Lofzang op de nationale grenzen

Peter Sloterdijk (°1947) geldt als de beroemdste en meest strijdvaardige denker van het hedendaagse Duitsland. In de naweeën van de Tweede Wereldoorlog had zijn Duitse moeder een Nederlandse man leren kennen. Die zou echter kort na de geboorte van Peter verdwijnen met de noorderzon. De jonge Peter Sloterdijk – half Nederlander, half Duitser – zou opgroeien ‘ohne prägendes väterliches Element’ (zonder dat het vaderlijke element een stempel op zijn opvoeding drukte). Ietwat vergelijkbaar is dat met de situatie van Friedrich Nietzsche (1844-1900) die na het vroegtijdige overlijden van zijn vader opgroeide in een vrouwelijk milieu dat gevormd werd door grootmoeder, moeder en zuster. De cultuurfilosoof en essayist Sloterdijk is diepgaand beïnvloed door Nietzsche met wie hij ook de aforistische stijl deelt. Bij de honderdste sterfdag van Nietzsche, op 25 augustus 2000, was Sloterdijk dan ook de aangewezen denker om een rede – of analyse? – van meer dan drie uur lang af te steken in Weimar. De link naar het literaire en esthetische is nooit veraf. Een van de bekendste werken van Sloterdijk draagt als titel een versregel van Rainer Maria Rilke: ‘Du musst dein Leben ändern’ (2009).

Controverse

Sloterdijk schuwt de controverse niet, integendeel. In 2009 bijvoorbeeld bestempelde hij de welvaartsstaat als een vorm van ‘fiscale kleptocratie’ en pleitte daarom voor een ‘fiscale democratie’ waarbij de burgers zelf zouden kunnen bepalen wat er met hun belastinggeld zou gebeuren. In de drie grote monotheïstische religies onderkent hij een ‘konfrontative Grundkonstellation’ (de confrontatie zoekende basisconstellatie), die zich in het christendom in missionering en in de islam in de ‘heilige oorlog’ zou uiten.

‘Zelfvernietiging’

Sloterdijk doet nu ook te midden van de vluchtelingencrisis als het alles beheersende thema weer van zich spreken. In een interview met het maandblad Cicero neemt hij het vluchtelingenbeleid van bondskanselier Angela Merkel en de houding van de media in deze kwestie onder vuur. De Duitse regering zou ‘sich in einem Akt des Souveränitätsverzichts der Überrollung preisgegeben’ hebben (zou zich in een handeling van afstand doen van soevereiniteit prijsgegeven hebben aan overrompeld worden). Dat komt volgens Sloterdijk omdat Duitsers de waarde van de nationale grens niet meer beseffen. Grenzen zouden ze louter als ’touristische Hindernisse’ opvatten, iets wat er enkel toe dient om te overschrijden. Sloterdijk beschouwt die opvatting als een gevaar in het licht van de drang van meer dan een miljard mensen die proberen ‘aus den Armutszonen in den Wohlstandsraum zu gelangen’ (uit de zones van armoede binnen te geraken in de welvaartsruimte). De Europese Unie (EU) zou daarom een ‘efficiënte gemeenschappelijke grenspolitiek’ moeten ontwikkelen, want ‘Es gibt schließlich keine moralische Pflicht zur Selbstzerstörung’ (Er bestaat tenslotte geen morele plicht tot zelfvernietiging). Sloterdijk zingt ‘das Lob der Grenze’ (lof van de grens), vanuit het geloof dat ‘der territoriale Imperativ’ zich zal doorzetten. Maar omdat de EU blijkbaar niet bij machte is haar buitengrenzen te bewaken, duikt binnen haar ruimte in verschillende lidstaten het nationalisme weer op. Sloterdijk ziet daarin een uiting van ‘lokale Notwehr’ (locale zelfbescherming). De nationale staat dicht hij ‘ein langes Leben’ toe als ‘das einzige Großgebilde, das bis zur Stunde halbwegs funktioniere’ (de enige grote constructie die tot op heden nog min of meer functioneert).

‘Eigenlijke filosoof van AfD’

De media geeft de filosoof een veeg uit de pan omdat ze zich te weinig zouden bekommeren om neutraliteit. Ze zouden zich hullen in een ‘Lügenäther’ (een ether van leugens). Die laatste uitdrukking herinnert zijn critici aan de uitdrukking ‘Lügenpresse’ (leugenachtige pers) waarmee aanhangers van Pegida en Alternative für Deutschland (AfD) de Duitse pers ervan beschuldigen wantoestanden te verheimelijken die uit de vluchtelingencrisis voortvloeien. Linkse publicisten menen dat Sloterdijk ondanks zijn ‘nevelig’ taalgebruik dicht in de buurt komt van de AfD en dat hij zelfs als ‘eigentlicher Philosoph der AfD’ zou kunnen fungeren. Opvallend bij dit alles is dat met Sloterdijk het rijtje van bekende Duitse denkers en schrijvers zoals Rüdiger Safranski en Botho Strauß aangevuld wordt dat ‘nationalkonservative’ opvattingen verdedigt.

Foto: (c) Reporters