Een Europees leger en het Napoleoncomplex van president Macron

Na veel politiek gelobby van Frankrijk en van de Europese Commissie zal diezelfde Commissie nog deze maand tijdens een bijeenkomst van de Raad van de Europese Unie een blauwdruk presenteren voor het toekomstige EU-leger. Achter de schermen speelt de hetze over de gemiste Australische duikbootorder van de Fransen een grote rol. Door de Brexit lijkt het precaire evenwicht en de goede relatie met de NAVO nu afhankelijk van de Duitse regeringsvorming.

Alvast een voorproefje

De stafchefs van de 27 lidstaten van de Europese Unie kregen alvast een voorproefje van de EU-plannen. Op 25 en 26 oktober kwamen deze hoge officieren bijeen in Brussel om te vergaderen over de defensieplannen van de Europese Unie. De generaals en admiraals beschikken hiervoor over een eigen orgaan.

Het European Union Military Committee (EUMC) is het hoogste militaire orgaan binnen de Raad van de Europese Unie dat op 22 januari 2001 werd opgericht met een beslissing van de Europese Raad (van regeringsleiders). Aan het hoofd staat de Italiaanse generaal Claudio Graziano. Admiraal Michel Hofman uit Oostende is het Belgische lid.

In het verdrag van Lissabon in 2007 werd een clausule bijgeschreven die stipuleerde dat alle lidstaten bijstand verplicht zijn als één lidstaat aangevallen wordt, zoals in artikel 5 van het Noord-Atlantisch verdag waarbij de NAVO opgericht werd.

Geloofwaardigheid opkrikken

De Europese Unie wil haar geloofwaardigheid als geopolitieke macht en als militaire organisatie vergroten door een EU-leger op te zetten. Vooral Frankrijk wil het belang van het toekomstige EU-leger verder uitbreiden. Ondanks of zelfs ten koste van de nauwe samenwerking met het Atlantische Bondgenootschap NAVO (met Amerikanen, Canadezen, Turkije en Europese landen zoals IJsland, Noorwegen, Albanië, Montenegro en Noord-Macedonië die geen lid zijn van de EU).

Sedert de Amerikaanse Einzelgang bij de terugtrekking uit Afghanistan, nam de roep om een snelle interventiemacht van de Europese Unie toe. Die snelle interventiemacht, die bij crisissen kan optreden buiten de NAVO (om van de VN-Veiligheidsraad te zwijgen), kreeg de cryptische naam: ‘rapid response toolbox’.

Robuuste commandostructuur

Zo’n snelle interventiemacht kan dan niet noodzakelijk beroep doen op de structuren en procedures van de NAVO. De bedoeling was om een robuuste Command- & Control-structuur op te zetten. De stafchefs bespraken die commandostructuur tijdens hun tweedaags conclaaf. Over de inhoud communiceerde noch de Europese Unie, noch de ministeries van defensie van de lidstaten.

Militair handvest

De hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken van de EU, de Spaanse socialist Josep Borrell, stuurt al maanden aan op een EU-leger. Als vicevoorzitter van de Europese Commissie wil Borrell de Europese Unie meer geopolitieke macht laten verwerven. Eén van de instrumenten van Borrells dienst European External Action Service (EEAS) is het zogenaamde Strategic Compass dat de militaire ambities uitzet.

Dit geheim document moet uiteindelijk uitgroeien tot een soort militair handvest van de Europese Unie. Deze ‘Military Level of Ambition’ is een door politici en technocraten uitgewerkt document waar de EU-lidstaten militaire inbreng en advies voor nodig hebben van de stafchefs van de lidstaten. Met amper een paar weken te gaan voor de definitieve presentatie is de deliberatie door de hoge militairen wel rijkelijk laat. Later deze maand zal Borrell immers een eerste ‘draft’ of klad van het Strategisch Kompas voorstellen aan de EU-lidstaten tijdens een bijeenkomst van de Raad van de Europese Unie.

(Te) ijverige Europese Commissie

De Europese Unie stelt al hoge militairen tewerk die achter de schermen dit document allicht meebepalen. Binnen de Europese Commissie is de Franse viceadmiraal Hervé Blejean de directeur-generaal. Een directeur-generaal is de hoogste ambtenaar van de Europese Commissie binnen een directoraat-generaal (zeg maar een soort EU-ministerie). De militaire ambities van de Commissie zijn geen geheim.

Keer op keer probeert de Europese Commissie de capaciteit van de militaire tak op te trekken. Enerzijds via herziening van de sedert 2004 bestaande dertien EU Battlegroups (pakweg 1500 soldaten) en anderzijds via enorme budgetten voor het European Defense Agency (EDA), EU Military Training Missions of miljardenprojecten zoals PESCO. Toch zullen die onderwerpen niet de hoofdzaak uitmaken. De belangrijkste onderwerpen waren de militaire missies en operaties van de Common Security and Defence (CSDP). Die tak valt onder de EEAS van Borrell.

Een diplomatiek mijnenveld

Samen met de vertegenwoordiger van het NATO Military Committee van de NAVO bespraken leden van de EUMC de samenwerking tussen de EU en de NAVO. Dit moet bij momenten een diplomatiek mijnenveld geweest zijn. Oorspronkelijk diende PESCO om via de omweg van de EU de investeringen in militair materieel van EU-lidstaten binnen de NAVO op te trekken, terwijl dit binnen de begroting van de lidstaten onmogelijk bleek. Ook in landen waar het parlement zeer terughoudend stond in extra middelen voor het leger vormde PESCO en EDA een handige bypass.

De Europese Commissie wil met Franse steun het zwaartepunt van de NAVO naar de EU verleggen. Met geopolitieke uitdagingen zoals de situatie met Wit-Rusland, de conflicten met Turkije in de Oostelijke Middellandse Zee en uiteraard de veiligheidsvraagstukken rond Rusland en China neemt de Europese Unie wel zeer veel hooi op de vork. Toch zijn een aantal regeringen binnen de Europese Unie bereid om de relatie met de Verenigde Staten als niet vanzelfsprekend te beschouwen.

De vraag is of de nucleaire paraplu van de Fransen even afschrikwekkend zal blijken als de Amerikaanse nucleaire paraplu in conflicten met bijvoorbeeld Rusland? Een EU-leger van een door Frankrijk politiek gedomineerde Europese Unie zegt misschien meer over het Napoleoncomplex van de Franse president Emmanuel Macron, dan over de Europese defensievraagstukken.