Het was afgelopen week een verrassing voor ongeveer iedereen: aartsvijanden Iran en Saoedi-Arabië zijn tot een vergelijk gekomen, dat de spanningen in het Midden-Oosten mogelijks kan verminderen.

Het is door een diplomatiek initiatief van China (en dus niet de Verenigde Staten) dat het sjiitische Iran en het soennitische Saoedi-Arabië een akkoord hebben getekend op 11 maart, dat er onder meer voor zorgt dat de twee landen hun ambassades heropenen. Sinds 2016 waren die ambassades gesloten. Ook het Saoedische consulaat-generaal in Mashhad gaat opnieuw open, alsook het Iraanse consulaat-generaal in Jeddah.

Samenwerking

Beide landen gaan ook de samenwerkingsakkoorden uitvoeren die ze twee decennia geleden hadden ondertekend, maar nooit werden uitgevoerd. Voorheen vonden er al gesprekken tussen de twee landen plaats in Irak en in Oman. Volgens de Wall Street Journal heeft Saoedi-Arabië ook beloofd haar anti-Iraanse retoriek op haar zender Iran International te temperen. En Teheran zou nu de Hoethi’s in Jemen verhinderen om nog langer militaire acties uit te voeren net over de grens met Saoedi-Arabië.

China heeft belang bij het oplossen van conflicten, want het is op die manier dat het haar economische expansie kan verderzetten, denk maar aan het ‘Belt and Road Initiative’. China stelt zich bovendien neutraal op in diverse conflicten, wat de Midden-Oosterse landen weten te appreciëren, terwijl de Verenigde Staten zich met hun blinde voorkeur voor Israël uit de markt prijzen.

Voor Iran was de deal welkom omdat het land zo uit een zeker isolement raakt. Voor Saoedi-Arabië was het welkom onder meer omdat het af wil van haar desastreuze militaire tussenkomsten in het Jemenitische conflict. Kroonprins Mohammed bin Salman, de echte machthebber in Saoedi-Arabië, wil zich kunnen concentreren op Saudi Vision 2030, het grootse plan om Saoedi-Arabië grondig te transformeren op diverse vlakken.

Onenigheid

De onenigheid tussen Iran en Saoedi-Arabië is begonnen in 1979, toen de ayatollah Khomeini de macht greep in Iran, en zijn sjiitische revolutie wou exporteren naar andere landen in het Midden-Oosten. Aanvankelijk met weinig succes, want buiten de oprichting van Hezbollah in Libanon begin de jaren ’80, was er weinig nieuws te melden. Maar de Saoedi’s waren bezorgd, want die hebben zelf een sjiitische minderheid, die dan nog vooral geconcentreerd is in die regio’s waar zich de meeste olie bevindt.

In 2016 executeerden de Saoedi’s de sjiitische sjeikh Nimr al Nimr (‘nimr’ is Arabisch voor tijger’), wat leidde tot de bestorming van de Saoedische ambassade in Riyad door woedende Iraniërs. Maar het is vooral in de buitenlandse politiek waar de twee landen botsen, want ze steunen en steunden tegenovergestelde partijen in Irak, Jemen, Libanon, Syrië, enzovoort.

Reactie op deal

Het aantal positieve reacties op de deal is enorm. We noemen bijvoorbeeld het applaus komende van Bahrein, Frankrijk, Irak, de Islamitische Wereldliga, Jordanië, Koeweit, de Organisatie voor Islamitische Samenwerking, Pakistan (dat haar eigen sjiitische onderdanen als tweederangsburgers behandelt), Syrië, Turkije, de Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Naties. De Iraakse regering heeft niet liever dat de twee landen zich verzoenen, omdat Irak slachtoffer is van de rivaliteit tussen de twee landen, net zoals Europa slachtoffer is van de rivaliteit tussen Rusland en China enerzijds, en de Verenigde Staten anderzijds.

De meest negatieve reacties kwamen van Israël. Dat land heeft vrij recent vriendschapsakkoorden ondertekent met Bahrein, Marokko, Soedan, de Verenigde Arabische Emiraten, enzovoort, met de bedoeling om een coalitie te vormen tegen Iran. Dat nu Iran en Saoedi-Arabië een deal sluiten, is een slag in het gezicht. Israël had gehoopt dat haar vriendschapsbanden met een aantal Arabische landen zouden leiden tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten, deze keer tegen Iran. Volgens de gewezen Israëlische premier Yair Lapid is het akkoord er gekomen omdat de huidige premier Netanyahoe de diplomatie van de Joodse staat verwaarloosd heeft.

Verenigde Staten verliezen terrein

Ook de Verenigde Staten waren niet echt wild enthousiast. Ze spelen duidelijk niet meer de eerste viool in het Midden-Oosten, wat grotendeels te danken is aan haar eigen desastreuze optreden in de regio afgelopen decennia. Mike Turner, Republikeins parlementslid in de Verenigde Staten, noemt het akkoord tussen Iran en Saoedi-Arabië ‘very troubling’, en beschouwt Iran als een militaire bedreiging voor de Verenigde Staten, ook al is de afstand tussen Teheran en Washington meer dan 10.000 kilometer. Dat Saoedi-Arabië en Iran nu een deal sluiten, terwijl de Saoedi’s in 2015 nog razend waren op de Amerikanen omdat die een nucleair akkoord hadden gesloten met Iran, is wellicht één van de merkwaardigste fenomenen in dit dossier.

Ook al zijn Saoedi-Arabië en de Verenigde Staten officieel nog bondgenoten, de Saoedi’s hebben het wel zo ongeveer gehad met de Amerikanen. Amerikanen kan je niet betrouwen, steken de soennitische moslims soms stokken in de wielen (door het regime van Saddam Hoessein omver te werpen kwamen in Irak de sjiieten aan de macht), zitten steeds te zeiken over mensenrechten (terwijl dat je met Chinezen en Russen zaken kan doen zonder met de vinger te worden gewezen), de Verenigde Staten reageerden maar lauw toen de Saoedi’s in 2019 wilden reageren op de Iraanse aanval op het Saoedische Abqaiq, enzovoort, luidt het off the record.

Toekomst

Eind goed al goed ? Nee, zo eenvoudig is het niet. Het wordt nu uitkijken naar de concrete uitvoering van de akkoorden. Gaan de twee landen (en dan vooral Iran) zich aan de afspraken houden? Er zijn een aantal dossiers waarbij men zich toch kan afvragen of, ondanks het recente akkoord, er toch geen nieuwe ruzies kunnen ontstaan tussen de twee rivalen. Denk maar aan Jemen, het nucleaire dossier, of de activiteiten van de Iraanse Revolutionaire Garde in het buitenland. En wie zegt dat de toestand in Irak en Libanon zal verbeteren, nu de twee antagonisten een akkoord hebben? Voor China zijn er ook risico’s verbonden aan de deal, want wat indien de twee landen er toch een potje van maken?

China heeft ondertussen een top gepland in Beijing tussen en Iran en de zes landen die lid zijn van de GGC, De Gulf Cooperation Council (Bahrein, Koeweit, Oman, Qatar, Saoedi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten). Die GCC werd in 1981 opgericht om een antwoord te bieden op de Iraanse assertiviteit en expansionisme. Of hoe een dubbeltje rollen kan.