De lakmoesproef voor de vrije samenleving: tolerantie zonder dwingende conformiteit

Diversiteit wordt alom gevierd. Maar een bepaalde vorm tellen we niet mee. De diversiteit in het denken. Mensen mogen verschillen…zo lang ze denken zoals wij. We proberen begrip op te brengen voor vluchtelingen, vrouwen, zwarten, Latino’s en moslims, maar we tonen geen enkele empathie voor bakkers die weigeren een taart te bakken voor een homohuwelijk of voor een conservatieve professor die ontslagen wordt.

Intolerante tolerantie

Tolerantie wordt bejubeld als het fundament van een progressieve samenleving. Het is een nobele waarde. Eentje die ons voert naar diversiteit, inclusie en gelijkheid. Jammer genoeg wordt deze waarde vervormd door een mythe. Het is de veronderstelling dat tolerantie neutraliteit vereist – of zelfs ondersteunt. Geen vooroordelen. Geen ‘opdringing’ van persoonlijke overtuigingen. Geen alternatieve zienswijzen. En toch is deze opvatting paradoxaal genoeg intrinsiek intolerant.

Echte tolerantie betekent niet langer dat je erkent dat er verschillende opvattingen bestaan. Nee, we moeten die opvattingen aanvaarden. De conformistische visie op tolerantie ontkent op een gevaarlijke manier een fundamenteel menselijk recht: de vrijheid van het denken en van het geweten. Denk maar aan de ambtenaar die wordt ontslagen omdat zij geen samenlevingscontract wil opstellen, of de oudere pensionhouders die vervolgd worden omdat ze een bepaald kamerbeleid hebben of zelfs de priester die gearresteerd wordt omdat hij preekt over de Bijbel. Er zijn voorbeelden genoeg. Het is een zaak te erkennen dat een andere opvatting bestaat, maar het heel andere koek wanneer je gedwongen wordt die te erkennen.

Geen gewetensvrijheid

Het zou niemand mogen overkomen dat je moet kiezen tussen je beroep of je geweten. En toch is dat precies wat er gebeurt. Neem nu Ellinor Grimmark. Deze Zweedse vroedvrouw zit al jaren verwikkeld in een rechtzaak. Ziekenhuizen hebben Ellinor op de zwarte lijst gezet, omdat ze niet wenst te helpen bij abortussen. Haar droom was het leven op de wereld te brengen. In plaats van haar deze diepe overtuiging toe te laten, ontkennen de Zweedse rechtbanken haar die gewetensvrijheid. Ze draait genadeloos op voor de gerechtskosten en ze komt daarenboven niet maar aan de bak in eigen land. Ondanks het grote tekort aan vroedvrouwen in Zweden werkt deze competente vroedvrouw ironisch genoeg in het naburige Noorwegen waar ze al intussen honderden baby’s op de wereld hielp brengen. Ze pendelt dagelijks acht uur heen-en-terug. Al dat gedoe omdat Zweden weigert iemand te respecteren die de zaken gewoon anders ziet.

De conformistische tolerantie zou deze zaak bekijken als een strijd voor de vrouwenrechten tegen de opvattingen van Ellinor. Deze moedige vroedvrouw zou immers het recht op abortus miskennen. Zweden dringt erop aan dat ze beter ander werk zoekt. Nochtans, volgens de data van Verenigde Naties, heeft Zweden een van de hoogste abortuscijfers in Europa. Dat betekent tienduizenden abortussen per jaar. Gezien de statistieken, lijkt Zweden niet meteen een tekort te hebben aan personeel dat bereid is deze daad toe te passen. De enige persoon wiens rechten worden geschonden is Ellinor. Zij is nu de enige die geconfronteerd wordt door een non-keuze: haar geweten bezwaren of veranderen van beroep. Vreemd toch dat een vroedvrouw per definitie wordt opgeleid om te assisteren bij het op de wereld brengen van leven?

Hopen op de wijsheid van het Hof

Vrijheid van denken, van geweten en van religie is de hoeksteen van individuele vrijheid en wordt expliciet beschermd door de Mensenrechten, inclusief Artikel 18 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Internationale Verdrag voor Burgerlijk en Politieke Rechten. Artikel 9 van de Europese Conventie voor de Mensenrechten voorziet de vrijheid van gedachten, geweten en religie voor ‘iedereen’. Dit belangrijke Artikel garandeert iemands recht om te handelen volgens zijn overtuigingen, en niet volgens de heersende dogma’s.

De omhelzing van de intolerante tolerantie door onze moderne samenleving is zorgwekkend. Opgelegd conformisme wordt gebruikt om onze handelingsvrijheid in lijn met ons geweten te onderdrukken. Allemaal in de naam van zogezegde verdraagzaamheid. We kunnen – voor de weg van dit nieuwe tijdperk van onderdrukking is geplaveid – misschien nog hopen op het Europese Hof van de Mensenrechten. Dat moet hoogdringend de waarde van verdraagzaamheid beschermen tegen de toenemende conformistische scheve kijk erop. De vrijheid van Ellinor Grimmark hangt ervan af. En ook de vrije en diverse samenleving.

De originele tekst is na te lezen op ADF International.