Recht op liberalisme

Het jaar is om. Hopelijk had u het goed. Hopelijk hebt u het volgend jaar zo mogelijk nog beter. Privé, professioneel én politiek.

Want wat is dat nu wel niet geweest in 2024? Hoe oogt de mix van hoe burgers naar de politiek kijken en van hoe de politiek naar burgers kijkt nu? Het antwoord is wat u ziet: groeiende apathie, gelatenheid en stuitend onbegrip.

Over wat politici voor hun volk moeten doen, zijn boeken vol geschreven. Of liedjes. In deze periode van het jaar hoort u mogelijk vaker dan u lief is een nostalgisch nummer op de radio: Everybody’s Free van Baz Luhrmann. In Luhrmanns parlando klinkt het als volgt:

Accept certain inalienable truths

Prices will rise, politicians will philander, you too, will get old

And when you do, you’ll fantasize that when you were young

Prices were reasonable, politicians were noble

And children respected their elders

U vraagt zich misschien af wat ‘philander’ betekent. U leest het hier. In ’t schoon Vlaams: schaamteloze nymfomanie of satyriasis in praktijk omzetten. Omdat u niet altijd alles letterlijk moet nemen…

De liedjesschrijver bedoelde eigenlijk dat politici oneerlijk, respectloos en onbetrouwbaar zijn. Dat ze meedraaien met de wind. En omdat elke oudere generatie vindt dat politici vroeger wel uit het juiste hout waren gesneden, weet u dat het dus niet zeker is dat het vroeger echt beter was.

Korrel zout

Schreef Socrates niet dat politici geveinsd wijs waren — lees: dom — maar als de beste de massa bespeelden als volleerde demagogen?

Zei hij niet dat de burgers ook beter moesten doen en zichzelf goed moesten opleiden zodat ze ook iets van politiek konden begrijpen en pas dan juist konden stemmen? Dat democratie dus met een ferme korrel zout moet worden genomen? Is het daarom niet juister te zeggen dat burgers en politici altijd wel bedenkelijk naar elkaar keken? En dat er vandaag dus niets nieuws onder de zon is?

Desondanks durf ik stellen dat bij ons de politiek toch anders dan vroeger in elkaar zit. Ik ga mij niet wagen aan een weging van de intrinsieke kwaliteit van politici. Ik ga ook het onberekenbaar, goed of slecht gedrag van burgers in het stemhokje niet doodanalyseren — ik ben Socrates niet.

Overaanbod

Wat in ieder geval anders is, is dat er geen klare lijn meer zit in het politieke (over)aanbod. Denk aan die chemiedoos die u van Sinterklaas kreeg toen uw ouders niet meer wisten waarmee ze u konden plezieren. Wat deed u? Juist: u kapte allerlei potjes samen, dan de kurk erop, goed schudden, hopend op een doeltreffend resultaat.

Is dat niet wat we in de politieke ruimte zien? Dat er veel gemixt en geschud wordt met in de buitenbaan extreme roepers? Weet u nog waar vandaag, aan beide kanten van de taalgrens, het gedachtengoed zit van de oude CVP, PVV of BSP? Zijn niet alle partijen een beetje katholiek, liberaal en socialistisch met een sausje van groen?

Dat brengt mij bij de volgende vraag: hoe komt het dan dat ondanks die politieke eenheidsworst het toch niet lukt om een regering te vormen, ook niet na een half jaar snuffelen en proberen?

Vijandbeeld

Is de conclusie niet dat we met een aantal (staats)hervormingen ons efficiëntiedoel deels de prak hebben ingereden? Dat dingen samen doen beter kan zijn dan ze alleen doen?

Heeft het vijandbeeld dat politici in het verleden cultiveerden en sommigen groot maakte — luie profiterende Walen enerzijds en ‘sales Flamands fachos’ anderzijds — geen plaats gemaakt voor onoverbrugbare tegenstellingen tussen de marketinggoeroes van de politieke families?

Om Sartres ‘l’enfer, c’est les autres’ in het echt te zien dachten we dat we gewoon over de taalgrens moesten kijken, daar zat de politieke hel. Maar zo is het dus kennelijk niet. Het systeem draait zo vierkant als een Rubikskubus, ook aan onze kant van de taalgrens. Kennelijk omdat niemand de andere kant een succes(je) gunt. En daar hoort een gezonde portie amateurpsychologie bij.

Wie met de borst vooruit scandeert dat hij met de vingers in de neus het varkentje wel moeiteloos zal wassen, die botst onvermijdelijk op een tegendraads rancuneus varkentje. Met andere woorden: wie denkt politiek beter te zijn, zal wel ervaren dat wie dommer of armer is (of lijkt) wel zal laten voelen dat nederigheid een schone deugd is.

Dat is dus een bikkelharde vaststelling: niets is verworven, niets is zeker, ook niet het fundamentele recht van de burgers om goed bestuurd te worden. IJveren voor de fundamentele rechten en vrijheden van burgers is net wat liberalisme betekent. Liberalisme is geen te versnipperen ui. Het is een onmisbaar ingrediënt voor een welvarende, respectvolle, efficiënte en goede samenleving. En daar hebben burgers recht op.