Zowel de Amerikaanse president Joe Biden als juristen van de Verenigde Naties hebben recent gevraagd dat 57 landen, waaronder België, hun vrouwen en kinderen die nu nog in kampen zitten in Syrië, naar hun land laat komen om ze daar te berechten.

Vele buitenlanders

Toen Islamitische Staat (IS) in 2019 verslagen is in de provincie Deir Ez Zor in het oosten van Syrië, werden massa’s IS-vrouwen en kinderen opgepakt en in kampen geparkeerd, naast een aantal gevangenen die al sinds 2016 gevangen zitten. De twee bekendste kampen zijn Al Hol en Roj, die gelegen zijn in het noordoosten van Syrië, zeg maar het Koerdische gebied in het land. Ongeveer 90 000 mensen zouden in Syrische kampen leven. Daaronder vooral, maar niet uitsluitend, weduwen en kinderen van IS-strijders. 20% van de gevangenen zijn mannen. Twee derden van de gevangen zijn jonger dan 18 jaar.

De meeste zijn Syriërs en Irakezen, maar ook vele buitenlanders, ongeveer 9500. De kampen worden beheerd door de semiautonome Koerdische regio, meer bepaald de door de Syrische PKK gedomineerde Syrian Democratic Forces (SDF), maar die beweren niet langer in staat te zijn om hun gevangenenkampen eeuwig te beheren, zonder enig perspectief op berechting of terugkeer van de aanwezigen.  Daarnaast zitten er nog eens 385 tot 460 Europese islamitische strijders in een tijdelijke gevangenis in al Hasakah, eveneens in Noord-Oost-Syrië.

Bron van radicalisering

De leefomstandigheden in de kampen blijken onmenselijk te zijn. Dat zou een bron van radicalisering kunnen vormen, stellen de Verenigde Naties. Regelmatig vinden er executies (onthoofdingen) plaats van mensen die IS-militanten beschouwen als vijanden of verraders. Het bewakingspersoneel kan de stress niet meer aan, vertegenwoordigers van ngo’s hebben schrik zich te begeven in de kampen. Alleen al die massa elke dag voeden is een huzarenstukje. De Turkse militaire activiteiten in de regio maken de situatie bovendien niet gemakkelijker. Turkije beschouwt de Syrische PKK namelijk als een terroristische organisatie.

IS-gevangenen indoctrineren veel van de jongeren, die riskeren te veranderen in toekomstige IS-militanten, wandelende tijdbommen. Volgens het Egmont Instituut zouden er 38 Belgische kinderen vastzitten in de kampen, 14 mannen en 21 vrouwen. Verder zouden er nog twee Belgen vastzitten in Irak. Of die Belgische vrouwen bloed aan hun handen hebben, is niet duidelijk. Maar het feit dat ze als Belgen naar Syrië trokken en daar gehuwd zijn met een IS-strijder, terwijl de Islamitische Staat zowat het ergste is wat de 21ste eeuw tot nu toe heeft voortgebracht, is op zich natuurlijk al heel ernstig, en verdient een strenge sanctie.

De problematiek van de kinderen

Weinig landen staan te springen om ‘hun’ gevangenen te laten terugkeren. Zo stelt de Britse ambassadeur bij de Verenigde Naties Barbara Woodward dat de gevangenen moeten berecht worden in de landen waar hun (eventuele) criminele daden hebben plaatsgevonden, dus in Syrië zelf, en dat Groot-Brittannië dus niet van zin is zijn IS-weduwen te laten terugkeren. Daar wordt dan tegen ingebracht dat ze in een land als Syrië geen enkele garantie hebben op een eerlijk proces, want het Syrische regime van Bashar al Assad is nu eenmaal dictatoriaal.

Daarop komt dan weer als tegenargument dat wie gaat vechten in Syrië, of daar aansluit bij IS, of er huwt met een IS-strijder, nu eenmaal weet dat men het risico loopt kennis te maken met het Syrische rechtssysteem, en dus achteraf niet moet komen klagen. Blijft natuurlijk de problematiek van de kinderen, die er wellicht niet voor gekozen hebben het licht te zien  in een Syrisch kamp als zoon of dochter van een IS-weduwe of –vrouw.

Ambassade gesloten

Belgische IS-weduwen en kinderen naar België laten overkomen en ze hier berechten klinkt mooi in theorie, maar is in de praktijk niet evident. Alvorens de vrouwen te veroordelen moet je natuurlijk over bewijsmateriaal beschikken, en gezien de feiten zich in Syrië hebben afgespeeld, is het vrijwel onmogelijk bewijsmateriaal te verzamelen, zeker wanneer men ook weigerachtig staat om samen te werken met de Syrische overheid. De Belgische ambassade in Damascus inschakelen? Moeilijk, want die heeft België gesloten in 2012 (toen Didier Reynders minister van buitenlandse zaken was), en ons land heeft niet de bedoeling ze op korte termijn te heropenen.

Het argument dat Syrië te gevaarlijk is om die ambassade te heropenen overtuigt niet echt, want Damascus en omgeving zijn wel degelijk veilig, en tientallen andere ambassades zijn wel actief in de hoofdstad. In 2012 sloten vele landen hun ambassade in Syrië. Hiermee wou de ‘internationale gemeenschap’ het signaal geven dat president al Assad vogelvrij werd verklaard, en de gewapende strijd tegen zijn regime legitiem was. Een waanzinnig bloedige en destructieve burgeroorlog was echter het gevolg, en niet een of andere vorm van democratie in het kader van de toen heersende Arabische Lente. De Belgische nationaliteit afpakken? Dan riskeer je dat ze terugkeren naar België als illegale vluchteling, en onder een andere naam.

Een internationaal tribunaal?

Als alternatief denken sommigen aan het oprichten van een internationaal tribunaal om de ‘internationalen’ te berechten, maar daar bestaat weinig enthousiasme voor. Het zal er vermoedelijk dan ook nooit komen. Het regeerakkoord van de federale regering van premier Alexander De Croo is bijzonder vaag over de materie van de Belgen in Syrië. Verder dan de passage ‘België zal verder intensief en evenwichtig aandacht blijven besteden aan de toestand in het Midden-Oosten, zowel wat betreft de situatie in Libanon, Iran, Irak en vooral Syrië, als het Vredesproces in het Midden-Oosten’ komt men niet.

België weet blijkbaar niet wat aan te vangen met zijn IS-weduwen en –kinderen in Syrië. Men moet zich echter geen illusies maken: het probleem zal niet vanzelf verdwijnen.