Jean Claude Van Cauwenberghe (PS): ‘Een nieuwe staatshervorming is onvermijdelijk’

Jean-Claude Van Cauwenberghe – Van Cau voor de vrienden – werd drie jaar geleden volledig vrijgesproken van alle beschuldigingen van corruptie. Een uitvoerend politiek mandaat zit er niet meer in, maar de gewezen Waalse minister-president en PS-coryfee is in Charleroi nog altijd incontournable. En hij blijft ook een regionalist in hart en nieren. ‘Met confederalisme heb ik geen probleem, zolang de solidariteit maar gehandhaafd blijft.’

Waalse hanen

Vier hanen, netjes op een rijtje op de trap van zijn fraaie herenhuis: zij vormen het ontvangstcomité bij Jean-Claude Van Cauwenberghe. Zijn collectie omvat er ruim vierhonderd, maar bij gebrek aan uitstal- en kantoorruimte zit het grootste gedeelte daarvan intussen opgeborgen in dozen. Hijzelf is er intussen 75, maar tien jaar nadat hij de actieve politiek vaarwel zwaaide, blijft hij nog altijd alomtegenwoordig op de politieke en maatschappelijke scène in Charleroi. Zijn zoon is er voorzitter van het lokale OCMW, hijzelf heeft de oude meningsverschillen met de nieuwe sterke man Paul Magnette al lang bijgelegd. ‘Eerst hebben we enkele jaren lang frontaal gebotst, daarna zijn we in een fase van latente waakzaamheid gekomen, en de laatste jaren vertrouwen we elkaar en werken we goed samen,’ klinkt het. Dat de man – die overigens geen letter Nederlands spreekt -gepokt en gemazeld is in de politiek is een understatement: zijn vader was ooit nog senator en minister, hijzelf was op zijn twintigste al kabinetsmedewerker van de minister van Binnenlandse Zaken. Later behaalde hij een doctoraat in de rechten, was hij vijftien jaar lang burgemeester van Charleroi, zeven jaar kamerlid en vijf jaar Waals minister-president.

Doorbraak: Hoe brengt u vandaag zoal uw dagen door?

Jean-Claude Van Cauwenberghe: ‘Ik heb geen uitvoerend mandaat meer – het is wel mooi geweest, lijkt me – maar ik ben nog altijd bijzonder actief als militant in de partij. Ik werd onlangs nog herverkozen, met 100 procent van de stemmen, als voorzitter van de PS-afdeling in Charerloi-stad. In Brussel laat ik me evenwel niet meer zien bij de partij. Daarnaast ben ik ook nog heel actief in het verenigingsleven, ik schilder en ik schrijf af en toe biografieën. Nee, me vervelen is er doorgaans niet echt bij.’

Zonder federalisme geen België

U stond altijd al bekend als een fervent Waals regionalist. Hoe kijkt u naar de bijzonder moeizame regeringsvorming, en dan vooral naar de almaar belangrijker plaats die het begrip confederalismedaarin lijkt te krijgen?

‘Kijk, ik denk dat we eerlijk moeten zijn: mochten we sinds 1970 niet steeds zwaarder hebben ingezet op de huidige federale staatsstructuur, dan bestond België vandaag niet meer. Dan moesten we ons vandaag dus ook niet afvragen of de Belgische constructie het nog lang zal uitzingen, we zouden al flink wat jaren de weg van het vroegere Tsjechoslowakije zijn opgegaan.’

Nochtans waren er wel wat Waalse politici die zich in de jaren 70 en 80 met hand en tand verzet hebben tegen de opeenvolgende staatshervormingen.

‘Dat klopt, maar niet binnen de PS. Heel wat PS’ers van mijn generatie – Happart, Dehousse en Collignon, om er maar een handvol te noemen – hebben mee gestreden voor de federalisering van dit land. Dit gezegd zijnde: ik denk dat we een verschil moeten maken tussen de huidige, uiterst moeizame regeringsvorming enerzijds en het overlevingspotentieel van de Belgische constructie anderzijds. Het volstaat om even over de grenzen te blikken om te zien dat het zowat overal in Europa heel lastig geworden is om een stabiele regering te vormen. De politieke uitersten winnen overal aan populariteit.’

Regeringsvorming

Je kan natuurlijk moeilijk ontkennen dat de kaarten in België nog een stukje lastiger liggen dan elders: nog los van de klassieke communautaire tegenstellingen, zijn we op 27 mei wakker geworden in een land waarin Wallonië een ruk naar links maakte, terwijl Vlaanderen fors naar rechts opschoof?

‘Erger nog: met de PTB won een unitaristische partij in Wallonië, en in Vlaanderen pleit het Vlaams Belang voor separatisme. Het is er dus inderdaad niet gemakkelijker op geworden.  Ik ben ervan overtuigd dat we opnieuw naar een staatshervorming moeten gaan, maar ik geloof niet dat het voortbestaan van België zelf nu al op het spel staat. Of er inderdaad een coalitie met de PS én de N-VA in de steigers staat, dat is een heel ander paar mouwen. Voor zover ik het kan beoordelen, werkt Paul Magnette toch vooral in de richting van een regering zonder N-VA. Waarbij hij de andere Vlaamse partijen misschien over de streep kan trekken met de belofte van een nieuwe staatshervorming. Mocht ik van die Vlaamse partijen zijn, dan zou ik zeker niet in een regering stappen als er op dat vlak geen garanties komen. Er is natuurlijk geen verklaring tot grondwetsherziening goedgekeurd, maar er bestaan achterpoortjes om toch een staatshervorming in de steigers te kunnen zetten. Maar vergis je niet: dit is nog lang geen gewonnen strijd. Hier in Wallonië gaan er almaar meer stemmen op om sommige bevoegdheden opnieuw te herfederaliseren. Binnen het cdH, maar ook in mijn eigen partij. Een narratief waar ik me met hand en tand tegen verzet.’

Is de kloof tussen uw partij en de N-VA effectief totaal onoverbrugbaar, of worden beide partijen vandaag toch vooral gegijzeld door hun electoraat en woedt er een stevige perceptie-oorlog?

‘Als partij moet je natuurlijk min of meer trouw blijven aan je discours. Anno 2019 speelt dit gegeven veel meer dan tien of twintig jaar geleden, omdat elke uitspraak meteen ook uitvergroot wordt op de sociale media. Wij hebben de N-VA vier jaar lang verketterd. Dan wordt het nu wel bijzonder lastig om in een regering te stappen die bijvoorbeeld weigert om de minimumpensioenen op te trekken. Ik hoef u niet te vertellen dat de PTB zich nu al verlekkert op een dergelijk scenario. Aan Vlaamse kant eenzelfde verhaal voor een partij die op institutioneel vlak helemaal niets uit de brand zou kunnen slepen. De kaarten liggen dus bijzonder moeilijk, maar je zal me niet horen zeggen dat een compromis totaal uitgesloten is, vooral niet op sociaaleconomisch vlak. Hét grote breekpunt in mijn ogen is de interregionale solidariteit: om die reden de PS zal nooit instemmen met het confederalisme waar de N-VA nu voor pleit.’

Reporters

Jean Claude Van Cauwenberghe, hier nog als minister-president van Wallonië (2009): ‘Paul Magnette is een man van zijn woord.’

Nieuwe staatshervorming

In welk opzicht gaat dat confederalisme dan verder dan het regionalisme waarvan uzelf een groot pleitbezorger bent?

‘Technisch en juridisch zie ik amper verschillen. Ook andere PS-toppers hebben eerder verklaard dat we eigenlijk al in een confederaal systeem leven. Puur juridisch bekeken heeft onze huidige staatsstructuur minstens al een aantal belangrijke karakteristieken van een confederaal systeem. Alleen is de term confederalisme intussen uiterst beladen: aan Vlaamse kant is het min of meer een verbloeming van separatisme geworden, in Wallonië is het woord uitgegroeid tot een soort amalgaam van alles wat de doorsnee Waal niet wil. Voor mij is het vooral een verdieping van het federalisme. Federalisme is een evoluerend gegeven.’

Is het dat ook niet voor de gemiddelde N-VA‘er?

Dat zou best wel eens kunnen, ja. Alleen schept de partij zelf daarover geen klare wijn: gaat dat zogenaamde confederalisme inderdaad om een uitdieping van het federalisme, of is het verkapt separatisme? Met die eerste optie heb ik persoonlijk geen probleem, zolang de solidariteit tussen beide landsgedeelten maar gehandhaafd blijft. Maar laat me duidelijk zijn: met die visie vertolk ik zeker niet de visie van de meerderheid binnen de PS. Als er vandaag in Wallonië zo weinig enthousiasme is voor een in mijn ogen nochtans broodnodige nieuwe staatshervorming, dan ligt dit vooral aan de angst dat confederalisme meteen ook een aantasting van de interregionale solidariteit zou inhouden.’

Laat het ons dan even concreet maken: welke extra bevoegdheden zouden er bij een nieuwe staatshervorming nog naar de regio’s kunnen gaan?

Justitie, de federale restbevoegdheden op vlak van landbouw… dat soort dingen. Maar het solidariteitsmechanisme dat ingebouwd zit in onze sociale zekerheid, daar kan niet aan geraakt worden. In dat geval heeft het Belgische geraamte ook voor ons geen enkele meerwaarde meer. De financiële transfers van noord naar zuid zijn de voorbije jaren stelselmatig afgebouwd, en houden binnenkort op te bestaan. Wat wél blijft bestaan, is de interpersoonlijke solidariteit via de sociale zekerheid, maar dat is toch ook niet abnormaal? Vlaanderen is nu eenmaal welvarender, en een dergelijke solidariteit bestaat net zo goed tussen andere regio’s onderling, binnen Vlaanderen of Wallonië. En net zo goed binnen andere federale staten overigens.’

Arm Wallonië

Uzelf stond in 2005 mee aan de basis van het Marshallplan, dat Wallonië er economisch opnieuw bovenop moest helpen. Intussen zijn we haast vijftien jaar verder maar hinkt de regio nog altijd achterop. Begrijpt u dat heel wat Vlamingen zich daar vragen bij stellen?

‘Kijk, tot 1960 heeft Wallonië Vlaanderen financieel ondersteund. Daarover hoor ik de Vlamingen nooit klagen. Dankzij het Marshallplan is de economische achteruitgang van de regio gestopt, maar we zijn er niet in geslaagd onze achterstand op Vlaanderen in te halen en we bengelen nog altijd maar in het midden van het Europese peloton. Het gaat inderdaad allemaal veel trager dan verhoopt, dat klopt, maar ik ben ervan overtuigd dat het wel de goede richting uitgaat.’

Over Europa gesproken: gelooft u, als fervent regionalist, vandaag meer in een Europa van de regio’s dan pakweg twintig jaar geleden? De wijze waarop de EU vandaag de Catalanen terug naar hun mandje stuurt, doet niet meteen het beste vermoeden?

‘Met 28 staten is het al een uitdaging, met 160 regio’s wordt het een utopie. Europa zal een Europa van de naties blijven, maar het gewicht van de regio’s daarin zal wel toenemen. Europa benadert de Catalaanse zaak op heel legalistische wijze, wat vanuit die strikt Europese visie nog enigszins begrijpelijk is, maar de aanpak van de Catalaanse separatisten door de Spaanse overheid is natuurlijk een pure schande. Er is in Spanje zelfs nog geen begin van dialoog.’

Premier Magnette

U vertelde me bij het begin van dit gesprek dat u Paul Magnette hier haast dagelijks tegen het lijf loopt en dat jullie al enkele jaren opnieuw samen door één deur kunnen: loopt Magnette zich warm om zelf premier te worden?

‘Nee, dat zie ik niet echt gebeuren. Hij heeft zich naar zijn kiezers toe duidelijk geëngageerd om hier burgemeester te blijven. Dat ambt valt nog te combineren met het voorzitterschap van de PS, maar wil hij zijn geloofwaardigheid hier behouden dan kan hij het zich niet veroorloven om nu al te vertrekken als burgemeester. Magnette is een man van zijn woord. Hij mikt duidelijk op een regering zonder de N-VA, maar het zal volgens zeker mij geen PS’er zijn die een dergelijke regering zou leiden. Mislukt hij in zijn opdracht, dan is de N-VA aan zet, en dan is het vooral uitkijken naar de houding van de MR. We zitten vandaag in een veel lastiger positie dan in 2011, en ik zou helemaal niet uitsluiten dat bepaalde partijen die vandaag de boot afhouden binnenkort toch in een regering willen stappen. Bijvoorbeeld mocht de economische situatie plots verslechteren, of omdat Europa de druk opvoert door het almaar oplopende begrotingstekort.’