Legt Angela Merkel haar hoofd op het blok in de Bondsdag?

De Duitse liberalen mogen dan wel niet meer zetelen in de Bondsdag, het federale parlement, hun voorzitter, Christian Lindner (FDP), heeft alvast ‘gescoord’ door met één bepaald woord een gevoelige snaar te raken bij de regering. Dat woord is de ‘Vertrauensfrage’, waarbij een Duitse bondskanselier aan het parlement vraagt of hij of zij nog het vertrouwen van de volksvertegenwoordiging geniet. Lindner zegt niet meer of niet minder dan dat de autoriteit van bondskanselier Angela Merkel ‘aangetast’ is en dat de vertrouwenskwestie duidelijk moet maken of ze haar beleid kan voortzetten of niet. Er zijn heel wat aanwijzingen dat Merkel onder druk staat. Binnen haar coalitie van de christendemocratische CDU, de Beierse zusterpartij CSU en de sociaaldemocratische SPD rommelt het. Horst Seehofer, voorzitter van de CSU, geldt binnen eigen rangen als de hevigste tegenstander van Merkels vluchtelingenbeleid en betitelde het onlangs zelfs als ‘Herrschaft des Unrechts’ (heerschappij van het onrecht). Zulke woorden liggen gevoelig, aangezien ze de reminiscentie oproepen aan ‘Unrechtsstaat DDR’ (de voormalige Oost-Duitse communistische staat). Zulke woorden kan je volgens Lindner niet zomaar ‘ad acta’ leggen. Ze zouden symbool staan voor de ruzies die binnen de regeringscoalitie ontbranden over de juiste aanpak van de vluchtelingenproblematiek. Het zou dan ook niet hoeven te verwonderen dat volgens recente enquêtes 81 procent van de Duitse burgers meent dat de Bondsregering haar greep op de situatie met betrekking tot de vluchtelingen kwijtgespeeld is.

Risico

Vaak gebruikt een kanselier de ‘Vertrauensfrage’ om de eigen parlementsleden weer in het gareel te doen lopen. Voormalig kanselier Gerhard Schröder stelde ze zelfs tweemaal. De eerste keer deed hij dat op 16 november 2001 toen hij kort na ‘Nine Eleven’ het vertrouwen van zijn rood-groene coalitie wilde verkrijgen voor het sturen van 3900 soldaten naar Afghanistan als deelname aan de oorlog tegen het terrorisme. Het risico was uitermate groot omdat vele groene, maar ook verscheidene sociaaldemocratische parlementariërs op voorhand te kennen gaven dat ze vanuit hun pacifistische overtuiging zouden tegenstemmen. Uiteindelijk plooiden ze op enkele uitzonderingen na voor Schröder omdat ze de blamage voor hun kanselier wilden vermijden dat de oppositie van christendemocraten en liberalen wél voor zijn voorstel zou stemmen en hem zo aan een meerderheid, dus vertrouwen, zou hebben geholpen. In dat geval zou Schröder met de woorden van een lid van de oppositie overgekomen zijn als ‘Samson van wie de haren werden afgesneden’. Een tweede keer volgde op 1 juli 2005. Toen stuurde Schröder bewust aan op een neen om dan als ontslagnemend kanselier vervroegde verkiezingen te kunnen uitlokken.

‘Putschisten’

Dat is immers het risico van de ‘Vertrauensfrage’, dat de kanselier ten val kan worden gebracht als de eigen mensen niet mee willen. Speculeert Lindner daarop? Steffen Seibert, de woordvoerder van de regering, heeft al laten weten dat deze vraag zich niet stelt voor Merkel. Ze werkt gewoon voort aan een oplossing, luidt het. De vertrouwenskwestie als instrument van ‘disciplinering’ lijkt overbodig als zelfs opperdissident Seehofer zegt: ‘Wir stehen zur Kanzlerin’ (Wij staan aan de kant van de kanselier). De onrust binnen de regering leeft voort en zet ook christendemocraten tegen elkaar op. De vertrouwenskwestie stellen, zo vlak voor de verkiezingen van 13 maart in drie deelstaten, zou naar de bevolking echter het signaal zenden dat de kanselier ‘haar redenen’ zou hebben om zich van de steun van haar coalitie te moeten verzekeren. Mochten die deelstaatverkiezingen de CDU met verlies opzadelen, zou Merkel zich misschien wel genoodzaakt kunnen voelen om ze te stellen. Zouden de sociaaldemocraten haar hun vertrouwen opzeggen? Om een eigen kandidaat als kanselier naar voren te schuiven zouden ze een regering met de radicale ‘Linke’ en met de Groenen moeten vormen. Het eerste is nog een taboe. Nog te diep is de kloof tussen sociaaldemocraten en de vaak nog als ‘communisten’ uitgekreten politici van de ‘Linke’, en dat heeft in Duitsland ook – en niet in het minst – historische redenen. Zouden de christendemocraten dan misschien hun vertrouwen niet uitspreken in Merkel? Ook al zou Wolfgang Schäuble (CDU), de huidige minister van Financiën, als overgangskanselier in aanmerking komen, bij de bevolking zouden de christendemocraten dan als ‘putschisten’ geen goede beurt maken bij de Bondsdagverkiezingen van september 2017.

Verruwing

Wat Lindner doet, is de knuppel in het hoenderhok gooien, zo vlak voor de Europese Raad van 18 en 19 februari. Merkel zou niet langer inzetten op een verdeelsleutel waarbij de lidstaten van de Europese Unie (EU) contingenten van vluchtelingen zouden opnemen, maar op een ‘humanitair opnameprogramma’ in Turkije en ‘legale routes’ naar Europa. De Süddeutsche Zeitung noemt de top ‘die letzte Chance’ (de laatste kans) voor Merkels vluchtelingenbeleid. Uit de denkbare mislukking van haar plan zou Merkel volgens Lindner de conclusie moeten trekken om zich met de ‘Vertrauensfrage’ tot de Bondsdag te wenden. De voorzitter van de FDP weet ook dat Merkel dit niet zal doen. Het levert hem wel een bonus op in de concurrentiestrijd waarin zijn partij zich bevindt met de ‘Alternative für Deutschland’ (AfD). Die eurokritisch gestarte partij snoepte bij de Bondsdagverkiezingen van september 2013 heel wat kiezers van de FDP af zodat deze onder de kiesdrempel bleef. Nu gooit de AfD met migratievijandige uitspraken steeds hogere ogen. Als de FDP nog een inhaalbeweging wil maken, moet ze ook ‘inbeuken’ op Merkels vluchtelingenbeleid. Maar dat ‘inbeuken’ ziet er bij de liberalen anders uit. Terwijl de AfD een rechts-populistische koers vaart en haar boegbeelden ook aangebrande uitspraken plegen, speelt de FDP bij monde van haar voorzitter het spel binnen de lijnen en in overeenstemming met wat de parlementaire democratie aan formele mogelijkheden biedt om de regering te tarten. Die beschaafd uitgedragen kritische aanpak wekt vertrouwen bij kiezers uit de middelklasse die ooit van de FDP naar de AfD zijn overgelopen, maar de verruwing van de politieke zeden niet lusten.

Dit artikel verscheen eerder bij Knack.be.

Foto: (c) Reporters