Max Weber, de radicale denker

Met boeken en studies over de Duitse socioloog Max Weber (21 april 1864 – 14 juni 1920) kan je hele bibliotheken vullen. Doorbraak kan enkel ‘even snel’ herinneren aan een man die met een aantal treffende begrippen de Westerse maatschappij wist te karakteriseren.

Weber was een kind van het Duitse keizerrijk, de staat waarmee Otto von Bismarck in 1871de eenheidsdroom van de Duitse nationalisten wist te verwerkelijken. ‘Das Reich’ ontpopte zich snel tot een wereldmacht op economisch, technologisch en wetenschappelijk vlak. De eenmaking had voor Weber als telg van een nationaal-liberale familie alleen maar zin als ze de springplank voor Duitsland als wereldmacht zou klaarleggen. Daarover liet hij in 1895 in zijn inaugurale rede als professor aan de universiteit van Freiburg geen twijfel bestaan: ‘We moeten begrijpen dat de eenmaking van Duitsland een jeugdzonde was, die de natie op haar oude dag beging en omwille van het dure prijskaartje beter zo gelaten had, als ze de afronding en niet het uitgangspunt van een Duitse Weltmachtpolitik zou zijn.’

Daadkracht

De socioloog en politieke analist Weber vond dat de Duitse burgerij te weinig politieke daadkracht aan de dag legde, dat ze zich te veel plooide naar het ‘caesarisme’ van de alomtegenwoordige kanselier Bismarck. Hij hoopte dan ook op een ware parlementaire democratie (met ministeriële verantwoordelijkheid) en met sterke leiders. Weber nam het woord ‘Führer’ als charismatische figuur in de mond lang voordat het zou worden geperverteerd door een parvenu uit Oostenrijk. ‘Charisma’ duidde volgens Weber op een heerschappij die gebaseerd was op ‘Begabung’ van de kant van de leider en van ‘Hingabe’ (zich overgeven) van de kant van de ‘volgelingen’. Maar Weber wilde geen burgers die passieve volgelingen zouden zijn. Het calvinisme zoals het zich manifesteerde in Nederland en de Angelsaksische wereld leverde net een ascetische en daadkrachtige burgerij op die gedreven door arbeidsethos haar geld niet verbraste, maar investeerde in nieuwe projecten. Die theorie ontvouwde hij in zijn bekendste werk Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1905).

Weber was een radicale, tot in de diepte borende analist van het kapitalisme en van de moderne tijd, van het ‘Stahlharte Gehäuse der Moderne’. Dat sloeg zich ook neer in zijn opvattingen over de wetenschap. Ooit vervulde ze een haast metafysische functie in haar zoektocht naar het Schone en het Goede, in de moderne tijd streefde ze de beheersing van de wereld na. Die rationele aanpak leidde volgens Weber tot de ‘Entzauberung der Welt’ (de onttovering van de wereld).

Het werk van Weber is natuurlijk veel rijker dan wat hier in een notendop wordt beschreven. Doorbraak wil dan ook enkel ‘anregen’, de lezer aanmoedigen zich te verdiepen in leven en werk van Max Weber. Lectuur is er in overvloed. In 2005 verscheen het bijna 1000 bladzijden tellende standaardwerk van Joachim Radkau Max Weber. Die Leidenschaft des Denkens. (Hanser, München).  Dit jaar kwamen twee nieuwe biografieën op de markt: van Jürgen Kaube Max Weber. Ein Leben zwischen den Epochen. (Rowohlt, Berlin), en van Dirk Kaesler Max Weber: Preuße, Denker, Muttersohn. C.H. Beck Verlag, München