Niet superfavoriet Mario Draghi, maar Sergio Mattarella legde afgelopen donderdag de eed af als nieuwe president van Italië. De 80-jarige Siciliaan volgt zichzelf op, en ziet daarmee af van zijn eerdere pensioenplannen.

Se vogliamo che tutto rimanga com’è bisogna che tutto cambi. Deze beroemde zin uit De tijgerkat van Giuseppe Tomasi di Lampedusa vat het recente politieke schouwspel in de Laars goed samen. ‘Als we willen dat alles blijft zoals het is, dan moeten we alles veranderen’. Alle goede intenties ten spijt, blijft alles uiteindelijk bij het oude: Mario Draghi en Sergio Mattarella blijven op post en mogen zich nog altijd respectievelijk premier en president van Italië noemen.

Politieke stabiliteit

Vooraf hadden de Italiaanse kranten nochtans een ander scenario voorspeld. Premier Mario Draghi zou de ambtswoning van de premier inruilen voor die van de president en op die manier het land mogelijk in een periode van politieke instabiliteit storten. Dat zowel Mario Draghi als Sergio Mattarella hun politieke ambten blijven uitoefenen, is een goede zaak, meent Luciano Fontana, hoofdredacteur van Corriere della Sera.

‘Voor nog minstens één jaar kunnen de Italianen rekenen op het koningskoppel dat een uitweg vond uit de politieke crisis, op het duo dat benijd wordt om zijn aanpak van de covid-crisis en op het duo dat het economische herstelplan verder vorm moet geven.’

Om dat economische herstelplan volledig te kunnen uitvoeren, zijn Europese middelen nodig. Wil Italië die blijven binnenhalen, dan is Mario Draghi als verpersoonlijking van continuïteit en stabiliteit geen onbelangrijk wapen. Zo kan Italië voor de komende vier jaar blijven rekenen op in totaal 205 miljard euro aan Europese leningen en subsidies.

Niet op het appel

Die andere stabiele factor, Sergio Mattarella, liet ‘uit verantwoordelijkheidszin’ zijn pensioenplannen varen en gaf gehoor aan de smeekbede van de belangrijkste politieke partijen om langer aan te blijven als staatshoofd. Die partijen waren er na zeven stemrondes niet in geslaagd om een kandidaat naar voren te schuiven. In de achtste stemronde werd Mattarella hun laatste strohalm. Hij kreeg 759 stemmen achter zijn naam, en kreeg achter de schermen steun van premier Draghi.

‘De Italiaanse democratie verkeert al dertig jaar in een staat van permanente crisis’, analyseert Marco Damilano in het weekblad L’Espresso de uitkomst van de presidentsverkiezingen. ‘Na het Tangentopoli-schandaal in 1992 werden de traditionele partijen van de kaart geveegd en kwamen in Italië politieke partijen aan de macht die bevolkt werden door mediafiguren, komieken of ex-magistraten. Telkens wanneer belangrijke beslissingen moeten worden genomen, zijn zij niet op het appel.’

Ook deze keer slaagde de meerderheid er niet in om zich eensgezind achter een presidentskandidaat te scharen. Als grootste politieke blok was centrumrechts aan zet om een kandidaat voor te stellen die ook centrumlinks kon aanvaarden. Toen Berlusconi net voor de start van de presidentsverkiezingen de handdoek in de ring gooide, moest in allerijl een nieuwe kandidaat gevonden worden.

Gezichtsverlies voor Salvini

Tijdens de verschillende stemrondes bleek al snel dat zowel centrumlinks als centrumrechts de stabiliteit van het land niet in gevaar wilde brengen door Mario Draghi te steunen als kandidaat voor het presidentschap. Persoonlijke vetes speelden ook mee. Zo weigerde de leider van de Vijfsterrenbeweging Giuseppe Conte evenmin Draghi te steunen, omdat Draghi hem in 2021 had vervangen als premier.

Wat volgde, was een weinig fraai schouwspel waarbij verschillende kandidaten werden afgebrand. Senaatsvoorzitter Maria Elisabetta Alberti Casellati (Forza Italia) leek een reële kans te maken, maar wist onvoldoende steun te vergaren binnen het centrumrechtse blok van Forza Italia, Lega en Fratelli d’Italia. Dat is vooral voor Salvini, die zich als dé leider van centrumrechts wil profileren, een ware blamage, omdat hij haar naam onvoldoende wist door te drukken. Een week eerder had hij zich ook al met frisse tegenzin achter de kandidatuur van Silvio Berlusconi geschaard.

En wat te zeggen van centrumlinks? De Vijfsterrenbeweging en de Democratische Partij zijn zodanig verdeeld dat ze zelfs niet met een eigen kandidaat op de proppen kwamen.

Baken van rust

Toen alle andere opties verkeken waren, hadden de politieke partijen geen andere optie meer dan met het schaamrood op de wangen Mattarella te vragen om aan te blijven.

Zo woelig het politieke landschap in Italië vaak is, zo vaak al is Sergio Mattarella een baken van rust en vertrouwen gebleken. Hij benoemde na de val van de regering-Conte Mario Draghi tot premier, en slaagde erin om meer dan één politieke crisis te bezweren. Met Draghi aan zijn zij valt een nieuwe crisis net iets sneller af te wenden.