Na het overweldigende succes van zijn boek Reset presenteert prof. em. Mark Elchardus zijn nieuwste werk Vrijheid Veiligheid, een selectie van zijn meest beklijvende columns in De Morgen met als toemaat een essay: ‘Hoe krijgen we weer goesting in de toekomst?’ Een voltreffer.

Is het grote probleem met activistische juristen niet dat ze vaak niet vertrekken vanuit de feiten en waarnemingen?

‘Alle juristen hebben de aangeleerde neiging eerder deductief dan inductief te denken. Het probleem van activistische rechters is dat hun persoonlijke ideologische voorkeur zwaarder weegt dan de bedoeling van de wetgever of de maatschappelijke implicaties van hun interpretatie van de wet. En misschien is er bij juristen ook wel een gebrek aan voldoende maatschappijkennis om de implicaties van hun interpretaties van de wet juist in te schatten.’

Ik vroeg op een receptie ooit aan een VRT-journalist, waarom in de pers en elders nooit meer wordt gesproken van ‘de verdachte Jozef A.’ of Berta B. Zijn spontaan antwoord, glas in de hand, was dat het dan te vaak ‘de verdachte Mohammed A. of Ali B. zou zijn ‘en dat geeft dan een verkeerde indruk’. Verwondert u dat?

‘Geenszins. De verslaggeving wordt informatie-arm, emotie- en ideologierijk. We komen bijvoorbeeld de herkomst van mensen niet meer te weten. Het gaat om ‘jongeren’ of om ‘omstaanders’. Dat speelt ook tegen mensen van Marokkaanse of Turkse herkomst omdat veel lezers bij ‘jongeren’ meteen denken ‘dat zullen wel die weer zijn’ terwijl dat zeker niet altijd het geval is.’

U stelt terecht dat de media ‘ons niet langer willen informeren, maar opvoeden’. Is een van de redenen dat ze dat überhaupt kunnen niet dat ze door de overheid met zoveel subsidies worden bedacht dat ze zich over hun leespubliek geen zorgen meer hoeven te maken? 

‘Het probleem is dat tal van media niet meer willen informeren, maar sturen, opvoeden, indoctrineren. Wat telt is niet het informatieve gehalte van de berichtgeving, maar het vermeende effect op het denken, voelen en doen van de lezer, kijker of luisteraar. Zij behandelen ons eigenlijk als kinderen die moeten worden opgevoed of heropgevoed.’

‘Het zou kunnen dat dit een gevolg is van de geringe rol van de individuele consument en de grote afhankelijkheid van subsidies en reclame, maar dat weet ik niet. Ik weet evenmin of die media het probleem van de overfinanciering van partijen opkloppen om zichzelf uit de wind te zetten.’

‘Persoonlijk til ik niet zwaar aan die partijfinanciering. Wel vind ik dat in veel grotere mate moet worden vastgelegd wat met dat geld moet gebeuren: permanente vorming van mandatarissen en personeel, stevige studiedienst, permanent voeling houden met de leden en het electoraat. Partijen moeten kenniscentra worden. Enerzijds perfect op de hoogte van de hoop en vrees, de wensen en zorgen van de mensen, anderzijds van de recente, op wetenschappelijke kennis gesteunde inzichten over hoe de grote maatschappelijke uitdagingen op een democratische wijze kunnen worden aangepakt.’

‘Ik zou het geld dat naar dat onrepresentatieve groepje betweters gaat die zich als ‘burgerpanel’ over de partijfinanciering gaat buigen, meteen afpakken en onder de partijen verdelen om aan die opdracht te beginnen.’

‘Openheid voor het nieuwe en het andere steunt altijd en overal op geborgenheid in het vertrouwde’, stelt u. Dan zou de migratie-lobby eerder conservatief moeten zijn?

‘Het inzicht dat openheid voor het nieuwe baat heeft bij geborgenheid in het vertrouwde, is inderdaad een conservatief inzicht. De implicatie ervan is dat mensen vernieuwing gemakkelijker omhelzen als zij zich daardoor niet ontheemd achten, niet losgerukt uit de hen vertrouwde wereld. De migratie-lobby, de mensen die ijveren voor oncontroleerbare massamigratie, kunnen zich dat inzicht niet eigen maken. Precies daarom maken zij de vernieuwing, de succesrijke opname van nieuwe groepen in een meer diverse, maar hechte gemeenschap bijzonder moeilijk.’

In uw stuk ‘Waarom links geen verkiezing meer wint’ analyseert u de Nederlandse situatie. Men associeert er ‘links niet meer in de eerste plaats met een sociaal-economisch links beleid, maar met open grenzen, slappe integratie, gebrek aan respect voor het verleden en een scheur wokeness’. Doet Conner Rousseau het beter?

‘Verwijzend naar de Nederlandse situatie had ik het niet over de leidende figuren van links, maar over de burgers. Die zien links en rechts niet meer in de eerste plaats als een sociaal-economische tegenstelling, maar als een tegenstelling die betrekking heeft op de positie ten opzichte van migratie en integratie. Dat is trouwens in Vlaanderen ook het geval.’

‘Wat Conner Rousseau betreft, heb ik de indruk dat hij wil zwijgen over migratiebeleid en hoopt op een verkiezingscampagne waarin hij enkel over sociaal-economische kwesties zal kunnen spreken. Het zal in 2024 echter in belangrijke mate over migratie en asiel zal gaan. De druk blijft hoog en de mensen zijn daar heel bezorgd over. De tijd dat partijen enkel konden focussen op de issues waar ze zich lekker bij voelen, is trouwens voorbij. De kiezer verwacht volwassenheid, aandacht voor al zijn grote zorgen.’

‘Kunnen we de mensen zelf niet wat meer laten kiezen (…) wat er met hun geld gebeurt?’ Hoe stelt u zich dat voor?

‘Wel, kijken we naar dat idee om een deel van het kindergeld af te nemen van mensen die de onderwijsverwerving van hun kinderen onvoldoende steunen. Zo geformuleerd lijkt dat geen goed idee, maar een deel van het kindergeld is wel bedoeld om de kinderen te helpen bij hun schoolloopbaan. En als de school vaststelt dat bepaalde ouders dat niet doen, dan lijkt het me beter dat de overheid dat deel van het kindergeld rechtstreeks investeert in extra lessen en ondersteuning voor die kinderen.’

‘Wat mij betreft is het algemene principe: er zijn taken die de individuen en de markt niet aankunnen, en waar de gemeenschap via haar overheid moet optreden, maar er zijn ook heel wat domeinen waar men in de eerste plaats de mensen zelf kan vertrouwen. Beschamen ze dat vertrouwen, dan kan de overheid hun taak overnemen, bijvoorbeeld ter bescherming van kinderen en zwakkeren.’

‘Inmiddels hebben we echter op veel gebieden de mensen meteen uitgesloten door het geld dat zij zelf zouden kunnen besteden via belastingen in handen te geven van overheden. Het lijkt me aangewezen daarover eens grondig en moedig na te denken. Kunnen subsidies voor onder meer media, cultuur, verenigingsleven, erediensten niet drastisch worden verminderd zodat mensen weer meer zelf kunnen kiezen wat zij doen met het geld dat zij verdienen. De tijd is rijp om burgers weer meer als handelingsbekwame volwassenen te behandelen.’

Het zogenaamde ‘recht niet beledigd te worden’ – of zich niet beledigd te voelen – waar komt dat vandaan en waar leidt het naartoe? Gaan we naar de ‘tirannie van de gevoelens’? Gisteren was op VRT-nws nog een uitspraak te lezen van een radiopresentatrice: ‘Wat je doet, is niet belangrijker dan hoe je je voelt’. Ik dacht onmiddellijk aan uw hoofdstuk ‘Red de rechtsstaat van de tirannie van de gevoeligheden’. Maar hoe pakken we dat aan?

‘Gevoeligheid speelt nu inderdaad een belangrijke rol. Aan het begrip ‘haatmisdrijf’ dat nu juridisch wordt gebruikt, kan volgens mij geen andere betekenis worden gegeven dan dat het bepaalde gevoeligheden kwetst. En als gevoeligheden worden gekwetst, voelen mensen zich vandaag “onveilig”. Gevoeligheden beperken op die manier de vrije meningsuiting en bemoeilijken ongedwongen omgang tussen de mensen.’

‘Aandacht voor gevoelens begon nochtans goed, als aandacht voor het geluk van de mensen, hoe zij zich voelden kreeg aandacht. Maar het loopt nu uit de hand. Om dat te keren dient gewerkt op verschillende niveaus.’

‘Onderwijs waar leerlingen weer voor vol en stevig worden aanzien en uitgedaagd, niet benaderd als zwakkelingen waarvan de gevoelens kost wat kost moeten worden gespaard. Nu worden ze gevormd voor kwetsbaarheid, niet voor veerkracht.’

‘Media waarin wat meer gelachen wordt met mensen waarvan de gevoelens al te snel gekwetst zijn. Laten we de lof zingen van mensen die tegen een stoot kunnen, en ons wat vaker vrolijk maken over de huilie-huilie-compagnie.’

‘Noties als haatmisdrijf moeten de prullenmand in. De discriminatiewetgeving dient aangepast opdat zij doeltreffend, maar exclusief gericht is tegen discriminatie en tegen oproepen tot geweld. En niet kan misbruikt worden om opvattingen en ongepast taalgebruik te vervolgen.’

Vanwaar die alliantie tussen het ‘cultureel gauchisme’ en het economische liberalisme als het over migratie gaat?

‘Beide haten grenzen. Voor de cultureel gauchisten is het enige echte conflict dat tussen de onderdrukkers en de onderdrukten. Vroeger waren dat de bourgeois en de proletariër. Vandaag zijn dat de witte heteroman en de internationale van verdrukte minderheden. Grenzen zijn een wandaad want ze delen mensen op een andere manier op dan tussen verdrukkers en verdrukten. Nationaal gevoel is een vergissing (vroeger heette dat vals klassenbewustzijn) want de enige toelaatbare identiteiten zijn die van verdrukker en verdrukte zoals zij vandaag worden gedefinieerd door het woke-denken.’

‘De liberalen en neo-liberalen haten grenzen evenzeer. Die staan volgens hen in de weg van vrij verkeer van kapitaal, mensen, diensten en goederen en dat vrij verkeer zou volgens het liberale denken leiden tot een optimale situatie waarvan iedereen beter wordt. In de praktijk blijkt dat soort denken niet beter aan te sluiten bij de werkelijkheid dan het woke-denken.’

‘En ja, gemeenschapsdenkers houden nu net van grenzen, zoals van een gezonde huid die binnenlaat wat nodig is, buitenhoudt wat schaadt.’

De zuidergrens van Spanje spreekt tot de verbeelding: ‘Op korte tijd werd een van de meest poreuze van alle Europese buitengrenzen de best gecontroleerde’. Hoe hebben ze dat voor elkaar gebracht?

‘In dat geval niet met hekken (behalve rond de Spaanse enclaves in Afrika), maar met radars, helikopters, patrouilleboten, drones en bovenal door goede relaties met Marokko dat ook zijn deel doet in de grensbewaking. Het systeem wordt gesmeerd door voor Marokko en Spanje gunstige regelingen voor circulaire migratie en seizoenarbeid. Het systeem werkt tijdelijk niet als de relaties tussen Spanje en Marokko verzuren, over de Westelijke Sahara bijvoorbeeld, of omdat de Spaanse kunstwacht meent het yacht van de Marokkanse koning te moeten controleren en de vorst zijn paspoort zelf te laten presenteren. Een incident dat meteen goed was voor een paar duizend extra asielzoekers in Spanje.’

Schaarbeek, Paleizenstraat, spreekt tot de verbeelding: krijgen we als autochtonen binnenkort allemaal een blauw armbandje?

‘De Paleizenstraat is een pijnlijke illustratie van het falend asiel- en migratiebeleid. Ik denk dat niemand in Vlaanderen graag mensen op straat in de kou ziet slapen. Maar het is niet correct die toestand toe te schrijven aan een gebrek aan politieke wil om mensen op te vangen. De verantwoordelijkheid voor die toestand ligt bij de mensen die een degelijk asielbeleid en een doeltreffende strijd tegen illegale migratie onmogelijk hebben gemaakt. De opengrenzenlobby, ja, maar verlies niet uit het oog dat de Europese Unie en de rechters van het Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg daar een verpletterende verantwoordelijkheid in dragen.’

‘Gelukkig zagen we nu op de jongste Europese top de tekenen van een reset op dat vlak. Er is nog een lange weg te gaan, maar er is hoop op betere oplossingen dan die bedacht door de Brusselse overheid. Zonder overleg, zelfs zonder de bevoegde minister, de gouverneur of de burgemeester te verwittigen werden de asielzoekers waarmee zij geen weg weten naar een andere regio en gemeente getransporteerd. Onvoorstelbaar. Soms vraag ik me af of die Brusselse overheid niet onder curatele moet.’