Met zijn allen naar de psycholoog

‘VB en N-VA spendeerden elk bijna 1,7 miljoen euro aan sociale media. Hallucinant. Daarmee zouden alle 200.000 mensen die voor 11 euro naar psycholoog gingen gratis hebben kunnen gaan en dan is er nog één miljoen over. Uitgaveplafond voor advertenties, nu.’

Dat schreef Jeremie Vaneeckhout, covoorzitter van Groen, op X. Ik waardeer hem. Leeghoofdig kan hij allerminst worden genoemd, wat uiteraard niet wil zeggen dat ik zijn gedachtegoed deel. Tot zover deze saaie inleiding. Ze had korter gekund.

Allemaal ziek?

Nu het bericht zelf. De covoorzitter is verontrust door de overvloedige politieke reclame op sociale media. Persoonlijk stoor ik mij daar minder aan. Niet aan het principe, sociale en andere media zijn er om medemensen van alles wijs te maken, desnoods de waarheid. Niet aan de genoemde bedragen. Ze zijn het gevolg van de gulle partijfinanciering die we in België kennen. Die kun je afschaffen of verminderen, maar zolang dat niet het geval is, mag elke partij op haar manier het verkregen geld verbrassen. Altijd beter dan verbranden.

Het tweede deel van het bericht is onrustwekkender dan het eerste. Tweehonderdduizend mensen gingen voor 11 euro naar de psycholoog. Tweehonderdduizend. Ik vind dat veel. En tegelijk is het weinig, want er blijken lange wachtlijsten te zijn. Versta mij niet verkeerd. Als mensen worstelen met hun mentale gezondheid, verdienen ze de nodige hulp. De psychologische problemen in onze samenleving wil ik niet minimaliseren. Ik zou het ook niet durven.

Softe mensen kunnen daarover vreselijk uithalen. Als er iets is wat op X tot woedende reacties leidt – naast lofzangen op de katholieke kerk – is het de geringste kanttekening bij de mentale gezondheidsproblemen die onze samenleving in haar greep houden. De media hebben het onophoudelijk over acteurs en actrices die er zelf niet voor gekozen hebben om geboren te worden of cultuurdragers die het leven ‘heftig’ vinden. Als je nog maar probeert te suggereren dat er een verschil is tussen een ernstige depressie en een klein dipje na een minder fijn zondagochtendontbijt, volgt: ‘Weet u wel hoeveel zelfmoorden er in België zijn?’

Taboe

Die woede wijst op een taboe, het onderwerp is onbespreekbaar. Want natuurlijk leidt niet elk moment van onvrede of verdriet tot donkere gedachten. Intussen lijken allerlei vormen van therapie wegens mentale problemen onverkort bij het leven te horen, op gelijke hoogte met de fysieke ongemakken die ons bestaan nu eenmaal doorkruisen en uiteindelijk afbreken.

Ik blijf dat een moeilijke gedachte vinden. Dat sommige mensen zowel met fysieke als met mentale problemen kampen, is vanzelfsprekend. Dat is altijd zo geweest en er mag geen taboe rond bestaan. Maar de onvermijdelijke aanwezigheid in ieders leven van mentale pijn die therapie behoeft – en wie denkt er geen nodig te hebben heeft er juist de grootste behoefte aan, luidt het vaak – vind ik een heilloze gedachte. Echt waar, we zijn niet allemaal een beetje ziekjes.

Spiritualiteit en humor

Iets anders valt me bij dit alles op. Als het om fysieke gezondheid gaat, vindt iedereen preventie belangrijk. Veel sporten en weinig alcohol drinken, al valt ook voor het tegenovergestelde veel te zeggen. Gezond eten, geen vlees, wel weelderig bloeiende bloemkolen. Terwijl we dokters en chirurgen proberen voor te blijven, leveren we ons gewillig over aan therapeuten en psychologen zonder aan enige preventie te doen. Terwijl die best mogelijk is voor wie wil en erin gelooft.

Twee technieken kan ik van harte aanbevelen: spiritualiteit en humor. Niet meteen de lievelingen van onze tijd. Spiritualiteit geldt als een zweverige vlucht voor de nuchtere wetenschappelijke benadering van het leven, met ‘facts’ en hun onverbiddelijke ‘checkers’. humor kan kwetsend zijn en is onvoldoende gereguleerd. Bewust levende medeburgers hunkeren naar een waterdicht juridisch statuut van de geslaagde grap.

De echte reden waarom onze keurige samenleving spiritualiteit en humor minder leuk vindt, is dat ze mensen aan haar greep doen ontsnappen. Zowel spiritualiteit als humor hebben het vermogen met een zekere afstand naar ons eigen leven te kijken. We zijn tegelijk medespeler en toeschouwer. We kijken niet alleen naar onszelf, maar ook naar de manier waarop we in de wereld staan. En dus naar de wereld als schouwtoneel. Maar ook naar de diepere betekenis van diezelfde wereld wanneer de gordijnen dichtgaan en het theaterstuk is afgelopen.

Onze trouwe metgezellen

Spiritualiteit zet parmantige zekerheden op het spel. Humor ondergraaft de hoekige keuze voor ‘waarheid’ die ernstige mensen zo onuitstaanbaar maakt. Humor daarentegen dringt niets op, laat ruimte aan de toehoorder.

Precies daarin schuilt de kracht van ironie. Ze wijst niet op vrijblijvendheid of een gebrek aan engagement, zoals haar talrijke critici aanvoeren. Integendeel, ze schept juist ruimte om voor een eigen, persoonlijk engagement te kiezen. Want wat kenmerkt de ironische uitspraak? Dat ze een grond van waarheid bevat, maar dat niet al haar aspecten even ernstig moeten worden genomen. Wat wel, wat niet? Dat mag de toehoorder zelf kiezen. Daarin blijft hij vrij. Helemaal anders werkt het treurige dwangbevel van de bloedserieuze expert, die zijn toehoorder geen millimeter mentale ruimte laat, wat een beklemmend gevoel geeft dat vroeg of laat tot een bezoek aan een therapeut moet leiden.

Het leven is niet altijd simpel, ooit worden we ziek en gaan we dood. Maar een ontwikkeld innerlijk leven en zin voor humor kunnen trouwe metgezellen zijn tot in onze allerlaatste momenten.