Ivan Van de Cloot ontleedt financiële crisis

Ivan Van de Cloot kent de financiële wereld van binnenuit. Jarenlang was hij hoofdeconoom van de bank ING en vandaag stelt hij bij Itinera Institute in columns, opiniestukken, tv-verschijningen en parlementaire onderzoekscommissies pijnlijke vragen over de ontsporingen bij Dexia, de Gemeentelijke Holding, Arco, banken, over politici die onbekwaam zijn om financieel toezicht te houden en over financiers, ministers en parlementairen die de financiële debacles afwentelen op de belastingbetaler.

Belgische rating
Van de Cloot: ‘De Zwitsers zijn rationele mensen en hebben een nationaal debat gehouden over hun kleine land en hun té grote banken. Zijn de verplichtingen en de impact van het leidende duo UBS en Crédit Suisse niet te zwaar om dragen voor Zwitserland? Die banken dreigen dan van de weeromstuit om hun maatschappelijke zetel en hun beslissingscentrum buiten Zwitserland te vestigen. De Zwitserse overheid heeft uiteindelijk beslist dat de twee mega-instellingen enkel in Zwitserland konden blijven als ze buffers aanhouden die verzekeren dat de rekening niet bij de belastingbetaler terechtkomt als er iets misloopt bij de twee grootbanken. In feite gaat het dus om het beschermen van de bevolking en daarover in ons land debatteren is misschien wel een Belgische federale bevoegdheid maar niets belet dat er in het Vlaams Parlement ook vragen en antwoorden volgen over dergelijke kwesties.’

Men hoeft niet op visite te gaan bij Ivan Van de Cloot om te weten dat al onze banken boven hun stand participeerden in riskante financiële producten. Lees de jaarverslagen van KBC, ING, BNP Paribas Fortis en de financiële kranten erop na. ‘Ik ben tot voor een tijd kritisch geweest over het islamitisch bankieren maar zie vandaag de voordelen in van een financiehuis waar naast technici ook een raad van imams mee beslist. Zo komen er ook andere elementen in de strategie en de tactiek dan zuivere financiële oogmerken. Een aalmoezenier bij KBC of ING is overdreven, maar het zou de financiers deugd doen om te worden geconfronteerd met alternatieve visies,’ lacht Van de Cloot. ‘De allergrootste les voor mij uit het drama van Dexia is dat men dient op te passen met het smijten met staatswaarborgen. Het Amerikaanse FSA, een dochter van Dexia, gebruikte de hoge waarde, de zogenaamde rating van België en de Belgische burgers, om kredieten te verstrekken aan plaatselijke Amerikaanse besturen met een veel lagere rating. Dus in feite werd de Belgische belastingbetaler ingeschakeld voor een risicovolle operatie van Dexia. Dat is als een verzekeraar die een brandverzekering verkoopt in de hoop dat er nooit een brand zal uitbreken bij zijn klant. Stilaan begint het te dagen onder politici dat staatswaarborgen, zoals het oorspronkelijke verhaaltje luidde, niet louter voordelen opleveren. Integendeel. Bij de recentste afwaardering van de Belgische rating werd uitdrukkelijk verwezen naar de staatswaarborgen die waren verleend aan Dexia. Een lagere rating is oké als je geen leningen moet aangaan, maar bijvoorbeeld de 1 % die je meer moet betalen om een Belgische lening te plaatsen kost de schatkist al snel 1 miljard euro op jaarbasis. De kern van de problemen van de westerse economieën is hun torenhoge schuldenlast. Om die torens van euro’s en dollars kleiner te maken is tussen tien en dertig jaar nodig.’

De politoloog Carl De Vos berekende dat de Belgische politici kunnen kiezen uit 40 000 zitjes in raden van bestuur.
Ivan Van de Cloot: ‘Waarom zouden Vlaanderen en het Vlaams Parlement geen pioniersrol spelen bij het uitwerken van regels voor behoorlijk bestuur bij overheidsbedrijven en semi-overheidsbedrijven? Vlaanderen kan een voorbeeld geven door de onverenigbaarheid van publieke en privémandaten harder te maken. Nu is er een verweving van bevoegdheden tussen de politiek en de niet-politiek die professioneel handelen en toezicht en verantwoording moeilijk tot onmogelijk maakt. Deze cultuur van ons-kent-ons versterkt de tunnelvisie die eigen is aan de meeste mensen. Zij die van bij het begin zegden en schreven dat een Europese muntunie zonder bijvoorbeeld een politieke harmonisering van begrotingen, economisch en fiscaal beleid niet kon werken, werden weggelachen. De eurozone was een droom en niemand mocht die droom bezoedelen.’

‘Dexia en de Gemeentelijke Holding waren door de particratische samenstelling van hun raden van bestuur in feite staatsbanken. De spaarbank Dexia werd een hefboomfonds, hebben voorzitter Jean-Luc Dehaene en ceo Pierre Mariani publiek beweerd, en een hefboomfonds is een van de meer risicovolle financiële vehikels. De politici keken ernaar en bemerkten niks en vandaag doen zij collectief hun best om de factuur door te sturen naar de belastingbetaler. De manie om spaarders en beleggers die risico’s namen om grote rendementen te behalen geheel of gedeeltelijk terug te betalen is ingezet met de neergang van de IJslandse bank Kaupthing. Goed om te blijven weten is dat Test-Aankoop onder meer aanprees om geld te parkeren bij deze mastodont van een bank, van een miniland met 300 000 inwoners, want de opbrengst was toch zo lekker. Om populistische redenen hebben overheden na de val van Kaupthing hun spaarders, hun kiespubliek, een terugbetaling van de verloren spaarsommen beloofd. Waarom? Wie als aandeelhouder of spaarder verliezen lijdt, moet zelf op de blaren zitten en zijn foute gok niet kunnen afwentelen op de rekeningen van zijn land, die al in het rood staan. Dat belet bijvoorbeeld niet dat bij Dexia vragen moeten worden gesteld over het onzorgvuldig advies dat aan de klanten en de spaarders werd gegeven. Dexia, de Gemeentelijke Holding, Arco en dergelijke beloofden rendementen die onhaalbaar waren en flaterden met eenzijdige beleggingen in één aandeel wat een contradictio in terminis is.’

‘Over veel van die zaken wordt op radio en televisie oorverdovend gezwegen door de journalisten, door de experts, door de politici. Ik vrees dat wij met dergelijke schandalen moeilijk kunnen omgaan. Ik denk aan de jaren 1930 en de financiële heibel toen; veel zaken werden dan eveneens onder de mat gevaagd. Na een kwijtschelding van de bestuurders van bijvoorbeeld Arco Holding is het haast onmogelijk om hen hun verantwoordelijkheid nog te doen dragen. En dat is aan het gebeuren. Ondanks dat meen ik te zien hoe daar, en bij de Gemeentelijke Holding, Dexia en Arco talrijke vennootschapsrechtelijke fouten zijn begaan. Tragikomisch is dat Arco, van het christelijke syndicaat, er jaren prat op ging zich te verzetten tegen kapitalistische excessen en toch participeerde het wetens en willens en voluit in een hefboomfonds. Per 1 euro spaargeld bedroegen de risico’s van Dexia 3 euro. Dat staat zo in de jaarverslagen. Of kon niemand bij Arco die lezen? Men moet ook niet afkomen met het verhaaltje dat Arco slechts voor 14 % participeerde in Dexia en er geen controle op had. Met een dergelijke deelname, en als goede huisvader, verkoop je zo’n aandelenpakket.’

Eurozone
De eurozone is zoals elke muntunie uit het verleden een project dat hartverwarmend en verheugend is zolang er geen economisch onheil is.
Ivan Van de Cloot: ‘Muntunies zijn mooi-weer-constructies. De Latijnse Unie, waar België onder meer in verzeild zat met Griekenland, uit het begin van de negentiende eeuw, en de Roebelunie, van een recentere datum, verdwenen wegens economisch en politiek ontij. De terugkeer naar de toestand van voordien was moeilijk, maar niet onoverkomelijk en zeker geen apocalyps, zoals te veel politici en economen blijven beweren over een eventuele mislukking van de eurozone. Helemaal belachelijk is de politicus die beweert dat zonder de eurozone opnieuw gewapende conflicten dreigen in West-Europa. Dergelijke toogpraat is wraakroepend. Kijk naar Argentinië. Tien jaar geleden was dat land een economische puinhoop. Na zware ingrepen is het land vandaag financieel op koers en wordt opnieuw de tango gedanst in Buenos Aires. Je mag de soepelheid van economieën en burgers niet onderschatten. Er hangt in de Europese Unie een ondergangsstemming en daarbij vergeet men hoe snel bijvoorbeeld Duitsland, om één voorbeeld te noemen, na de nederlaag en de vernietigingen na 1945 tot bloei is gekomen. Altijd moet historisch besef aanwezig zijn bij de menselijke neiging tot jeremiëren.’

‘De publieke debatten op tv zijn vaak vooringenomen door pro-EU-panels terwijl nuanceringen meer dan gewenst zijn’, meent Ivan Van de Cloot. ‘De aanwezigheid van het Itinera Institute op het scherm wordt in de toekomst gerantsoeneerd, want wij zouden te liberaal en voor het ondernemen zijn, terwijl een debat tussen de pro-Europeaan Hendrik Vos en mij anders en genuanceerder is dan een debat tussen diezelfde professor Vos en Paul De Grauwe, ook een verdediger van het Europese status-quo. De eurozone is een onvolmaakte muntunie van bij de start, want er is hier geen economische en sociologische unie zoals in de VS. Als de economie van de staat Connecticut in de put zit, wijken de mensen uit naar Georgia waar de economie gezond is. Als de economie van Griekenland in de put zit dan wijken de Grieken niet uit naar Polen waar de economie gezond is. Transfers tussen Georgia en Connecticut leiden niet tot spanningen, transfers tussen Duitsland en Griekenland wel. Het is onterecht dat men de indruk versterkt dat academische publieke intellectuelen per definitie geslachtsloos zijn. Een populaire deelnemer over sociale zaken werkt bijvoorbeeld voor een universitair centrum dat geld ontvangt van de vakbonden. Trouwens, ik ben als spreker op congressen van alle partijen, bijvoorbeeld sp.a, waar ik illustreer dat wij geen tunnelvisie hebben. De besluiten van onze studies zijn genuanceerd.’

De Europese Unie leidt ongewild tot haat en nijd onder de leden. Ivan Van de Cloot: ‘Jaren geleden keken alle EU-burgers met sympathie naar de vrolijke, warmhartige, gastvrije Grieken met hun Parthenon, ouzo, sirtaki en eilanden. Vandaag is een Griek een leugenaar, potverteerder, luierik. Hoe je met dergelijke tegenstellingen en mythes een hecht blok kan blijven vormen, is voor mij een raadsel.’