Ook in ethische kwesties is voorkomen beter dan genezen

In deze kersttijd is het goed even stil te staan bij de kwetsbare situatie waarin Jozef en Maria zich destijds bevonden: op de vlucht, zwanger in een onherbergzaam land, bevallen in een stal. Wij zouden het wellicht een ‘kwetsbare toestand’ noemen. Wij zouden ook begrijpen dat ouders als Jozef en Maria zich misschien afvroegen of ze wel in staat zouden zijn om in die benarde omstandigheden een kind op te voeden.

Of het kind wel ‘een toekomst’ zou hebben en of abortus niet ‘beter’ zou zijn, voor de ouders én het kind. Neen, dus. Het kind werd geboren. En of u nu gelovig bent of niet, de kwetsbare figuur Jezus heeft een indrukwekkende invloed op de geschiedenis gehad.

Met het verhaal van Jozef en Maria in gedachten, hoop ik dat het debat over een belangrijk thema als abortus — een debat dat letterlijk gaat over leven en dood — bij ons genuanceerder, minder emotioneel en principiëler mag verlopen dan pakweg tijdens de Amerikaanse verkiezingen.

Zonder nuance

Aan de ene kant van het spectrum schreeuwden fanatici moord en brand over het ‘50 jaar terugflitsen in de tijd’. Iedere terughoudendheid ten opzichte van de verregaande liberalisering van abortus, minstens ten aanzien van de eerste twee trimesters. Want abortus is een recht. Zonder nuance. Meer nog, het is een vrouwenrecht, en daar mogen mannen zelfs geen mening over hebben.

Aan de andere kant van het spectrum vonden we evenzeer fanatici met compleet overtrokken reacties. Er waren er zelfs die daarvoor goddelijke argumenten inriepen — ik vraag me altijd af wie zo’n rechtstreekse lijn met God heeft en dus exact weet wat Hij wil — en daarom abortus in alle omstandigheden wilden verbieden. Dus ook in écht schrijnende gevallen of zelfs in situaties waar het leven van de vrouw in gevaar is.

Fundament

We zijn Amerika niet, maar ook bij ons winnen emoties het vaak van de rede. Nochtans zijn in Vlaanderen de meeste mensen het volgens mij eens over het volgend eenvoudig basisprincipe: respect voor het menselijk leven is een fundament van elke beschaafde maatschappij.

Een eerste criterium dat bij de discussie over abortus in een beschaafd land gehanteerd moet worden, is respect voor het menselijk leven. In de eerste plaats voor het leven van de zwangere vrouw. Op geen enkele manier mag dat leven in gevaar worden gebracht. Wie dat onder het ‘pro-life’-motto vergeet, is niet consequent.

Ongeboren leven

Maar het geldt natuurlijk ook voor het ongeboren leven zelf. De essentiële vraag om een uitspraak te doen over de algemene toelaatbaarheid van abortus is dan ook: wanneer is het ongeboren leven ook menselijk leven? Wie dát onder het ‘pro-choice’-motto vergeet, is evenmin consequent. Daarom is de discussie over het aantal weken wel degelijk relevant.

De weken dat er nog geen sprake is van een menselijk leven, kan het ‘baas-in-eigen-buik’-principe gehanteerd worden. Al mag daarbij ook de vader en zijn nakend vaderschap niet zomaar genegeerd worden, zowel naar zijn plichten en verantwoordelijkheden toe als uit respect voor zijn vaderliefde. Ook daarover zou de discussie best een beetje meer mogen gaan.

Zodra wél sprake is van menselijk leven in de moederschoot, kan abortus onmogelijk in alle omstandigheden worden toegelaten. Wie op dat ogenblik abortus pleegt, beslist immers niet meer alleen over het eigen leven, maar ook over dat van iemand anders. Meer nog, over een menselijk leven dat zich niet kan laten horen, zich niet kan verdedigen en dus duidelijk de ‘zwakkere’ is in dit verhaal.

Niet onbelangrijk: ongeboren menselijk leven ervaart na veertien weken pijn, ook bij het verscheurd worden tijdens de abortus, zonder die pijn te kunnen uitschreeuwen. Wie ook bij ons pleit om abortussen langer dan vier maanden na conceptie toe te laten, is dus evenmin consequent. Want zoals we weten is het de zwakste die prioritair beschermd moet worden door de wet, niet de sterkste.

Schrijnende omstandigheden

Betekent dat dat abortus nooit kan zodra er menselijk leven in de moederschoot aanwezig is? Niet noodzakelijk. In uitzonderlijke gevallen zal het niet anders kunnen. Natuurlijk kan het leven van de moeder nooit opgeofferd worden. Natuurlijk zullen er uitzonderlijk ook schrijnende situaties zijn die verzachtende omstandigheden verantwoorden waardoor niemand een verwijt — laat staan een straf — mag krijgen als er toch tot abortus wordt overgegaan. Er bestaat trouwens niet voor niets zoiets als ‘wettelijke zelfverdediging’.

Alleen moet altijd, zelfs in schrijnende omstandigheden, de vraag gesteld worden of abortus écht wel de beste oplossing is. Want laat ons ook niet vergeten dat abortus geen eindpunt is, geen eenvoudige ‘reset’ waarna alles terug zoals vroeger is. Voor vele vrouwen die hun kind aborteren is die abortus gewoon een tussenstap, waarna de voortzetting en niet het einde van het verdriet volgt — zeker als het gaat om een abortus wat later in de zwangerschap.

Het lijkt me dan ook evident dat, in plaats van te strijden om abortus zo lang en zo vrij mogelijk toe te laten en alle verantwoordelijkheid uitsluitend bij de zwangere vrouw te leggen, er in de eerste plaats gewerkt wordt om abortus overbodig te maken én om vrouwen die dan toch een abortus nodig hadden nadien degelijk te begeleiden als ze dat wensen.

Bij die twee actiepunten zou de absolute prioriteit moeten liggen bij een wijziging van de abortuswet. Niet bij een pseudo-oplossing — de verlenging van de termijn zonder enige principiële grondslag — die tot gevolg heeft dat we op een hellend vlak komen waarop ook het doden van menselijk leven wordt toegelaten.