‘Impeach the Motherf*cker’?

De verkiezing van Donald Trump tot 45ste president van de Verenigde Staten sloeg bij de Amerikaanse goegemeente in als een bom. Je zou kunnen zeggen dat de campagne om Trump af te zetten begon nog voor hij werd ingezworen als POTUS. Rusland zou redding brengen. Maar nadat een rapport van Special Counsel Robert Mueller III uitdraaide op een ongelooflijke sisser, leek het ‘impeachment’-liedje uitgezongen. Velen binnen de Democratische partij en de media (maar ik val in herhaling) namen het de Democratische parlementariërs kwalijk niet sneller en doortastender te hebben gehandeld toen de eerste tekenen van Russische inmenging in de verkiezingen naar boven kwamen. En toen het Mueller-rapport naar buiten kwam, werd het momentum, voor zover dat bestond, volledig de grond ingeboord.

Een nieuw schandaal

Met de, op moment van schrijven, meest recente onthulling dat Trump wel degelijk, zij het nogal ‘stoemelings’, de Oekraïense president om hulp had gevraagd in een onderzoek naar de bezigheden van de familie Biden in het Oost-Europees Land, werd de Democraten dan ook een reddingsboei toegeworpen. Een nieuw schandaal. Déze keer moest en zou het raak zijn. Geen geaarzel meer, action. Nancy Pelosi, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden en de facto hoofd van de Democratische Partij gaf groen licht voor het officieel openen van een ‘impeachment inquiry’. Het startschot waar #NeverTrump Amerika op wachtte.

Maar nog voor de parlementsleden goed en wel hun werkzaamheden hebben kunnen aanvatten dropt het Witte Huis een MOAB (Mother of all Bombs): een weergave van het gesprek tussen Trump en zijn Oekraïense ambtsgenoot. Trump vroeg om een onderzoek op te starten. Maar van enige corruptie, afpersing of omkoping blijkt geen sprake te zijn. Dat is een enorme streep door de rekening van de Democraten, die met de regelmaat van de klok zinspeelden op hét schandaal dat Trump zou nekken. De timing van de release door Team Trump lijkt te perfect om toeval te zijn.

Als de laatste paar dagen u overkomen als een slecht geregisseerde ‘reality show’, dan heeft u geen ongelijk. Dat is ongetwijfeld een van de gevolgen van een ‘reality star’ tot president te verkiezen. Maar het toont ook iets anders aan dat meer naar de kern van het Amerikaans constitutioneel bestel gaat: de ontoereikendheid van de ‘impeachtment’-procedure als controle op de uitvoerende macht.

Illegaliteit? Irrelevant.

Ik geef het u op een blaadje: Trump wordt niet afgezet. Dat heeft onder meer te maken met het hybride karakter van de ‘impeachment’-procedure. Een presidentieel systeem zoals het Amerikaanse, waar de uitvoerende macht rechtstreeks verkozen wordt door het volk, is meestal voorzien van een striktere scheiding tussen wetgevende en uitvoerende macht. In een parlementair systeem, zoals het Belgische, volstaat een simpele vertrouwensstemming om de regering ten val te brengen, zoals Charles Michel handig ontweek door de eer aan zichzelf te houden en zijn ontslag aan te bieden aan de koning (You can’t fire me, I quit!). Daar de Amerikaanse president zijn legitimiteit niet te danken heeft aan hem gunstig gezinde parlementsleden, maar wel aan een succesvolle stembusgang, heeft het Amerikaans Congres geen inspraak in zijn aantrede of ontslag.

De Amerikaanse grondwet voorziet in één uitzondering: impeachment, of beter gezegd, impeachment and conviction. Impeachment  betekent inderdaad niet ‘afzetting’ maar ‘aanklacht’. Het Huis van Afgevaardigden fungeert als openbaar ministerie en brengt de aanklacht voor de Senaat, dat voor de gelegenheid de rol van strafrechtbank op zich neemt. De analogieën met het strafrecht en de strafprocedure stoppen evenwel hier. In tegenstelling tot de (relatief) welomschreven misdrijven in ons strafwetboek laat de Amerikaanse grondwet na om te preciseren voor welke feiten de POTUS uit zijn ambt kan worden ontheven. De Amerikaanse grondwet spreekt over ‘Treason, Bribery and other high Crimes and Misdemeanors‘. Een niet-exhaustieve opsomming, maar de constitutionele praktijk betekent evenwel nóg minder rechtszekerheid. Niet enkel is de opsomming niet exhaustief, het is geen opsomming ’tout court’.

De vraag naar de ‘illegaliteit’ of ‘strafbaarheid’ van Trumps handelen is volledig irrelevant. De afzetting van een president is een door en door politiek gebeuren dat niet gebonden is aan enig beginsel van het strafrecht. Het is aan het Huis van Afgevaardigden, met haar partijdige (in de letterlijke zin van het woord) leden dat de notie ‘high Crimes and Misdemeanors’ naar eigen goeddunken invult. Het moet daarbij niet eens om een misdrijf als zodanig gaan. Aangezien er ook geen beroepsmogelijkheid bij de rechterlijke macht bestaat voor een veroordeling door de Senaat, heeft deze laatste ook meteen het laatste woord.

Particratie

Daarom is de afzetting van de Amerikaanse president ook een politiek gebeuren. Dit is trouwens geen corrumpering van de Amerikaanse grondwet: een prominente strekking binnen de Amerikaanse rechtsleer meent dat de ‘Founding Fathers’  impeachment  zagen als een politieke sanctie voor een niet naar behoren functionerende uitvoerende macht. Deze stelling wordt ondersteund door het feit dat diezelfde grondwet expliciet bepaalt dat impeachment  zich niet uitlaat over de (criminele) schuld van de president of diens bestraffing. Na zijn afzetting is het aan de gewone strafrechtbanken om opnieuw en soeverein te oordelen over de schuld- en strafvraag. Na zijn hypothetische afzetting zou een strafgerecht hem onschuldig kunnen bevinden of zou een openbaar aanklager nog voor enige strafprocedure kunnen besluiten dat er geen gronden zijn voor vervolging. Dat Trump ondertussen president af zou zijn, is evenwel gedaan, en gedane zaken nemen geen keer.

Wat tot slot leidt tot mijn zekerheid dat Trump niet zal worden afgezet? Eén woord: particratie. Naar het schijnt hebben Vuye en Wouters hier een boek over geschreven (verschijnt bij Doorbraak op 26 november 2019, nvdr). Veroordeling in de Senaat zou 20 Republikeinse senatoren vereisen, ervan uitgaande dat alle Democratische senatoren — en de twee nominaal onafhankelijken Angus King en Bernie Sanders (beiden stemmen meestal met de Democraten) — voor veroordeling stemmen, wat geen absolute zekerheid is. En bij gebrek aan een zwaardere tenlastelegging (dit soort gedrag is voor de Amerikaanse kiezers al ‘baked into the cake’), is er geen Republikein die voor dit soort ongein de razernij van Trump over zich heen wil krijgen. De ‘bully pulpit’ — de enorme megafoon waarover een president beschikt — kan zonder problemen tegen de eigen partijleden worden gebruikt om, bijvoorbeeld, de Republikeinse harde kern tegen hem te doen keren en een uitdager in een Republikeinse voorverkiezing te steunen.

Trump zei het ooit zelf: ‘I could stand in the middle of Fifth Avenue and shoot somebody and wouldn’t lose any voters, okay?’ Nee, niet ok, maar erg waar — voorlopig toch nog.

Correctie: een eerdere versie van dit artikel stelde dat er 14 Republikeinse Senatoren voor veroordeling zouden moeten stemmen voor een 2/3e meerderheid. Dat klopt niet, daarvoor zijn er 20 Republikeinse stemmen nodig. Er zijn ook twee onafhankelijke Senatoren, die weliswaar normaal met de Democraten meestemmen. Het artikel is geüpdatet met die vermelding ter volledigheid.