Jacob Blake en de fundamentele fout in het BLM-denken

Op 23 augustus schoot een politieagent in Kenosha, Wisconsin, Jacob Blake zeven keer in de rug. Op sociale media doet een video de ronde waarop te zien is hoe de 29-jarige Blake twee agenten ontwijkt die met getrokken wapens de man aanmanen zich over te geven. Blake geeft daar geen gehoor aan. Hij stapt richting de chauffeursdeur van zijn wagen, opent de deur, en leunt voorover. Ogenschijnlijk om iets uit de auto te nemen. Een tweede opname toont de momenten vlak voor de eerste video. Daaruit blijkt dat er een schermutseling tussen de agenten en Blake voorafging aan de poging van deze laatste om zijn wagen te betreden.

Wat we (niet) weten

Op moment van schrijven weten we nog onvoldoende om een definitief oordeel te vellen over het optreden van de agenten. Toch kunnen we reeds enkele preliminaire conclusies trekken. Zowel wat de schietpartij betreft als de reactie erop. Dit doen we op basis van de beste informatie die we hebben.

Wat weten we? We weten dat het noodnummer gebeld werd. De partner van de vrouwelijke beller had namelijk haar private eigendom betreden zonder haar goedkeuring. Hij weigerde te vertrekken. Of Blake deze partner was, liet het ministerie in het midden. Volgens de advocaat van Blake probeerde hij enkel een conflict tussen buurtbewoners te de-escaleren toen de politie arriveerde. We weten eveneens dat drie van Blake’s kinderen in de wagen zaten toen hij het portier opende. En dat hij door één van de aanwezige agenten van dichtbij werd neergeschoten. Volgens een ooggetuige beval één agent Blake zijn mes te laten vallen. Diezelfde getuige liet evenwel optekenen dat Blake, volgens hem, niet gewapend was. Het ministerie van Justitie van Wisconsin bevestigde ondertussen dat Blake een mes in zijn auto had liggen toen de agenten het vuur openden.

Aanhoudingsbevel

Ook weten we dat er voorafgaand aan het incident een aanhoudingsbevel werd uitgevaardigd voor Blake. Hij werd beschuldigd van drie misdrijven. Onder meer van seksueel geweld in de derde graad. Volgens Wisconsins strafwetboek komt dat neer op verkrachting. Tenzij Blake gezocht werd voor het nogal obscure misdrijf van het ‘ejaculeren, urineren of defeceren’ op een andere persoon. De maximumstraf voor seksueel geweld in de derde graad is 10 jaar opsluiting.

Het is nog onduidelijk of de agenten in kwestie op de hoogte waren van Blake’s voorgeschiedenis met het gerecht. Hoe dan ook verzette Blake zich tegen zijn arrestatie, ook na tegen de grond te zijn gewerkt. De agenten dienden Blake na de schoten de eerste zorgen toe. Daarna werd hij naar het ziekenhuis overgebracht. Zijn vader liet weten dat Blake sinds het incident zijn benen niet meer kan bewegen. Het is niet zeker dat hij zal herstellen.

Interraciaal politiegeweld

Waarom haalde dit voorval de (inter)nationale media? Ten eerste, omwille van het eenvoudige gegeven dat dit incident gefilmd werd. In tegenstelling tot het overgrote deel van de schietpartijen in Amerika’s steden waarbij niemand een camera bovenhaalt. Ten tweede, door het ogenschijnlijk excessieve karakter van het politiegeweld. Jacob Blake werd zeven keer in de rug geschoten. Dit door een politieagent die zo dicht bij de man stond dat hij op het moment dat hij eerste schot loste, Blake nog bij het shirt vast had.

Maar de voornaamste reden dat dit schietincident de (inter)nationale pers haalden is het raciale aspect. Jacob Blake is een zwarte man. De agenten die hem probeerden te overmeesteren zijn allen blank. De schietpartij past zo in het rijtje van recent interraciaal politiegeweld. Deze categorie van geweldsmisdrijven kreeg na de tragische dood van George Floyd en de renaissance van de Black Lives Matter-beweging buitengewoon veel media-aandacht.

Fundamentele fout

De ondraaglijke lichtheid van het debat rond blank-op-zwart politiegeweld doet iedere ruimte voor genuanceerde analyse verdwijnen. Toch gaan we dit proberen. Eerst in het algemeen, daarna in het bijzonder.

Ieder geval van interraciaal politiegeweld vereist een dubbel onderzoek. Ten eerste, was het geweld an sich gerechtvaardigd? Met andere woorden, was het noodzakelijk en proportioneel? De courante aantijging jegens politieagenten in de Verenigde Staten is dat zij te snel naar hun pistool grijpen. Dit kan wijzen op ontoereikende training in de de-escalatie van conflictsituaties. Of op een gebrekkige vertrouwensrelatie met de gemeenschap die zij dienen. Of nog op nervositeit als gevolg van negatieve ervaringen in de gevaarlijke buurten waarin zij patrouilleren. Ook kan dit het gevolg zijn van de racistische overtuigingen van de agent in kwestie.

Wanneer interraciaal politiegeweld niet gerechtvaardigd blijkt, mag evenwel niet onmiddellijk besloten worden dat het geweld eveneens raciaal geïnspireerd was. Hier ligt de fundamentele fout in het denken van heel wat aanhangers van de Black Lives Matter-beweging. Het volstaat te wijzen op het verschil in huidskleur tussen dader en slachtoffer om de aantijging van racisme hard te maken. Nochtans is het verschil in etniciteit maar één van twee constitutieve bestanddelen voor het misdrijf. Beschuldigingen van ‘institutioneel’ of ‘systematisch’ of eenvoudig interpersoonlijk racisme laten al te vaak na het intentionele element aan te tonen. Namelijk dat het onbehoorlijk handelen door de dader(s) jegens het slachtoffer het gevolg was van de verschillende huidskleur van deze laatste.

Omkering van bewijslast

Wanneer deze logica doorgetrokken wordt, dringt zich één eenvoudige vraag op. Kan interraciaal geweld ooit níet racistisch zijn? Op zijn minst vindt er een omkering van de bewijslast plaats. In de rechtbank van de publieke opinie is het dan aan de dader om aan te tonen dat er geen sprake was van een raciale animus. Een bewijs dat in de praktijk vaak onmogelijk te leveren is. Hoe kan men immers bewijzen dat men níet raciaal vooringenomen is?

Hoe is al dit van toepassing op de Jacob Blake-schietpartij? Was het gebruik van het vuurwapen door de agenten gerechtvaardigd, gelet op de concrete situatie? Deze vraag gaat in se over de mate waarin een agent overtuigd moet zijn dat zijn eigen leven in gevaar is voordat hij zelf tot dodelijk geweld kan overgaan. De agenten probeerden Blake eerst zonder vuurwapen te overmeesteren. Hij verzette zich tegen zijn arrestatie. Vervolgens stapte hij van de agenten weg, klaarblijkelijk om een wapen uit zijn wagen te nemen. Dat zijn stuk voor stuk feiten die niet uit het eerste filmpje — dat sociale media en Kenosha in vuur en vlam zette — af te leiden waren.

Bewijzen, niet veronderstellen

Voorlopig wijst niets erop dat dit een racistische moord of doodslag zou zijn. Dit hield de gouverneur van Wisconsin, de Democraat Tony Evers, evenwel niet tegen om de dood van Blake in verband te brengen met racisme in de Verenigde Staten in het algemeen en binnen de politiediensten in het bijzonder. Joe Biden, de man met de grootste megafoon binnen de Democratische Partij en de op één na grootste in het land, klaagde in een Facebookbericht het ‘systematische racisme’ in de VS aan.

Het probleem met de instinctieve categorisering van interraciaal politiegeweld als racisme — zonder uitdrukkelijk bewijs in die richting — is tweevoudig. Ten eerste wordt het concept ‘racisme’ langzaamaan uitgehold. In de poging zo veel mogelijk events onder de noemer te brengen, verliest de noemer iedere betekenis. Ten tweede wordt door iedere schietpartij te diagnosticeren als een symptoom van de verkeerde ziekte, ook het verkeerde medicijn toegediend. Als er, bijvoorbeeld, tijdens de politieopleiding iets mank loopt wat het omgaan met conflictsituaties betreft, zal dit niet geremedieerd worden door een zoveelste sensitiviteitstraining.

De voorbarige conclusie door prominente politici — dat er in dodelijk politieoptreden steeds een racistische kern zit — is olie op het vuur in een land als de Verenigde Staten. Dat heeft immers sowieso een moeilijke relatie met haar verleden van onderdrukking en op ras gebaseerde discriminatie. Zwarte Amerikanen werden lange tijd ondermaats behandeld. In het beste geval als tweederangsburgers. In het slechtste geval als subhumaan. Dit is evenwel geen excuus voor de latente tolerantie voor de rellen in Kenosha die ondertussen al twee mensenlevens eisten. Racisme moet bewezen, niet verondersteld worden. En politici dienen zich te onthouden van commentaar voordat zij de relevante feiten kennen. Wordt ongetwijfeld vervolgd.