalitie Burgerplatform valt momenteel uiteen wegens tegenvallende verkiezingsresultaten.

In de conservatieve ECR vormt de eurosceptische PiS de grootste partij. Salvini (EAPN) wil PiS echter binnen halen, maar PiS wil binnen de ECR blijven. Evenmin zal PiS toetreden tot Orbáns EVP, hoe goed zijn banden met Fidesz ook zijn. Sterker nog, PiS poogt Fidesz en het Spaanse VOX in de ECR te krijgen zodat de nationalistische EAPN de wind uit de zeilen genomen kan worden. Inmiddels heeft VOX verklaard tot de ECR toe te willen treden.

Na de brexit, na herverdeling van de zetels, zal PiS als rompdeel van de ECR veel gewicht hebben. Dit zal het Poolse conservatisme verhoudingsgewijs invloedrijk maken. PiS behoudt zijn positie, maar hoopt op Fidesz’ toetreding.

Fidesz en PiS apart

Fidesz en PiS hebben het Europees Parlement naar rechts opgeschoven. Zij voelen zich gesteund door de vele Italiaanse, Franse en Britse eurosceptici. Veel is echter nog onduidelijk: er zal nog van fracties gewisseld worden en nieuwe bondgenootschappen gevormd. De Polen kunnen met hun troeven in de hand bepalen welk bondgenootschap voor hen het beste is. Maar het spant erom wat Hongarije gaat doen. Blijven binnen de EVP zou Fidesz te zeer kunnen beknellen, terwijl een toetreding tot de ECR Fidesz buiten regeringsmacht plaatst. En toetreding tot EAPN kan een keuze voor een mogelijk onstabiel project zijn. De kans is dus groot dat Fidesz binnen de EVP strategisch zal blijven handelen, zonder heel veel direct de eurosceptische golf voort te kunnen stuwen.