Merkel wacht met de SPD wellicht een assertieve coalitiepartner

De leden van de SPD, de Duitse sociaaldemocratische partij, hebben met 66% het coalitieakkoord goedgekeurd dat de partijtop met de christendemocraten van CDU en CSU had uitgedokterd. Met hun ‘ja’ maken ze de weg vrij voor de zogenaamde Grote Coalitie (GroKo) van christen- en sociaaldemocraten. Angela Merkel (CDU), kanselier van lopende zaken, kan zich op 14 maart door de Bondsdag, het federale parlement, laten verkiezen tot regeringsleider. De Europese Unie (EU) mag opgelucht adem halen, na haast een half jaar van wachten op een nieuwe, handelingsbekwame Duitse regering. De Franse president Emmanuel Macron mag samen met Merkel beginnen dromen van zijn hervormingsplannen voor Europa.

Onrust

Zo een lange periode van regeringsvorming, zoveel onzekerheid, zoveel gehakketak tussen en binnen partijen, dat alles had de Bondsrepubliek Duitsland nooit eerder in haar bijna zeventigjarig bestaan ervaren. De Duitse regeringstrein kan uiteindelijk weer vertrekken, maar is daarmee alles weer bij het oude? Angela Merkel, voorzitster van de CDU, en Andrea Nahles, toekomstig voorzitster van de SPD,  zullen zeker nog terugdenken aan de gevaren die een ‘neen’ van de sociaaldemocraten met zich zou hebben meegebracht. Beide beseffen dat nieuwe verkiezingen hun partijen zouden hebben verscheurd. Zou de CDU nog met Merkel als kandidaat-kanselier naar de kiezer toegestapt zijn? Weinig waarschijnlijk. Nu al broeit er onrust onder de christendemocraten, een onrust die Merkel min of meer in bedwang weet te houden door een van haar scherpste critici als minister in het spel te brengen en door op verjonging binnen de partij te zetten. Zou de SPD een sterk verkiezingsresultaat hebben kunnen neerzetten? Weinig waarschijnlijk. In recente peilingen was ze zelfs nog tot onder de rampzalige 20% gezakt die ze bij de Bondsdagverkiezingen van september 2017 had behaald.

Uitdagingen

De SPD-basis heeft maandenlang in een malaise verkeerd. De oorzaken daarvan verdwijnen nu niet plotseling als sneeuw voor de zon van regeringsdeelname. De zigzagkoers van de partijtop rond al dan niet meeregeren, de vraag of er genoeg links eten en drinken zit in het regeerakkoord, al die zaken hebben de afgelopen maanden geleid tot gevoelens van verscheurdheid onder de partijleden. Als regeringspartner zal de SPD een antwoord moeten vinden op al die vragen en onzekerheden. Gewoon voortdoen, gewoon meeregeren biedt geen afdoende antwoord op de vraag of het niet juist de GroKo als regeringsformule was – en als praktijk van 2005 tot 2009 en van 2013 tot 2017 –, die de SPD heeft doen afkalven. Het begrip GroKo klinkt daarbij zelfs als een eufemisme. GroKo betekent het samengaan van de traditionele grote partijen, – CDU, CSU en SPD – die door zich te richten tot alle bevolkingsklassen als volkspartijen beschouwd worden. De SPD is zodanig gedaald in de kiezersgunst dat ze zelfs geen volkspartij meer kan genoemd worden. Zelfs een nieuwkomer als de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) steekt haar de loef af. De vrees om in geval van nieuwe verkiezingen helemaal voorbijgestoken te worden door de AfD heeft zeker leden van de SPD gestimuleerd om met ja te stemmen. Peer Steinbrück, oud-kanselierskandidaat van de SPD, vindt dan weer dat zijn partij zich meer moet bekommeren om de zorgen van de burgers over de problemen die de massa-immigratie opwerpt. Het zou de SPD te denken moeten geven dat er bij de laatste Bondsdagverkiezingen 470.000 van haar kiezers naar de AfD waren overgelopen. Sahra Wagenknecht, boegbeeld van de links-radicale Die Linke, had op een neen van de sociaaldemocraten gehoopt om zo een ‘verzamelingsbeweging’ ter linkerzijde, – van Linke, Groenen en ontgoochelde SPD-kiezers -, mogelijk te maken. Voor de SPD zijn de uitdagingen van links en van rechts dus niet geweken.

Tijd kopen

Binnen de nieuw te vormen regering komt het er voor de SPD op aan zich te onderscheiden, aan te tonen dat ze niet langer door Merkel in de hoek gedrumd wordt. De partij heeft met andere woorden vernieuwing nodig om haar links profiel aan te scherpen; dat hebben verschillende prominente SPD-politici al laten verstaan. De partij zal er ook alles aan moeten doen om de interne verdeeldheid van de laatste maanden te overwinnen. Dat nieuwe te verwezenlijken elan van de SPD zal Merkel het regeren er niet makkelijker op maken. Binnen de Union, – de gemeenschappelijke fractie van de CDU en de CSU, haar conservatievere Beierse zusterpartij -, leeft dan weer het verlangen om een meer rechtse koers te varen. Als de SPD dus bij de volgende verkiezingen niet helemaal ten gronde wil gaan, mag ze zich nu niet gedragen als een gedweeë coalitiepartner, maar moet ze op haar stuk staan, moet ze van zich afbijten. Doet ze dat niet, heeft ze met haar ‘ja’ enkel maar tijd gekocht, ‘Zeit am Abgrund’, tijd aan de rand van de afgrond, zoals het klonk uit de mond van vertwijfelde partijleden.

(Dit stuk verscheen eerder op www.vrt.be)