De reis van enkele Duitse partijen naar ‘Jamaica’ is in het water gevallen. Vier weken lang voerden de christendemocraten van CDU en CSU (partijkleur: zwart), de liberalen van de FDP (geel) en Die Grünen (groen) voorgesprekken over wat naar de vlag van de Caraïbische staat een ‘Jamaica-coalitie’ wordt genoemd. Na de Bondsdagverkiezingen van 24 september weigerden de sociaaldemocraten van de SPD om de Grote Coalitie met de CDU/CSU onder leiding van bondskanselier Angela Merkel (CDU) voort te zetten. Met de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) en de links-radicale Linke wil niemand in zee, en dus bleef ‘Jamaica’ als enige mogelijkheid over om een meerderheidsregering te vormen.

Reisgezellen

De kunstmatigheid van zo’n coalitie stond vanaf het begin buiten kijf. De CSU, de Beierse zusterpartij van Merkels CDU, lust de Groenen rauw, onder meer omdat die van haar Obergrenze, een limiet voor het jaarlijks op te vangen aantal vluchtelingen, niets wilden weten, en in de relatie tussen de liberale FDP en Die Grünen komen dan weer de spanningen tussen economie en ecologie aan de oppervlakte. De liberalen hadden bij de verkiezingen met 10,7% een stevige comeback gevierd. De vorige keer, in 2013, waren ze tegen de kiesdrempel van 5% gebotst en uit het federale parlement, de Bondsdag geknikkerd. Ze beseften maar al te goed hoe dat kwam. Als kleine coalitiepartner van de CDU/CSU waren ze tussen 2009 en 2013 in de dodelijke omarming van Merkel geraakt ten koste van hún profiel en principes.
Als grote overwinnaar van 24 september (naast de AfD) zette de FDP zich schrap om haar visie op een modern Duitsland te verdedigen. Terwijl CDU en CSU water in de wijn wilden doen om toch maar te kunnen regeren en Die Grünen daarvoor zelfs naar eigen zeggen tot aan hun pijngrens gingen, gaf de FDP van meet af aan te verstaan dat ze desnoods in de oppositie zou gaan om haar kiezers niet te moeten verraden. Dat waren de uitgangspunten van een moeilijke tocht naar Jamaica, die als eindbestemming ongelukkige reisgezellen met elkaar moest zien te verzoenen.

Splijtzwam

De afbakening en de verdediging van de eigen identiteit als partij waren in het geding, zoals bleek uit de stroefheid waarmee de gesprekken verliepen over de grote kwesties als de vluchtelingen, de klimaatbescherming en de Solidaritätszuschlag (‘Soli’), een extra belasting om de kosten van de Duitse eenmaking te financieren. Die Grünen hamerden erop dat vluchtelingen hun familie naar Duitsland zouden kunnen halen. Om de CSU enigszins tegemoet te komen, konden ze zich wel vinden in een zogenaamd ‘ademend kader’ van maximum 200.000 vluchtelingen per jaar. De CSU moest natuurlijk wel oppassen, want bij de bondsverkiezingen zakte ze naar 38,4% van de stemmen in Beieren, terwijl de AfD er 12,4 % haalde, en volgend jaar vinden er deelstaatverkiezingen plaats. De FDP zelf wilde de termijn van de opschorting van de familiehereniging voor vluchtelingen, die tot maart 2018 loopt, verlengen totdat er een nieuwe wet op de immigratie zou goedgekeurd zijn. Maatregelen in het kader van de klimaatbescherming vormden ook een splijtzwam. Terwijl Die Grünen en de christendemocraten steenkoolcentrales wilden stilleggen ten belope van respectievelijk 8 en 7 Gigawatt minder aan productie, hielden de liberalen het op een vermindering van hoogstens 5 Gigawatt. Maar de FDP merkte ook op dat er over nog vele andere maatregelen ter bescherming of modernisering van de Duitse economie en samenleving geen eensgezindheid bestond, zoals digitalisering, vorming, arbeidstijden en het tempo van de afbouw van de Soli.

Signaal

Dat de SPD haar ‘verantwoordelijkheid neemt’ en toch weer in een Grote Coalitie stapt, lijkt uitgesloten. Merkel heeft de sociaaldemocraten uitgezogen, net zoals ze dat met de liberalen in een vorige regeerperiode had gedaan. SPD-voorzitter Martin Schulz noemde de ‘Jamaica’-partijen onbekwaam. Inderdaad heeft Merkel tijdens de verkennende gesprekken geen leiderschap getoond. Nieuwe verkiezingen lijken onafwendbaar. De kiezer had op 24 september Merkel en Schulz afgestraft. Merkel had het signaal niet begrepen, Schulz een ietsje beter. Anders dan Merkel willen de liberalen evenmin als de SPD koste wat het kost regeren. Ze willen hun principes niet laten verdampen in de verzengende hitte van Jamaica.

(Deze analyse verscheen maandag op www.tijd.be online)