Het voorbije jaar was er een om te vergeten. Of net niet? De coronacrisis domineerde uiteraard het hele jaar lang het nieuws, van Wuhan tot vaccin. Maatschappelijke en politieke breuklijnen kwamen bloot te liggen of werden scherpgesteld. We werden geregeerd met volmachten, en dan door Vivaldi. De economie en het onderwijs kregen een klap. De volksgezondheid nog meer. Gloort er licht aan het einde van de tunnel? Wordt 2020 een jaar voor de geschiedenisboeken? Doorbraak blikt terug met bevoorrechte getuigen.

J’accuse

2020 was het het jaar waarin arts en gewezen sp.a-volksvertegenwoordiger Jan Van Duppen afscheid moest nemen van zijn broer Dirk, levenslang overtuigd militant voor de PVDA én boegbeeld van Geneeskunde voor het Volk. Het was ook het jaar waarin het onwaarschijnlijk boeiende leven van Jan Van Duppen zelf te boek werd gesteld. De dokter is uw kameraad niet leest als een tijdskroniek van de voorbije 50 jaar, maar ook als een onvervalst j’accuse aan het adres van ons westers pamperbeleid naar allerlei minderheidsgroepen toe.

U werkte zelf enkele decennia als huisarts, zowel hier in Turnhout als in een Rotterdamse achterstandswijk: hoe blikt u terug op dit jaar dat bepaald werd door de grootste mondiale gezondheidscrisis sinds de Tweede Wereldoorlog?
‘Om eerlijk te zijn: met complete verbijstering. Niet enkel als arts maar net zo goed als gewezen politicus. Omwille van de rampzalige aanpak, maar net zo goed omwille van de leugens en het bedrog. Ik kan er nog enigszins inkomen dat men in het voorjaar, vanuit een blinde paniek, alle mogelijke maatregelen heeft getroffen. Ook als die achteraf niet bijzonder beredeneerd bleken. Wat ik al een stuk erger vind, is dat de media toen al een zeer kwalijke rol hebben gespeeld, onder meer doordat ze het gedrag van mensen probeerden te sturen door hen zo bang mogelijk te maken.’

‘Kritische stemmen werden daarbij van bij het begin het zwijgen opgelegd. Nog erger is dat men de toen gemaakte fouten achteraf ook op alle mogelijke manieren heeft ingedekt, door de bronnen en de besluitvorming te verzwijgen en af te schermen. Dit is in een moderne democratie uiteraard totaal onaanvaardbaar. Het gevolg daarvan laat zich raden: als je mensen als kleuters behandelt, gaan ze zich ook zo gedragen. En wat een verschil met Nederland bijvoorbeeld, waar al die bronnen en regeringsbesluiten gewoon online te raadplegen zijn.’

U kan natuurlijk maar moeilijk omheen dat ene determinerende cijfer, het aantal besmettingen, dat zowel in maart als onlangs tijdens de tweede golf wel degelijk spectaculair de hoogte inging? Had de overheid dan veel andere opties?
‘Elke specialist zal u bevestigen dat de PCR-coronatest gemiddeld ook 30 procent vals positieve tests oplevert. Ik zal u de wetenschappelijke uitleg hiervoor besparen, maar dit heeft alles te maken met de gevoeligheid van die test. Daar komt nog eens bovenop dat men in het najaar ook het aantal tests massaal heeft opgedreven, waardoor je in absolute cijfers natuurlijk ook meer positieve gevallen zal detecteren. Op de koop toe werd in het najaar ook almaar duidelijker dat er wel degelijk een duidelijke link bestond met de verschillende plaatsen waar de grote uitbraken toen plaatsvonden: het cultuurverschil.’

‘Niet toevallig zag men grote uitbraken in wijken en gemeenten waar mensen anders – lees veel nauwer – met elkaar omgingen, van Molenbeek over Hoboken en het Kiel tot Anderlecht. Die cijfers werden evenwel nooit vrijgegeven, terwijl dat nochtans wel voor de hand had gelegen als men die uitbraken en de bron daarvan echt op wetenschappelijke basis wilde onderzoeken. Ik weet van heel wat IC-afdelingen die nooit overbevraagd zijn geweest, terwijl er omgekeerd vanuit bepaalde steden net heel wat Covid-patiënten naar andere ziekenhuizen zijn overgebracht. Het is echt niet zo dat alle ziekenhuizen in het hele land toen allemaal in code rood zaten, maar het werd wel zo voorgesteld. Sommige  ziekenhuisdirecties hebben daar ook graag op ingespeeld.’

‘Die hysterie kwam hen soms niet slecht uit, terwijl zowat alle specialisten in de huisartsengeneeskunde het er nochtans wel over eens zijn dat het in eerste instantie de huisartsen zijn die de toegang tot de echt gespecialiseerde hulp moeten bewaken. Doen ze dat niet, dan wacht er in de geneeskundige jungle anno 2020 achter elke boom een leeuw die op de portemonnee van de patiënt aast. Je kan dit al die specialisten niet eens kwalijk nemen: het systeem zit nu eenmaal zo in elkaar. Maar het is dan ook bijzonder jammer dat de huisartsenverenigingen én -opleidingen deze crisis niet hebben aangegrepen om de vinger op die wonde te leggen. Ze wilden niet, maar ze durfden ook niet, heb ik begrepen. Onder meer omdat er vanuit de ziekenhuizen druk werd uitgeoefend om de poten niet onder de eigen stoel weg te zagen.’

Koudweg afgemaakt

Met andere woorden: de overheid is op meerdere vlakken stevig de mist ingegaan?
‘Herinnert u het zich nog? Na de eerste golf was “traceren” hét ordewoord. De ziekenfondsen zouden die taak op zich nemen, en daarvoor werd zomaar eventjes 161 miljoen euro vrijgemaakt. Daar is geen bal van terechtgekomen. Niet onlogisch ook: zelfs voor een klein kind was het zonneklaar dat men dit veel beter via de huisartsen had gedaan, die hun patiënten veel beter kennen. Waarom is dat enorme budget dan niet naar de ondersteuning van de huisartsen gegaan? Intussen is ook duidelijk dat ruim negentig procent van de mensen die aan Covid 19 overleden zijn ouder dan 75 waren, en ook met meerdere orgaanpathologieën kampten.’

‘Heel veel van die mensen hadden eigenlijk niets meer te zoeken in het ziekenhuis, en heel vaak waren ze daar zelf ook geen vragende partij meer voor. Alleen werd de vraag hen vaak niet eens gesteld. En intussen had je intellectuele nulliteiten genre Carl De Caluwé in West-Vlaanderen of Cathy Berx in Antwerpen die constant het hoge woord voerden, terwijl heel wat kritische intellectuelen in dit land hun stem niet durfden te verheffen. Zij die de moed wél hadden, werden koudweg afgemaakt.’

Afgelopen zomer verscheen ook De dokter is uw kameraad niet, een levenskroniek die haarfijn beschrijft hoe uw alter ego Guust Van Mol in de jaren zeventig en tachtig een zeer actieve rol speelt binnen het toenmalige Amada (vandaag PVDA, nvdr). Later wordt u zelfs Vlaams parlementslid voor de toenmalige SP, maar na botsingen met onder meer Steve Stevaert en Patrick Janssens keert u de politiek ontgoocheld de rug toe. Hoe waren de politieke reacties op dat boek?
‘De PVDA heeft eigenlijk niet gereageerd, al doet ze er natuurlijk wel alles aan om te bewijzen dat ze niets meer te maken heeft met het extreemlinkse Amada waaruit ze ontstaan is. Klinkklare onzin uiteraard. Vlaams parlementslid Jos D’Haese bestond het onlangs nog te verklaren dat hij “de historische balans over Stalin niet wilde opmaken.” Stel je even voor dat een parlementslid van Vlaams Belang openlijk zou verklaren dat Hitler wel zijn fouten had, maar dat hij daar liever niet over oordeelde. Het kot zou te klein zijn.’

Uw broer Dirk, die de PVDA wél tot het bittere einde trouw bleef, overleed dit voorjaar. Heeft hij het manuscript van het boek nog gelezen en waren jullie intussen opnieuw min of meer on speaking terms?

Vrijdag

‘Nee, de relatie met mijn broer was heel slecht. Hij was iemand die, net als Frank Vandenbroucke, dacht dat de wereld en het menselijke gedrag altijd samen te vatten vallen in cijfers. Wat uiteraard niét zo is, dat heb ik wel geleerd toen ik als arts in een Rotterdamse achterstandswijk aan de slag was. Mijn broer had ook veel minachting voor mijn ideologische ommezwaai. Zo herinner ik me bijvoorbeeld dat ik vanuit Rotterdam eens een stukje had geschreven waarin ik mijn bewondering uitdrukte voor de aanpak van burgemeester Ahmed Aboutaleb, zelf van Marokkaanse origine.’

‘Die vond dat het nu maar eens gedaan moest zijn met het pamperen van islamisten, onder meer omdat zij de gematigde moslims in de problemen brengen of zelfs bedreigen. Iets wat ook Macron nu onlangs nog eens benadrukt heeft. Ik vond dat toen een bewonderenswaardige ommezwaai van Aboutaleb, maar mijn broer zag dit als je reinste fascisme: we mochten die islamisten toch niet gaan isoleren en brandmerken? Tot vandaag zit PVDA nog altijd op diezelfde lijn.’

Twijfelachtige figuren

Begrijpt u – met uw jarenlange ervaring in het extreemlinkse milieu – waarom een partij als de PVDA weigert om duidelijk afstand te nemen van het moslimextremisme? Is het zuiver een kwestie van electoraal opportunisme, zoals ook de Brusselse PS het vaak bijzonder lastig heeft om een wat kritischer houding tegenover de islam aan te nemen?
‘Wel, ik heb me die vraag ook jarenlang gesteld. Onder meer in de derde weg van Labour, onder Tony Blair, zag ik wel wat parallellen. Ook hij was opvallend vriendelijk voor de islamisten. Enerzijds uit plat electoraal opportunisme, inderdaad, want Blair zag hierin een kans om zijn electoraat gevoelig uit te breiden. Een tweede motivatie was internationaal. De Engelse socialisten gingen er toen vanuit dat ze hierdoor hun slagkracht op de internationale politieke scène stevig konden vergroten. Denk maar aan de relaties met de golfstaten, of met Pakistan en Saoedi-Arabië.’

‘Tot vandaag heerst over dit thema ook binnen de PVDA een soort omerta. Of het nu gaat over de verplichte hoofddoeken of over islamistische terreur: er wordt simpelweg niet over gesproken. Noch intern, noch op het publieke forum, uit angst dat dit de partij electoraal kan schaden. Daarnaast zie ik ook nog een historische verklaring: maoïsten, trotskisten of leninisten hebben zich nooit te beroerd getoond om mee te heulen met maffiabazen, krijgsheren of andere twijfelachtige figuren met een stevige aanhang. Integendeel, ze hebben de macht van dat soort figuren altijd handig misbruikt om zelf meer macht te verwerven.’

‘Iets gelijkaardigs zie ik nu met de islamisten gebeuren, maar politici zouden moeten beseffen dat het net omgekeerd werkt en dat dit soort criminele groepen op termijn hen misbruiken. Een partij als de PVDA heeft momenteel in bepaalde achterstandswijken waar veel moslims wonen electoraal een stevige voet aan de grond, maar dit is tijdelijk. Op termijn bezwijkt een groot gedeelte van dit electoraat voor het islamisme, en is ze die stemmen kwijt.’

Het loopt als een rode draad doorheen uw boek: links heeft de eigen idealen verraden?
‘Inderdaad, en dit vind ik bijzonder betreurenswaardig. Ik beschouw mezelf nog altijd als links, maar de essentie van het socialisme was net dat het mensen kansen wilde bieden zich te emanciperen. Nu duwt links heel wat mensen in de armen van de islamisten, en staat het te schreeuwen als iemand pakweg de burkini wil verbieden. Links heeft de voorbije decennia vooral geprobeerd mensen zo afhankelijk mogelijk te maken van de eigen politiek, met allerlei voordelen of met een gratis-beleid.’

‘Dat is bijzonder nefast. Ik ken maar één land waar de sociaaldemocraten het anders hebben aangepakt: Denemarken. Daar voeren ze wel degelijk een echt emancipatorisch beleid. Alles wat die aanpak in de weg staat – inclusief de massa-immigratie van mensen die zelf niet bijdragen tot de sociale zekerheid – vindt in de ogen van de Deense socialisten geen genade.’

Marketingproduct

Als we het over populisme hebben – je oor zoveel mogelijk te luisteren leggen bij ‘het volk’ zeg maar – werd de voorbije jaren nochtans vooral naar rechts gekeken?
‘In se is populisme de puurste vorm van democratie: als beleidsmaker houd je rekening met de wil van de bevolking. Vandaag is het tot een scheldwoord verworden, omdat de elite ervan uitgaat dat ze het gewoonweg beter weet dan dat volk. Ik denk dat we daar van moeten afstappen: politici moeten hun beleid beter uitleggen, de meeste mensen zijn heus niet zo dom dat ze alle onzin achterna lopen. De rechterzijde maakt mensen wijs dat je alle migratie kan stopzetten, en dat we daar dan beter van zouden worden. Je reinste onzin natuurlijk: gestuurde migratie heeft wel degelijk zin. Ter linkerzijde is er bijvoorbeeld het gratis-verhaal, of het blijven dulden van de extreme islam.’

U heeft ook jarenlang meegedraaid binnen de Vlaamse socialistische partij: kan de flinkse aanpak van Conner Rousseau, onder meer op vlak van migratie, de partij opnieuw op de kaart kan zetten?
‘Ik denk dat we niet naïef moeten zijn: Rousseau is vooral de veruitwendiging van een veel breder groepje dat hem pusht en inhoudelijk ondersteunt. Hij is een zeer goed marketingproduct. Tegelijk is hij er blijkbaar wel in geslaagd om min of meer komaf te maken met de baronieën in de partij. Al dient ook gezegd dat het merendeel van die oude baronnen intussen overleden zijn en dat Rousseau natuurlijk ook een partij erfde die echt wel op een historisch dieptepunt zat.’

‘Ik denk dat hij goed gecoacht wordt, maar vrees dat hij inhoudelijk te licht weegt om dit lang vol te houden. Al kan hij er wel in slagen om, zeker met die flinkse aanpak, opnieuw wat meer jonge mensen aan te spreken. Die zijn vandaag doorgaans een stuk rechtser dan twintig jaar geleden.’

Marketing speelt vandaag in elke partij een almaar grotere rol: welke toppolitici hebben in dit land nog echt een consistent ideologisch verhaal?
‘Ik zie er maar twee. In Vlaanderen denkt enkel Bart De Wever nog verder dan de waan van de dag, maar ik betwijfel of hij zijn programma ooit nog gerealiseerd krijgt. In Wallonië steekt Paul Magnette er met kop en schouders bovenuit, en ik verwacht van hem dat hij op termijn een verstandige coalitie kan vormen. Misschien vergeet ik Frank Vandenbroucke nog, die tien jaar geleden al de gezondheidszorg wilde saneren en vandaag nog altijd diezelfde agenda heeft. Alleen al uit budgettaire overwegingen is dit levensnoodzakelijk, maar ik vrees dat hij binnen de kortste keren zowel met de Waalse achterban van Magnette als met zijn eigen persoonlijkheid zal botsen.’

‘In het maatschappijbeeld van Vandenbroucke kan een puur wetenschappelijke analyse alles verklaren: hij moet enkel ook nog de rest van de bevolking daarvan overtuigen. Dat is een stevige misvatting. Als je alles puur wetenschappelijk en cijfermatig wil verklaren en oplossen, mis je heel veel. Je mist de passie en emotionele bevlogenheid van mensen, je mist het theater, zeg maar. En dan dreig je als politicus heel snel tegen de muur te lopen.’

Niets is wat het lijkt

Wat heeft de politiek u vooral geleerd?
‘Dat je te allen tijde zelfstandig moet blijven – ook financieel – en niet afhangen van je politieke carrière. Anders word je in een mum van tijd de slaaf van je partijvoorzitter. Het probleem is natuurlijk dat heel veel mensen die politiek nu net zien als een opstapje naar meer macht en geld. Ze gaan dus net omgekeerd te werk.’

En wat heeft uw bewogen en bevlogen leven u geleerd?
‘Dat er altijd een alternatief is en dat je dus ook zelf kan beslissen om aan een bepaalde situatie te ontsnappen of om je leven een nieuwe draai te geven. Ikzelf ben uit een sekte als de PVDA gestapt, waaraan ik toen nochtans al flink wat jaren van mijn leven gewijd had. Dan kan je ook aan pakweg een jihadistisch milieu ontsnappen. Niets is wat het lijkt, je kan je leven altijd zelf opnieuw in handen nemen.’

Uw periode als arts in een Rotterdamse achterstandswijk was op dat vlak een echte eye-opener?
‘Absoluut. Ik werkte daar met 150 nationaliteiten, en die mensen daar beschouwden me als een buitenstaander. Ik was geen Nederlander, en net als hen dus ook geen deel van het systeem. Daar ben ik de lacunes van het systeem gaan zien. In die periode ben ik ook Theodore Dalrymple beginnen te lezen, die zowat hetzelfde meegemaakt had als ik toen hij als arts ervaring opdeed met patiënten uit achterstandswijken. Ik ben in Rotterdam tot het inzicht gekomen dat ik decennialang in een leugenachtige ideologie en in een onwerkbaar systeem heb geloofd.’

‘Om nog even een bruggetje naar de actualiteit te maken: als een pandemie zoals Covid 19 zich in China zo snel heeft kunnen verspreiden, dan is dat deels ook te wijten aan de lokale structuren en aan het Chinese systeem. In China laat de communistische partij niet toe dat er ook maar enig negatief bericht over het land of over de werking van het systeem wordt verspreid. Wie dat wel doet, kijkt al snel tegen een lagere sociale score aan, waardoor hij of zij op termijn nog amper aan het sociale leven kan deelnemen. Toch zag je hier de voorbije maanden ook hoogopgeleide wetenschappers en politici opduiken die dat Chinese discours min of meer overnamen: als individu zijn we onmachtig in deze, enkel het systeem kan ons redden en dus moeten we dat systeem ook slaafs gehoorzamen.’

‘Dit maakt me als kritische burger bijzonder bang: evolueren we hier op termijn niet in dezelfde richting? Bijvoorbeeld door mensen die zich niet laten testen of die liever niet gevaccineerd willen worden de toegang tot een vliegtuig of tot een festival te verbieden? Ik begrijp ergens wel dat je in een pure noodsituatie doortastend moet ingrijpen, maar dit argument gaat vandaag niet langer op. Een aantal virologen, biostatici maar ook politici is dit soort aanpak zeker niet ongenegen, en dat zou ons zeer ongerust moeten maken. Ook de meeste media – die zich in deze net bijzonder kritisch zouden moeten opstellen – gaan hier grotendeels in mee. En stilaan lijkt ook een flink gedeelte van de bevolking hier klaar voor. Ik had eerlijk gezegd nooit kunnen vermoeden dat ik dit in mijn leven nog zou meemaken.’

In medische kringen maakte de voorbije maanden de theorie opgang dat we ‘het virus moeten verpletteren’?
‘Dit is je reinste wetenschappelijke onzin. Als mens bouwen we vanaf onze geboorte ons afweersysteem geleidelijk op, waardoor de meeste gezonde mensen zich ook kunnen verdedigen tegen nieuwe virussen. Het virus verpletteren door iedereen volledig te isoleren – inclusief kinderen – of door hen talloze keren per dag hun handen te laten wassen met alcoholgel, belet hen net om de noodzakelijke antistoffen te ontwikkelen. Waardoor ze op termijn dus net veel kwetsbaarder worden.’

Dit was het laatste in onze reeks eindejaarsinterviews. Herlees ze allemaal hier.

Het boek De dokter is uw kameraad niet is uiteraard te koop in de online boekhandel van Doorbraak.