Arabische landen en Midden-Oosten sterk verdeeld over Oekraïne

De Russische inval in Oekraïne veroorzaakt ook schokgolven in de Arabische wereld en het Midden-Oosten. Hoe reageren op de Russische agressie? Daarover verschillen de meningen.

Afhankelijk van graanimport

Om te beginnen zijn een aantal landen uit die regio afhankelijk van graanimport uit Oekraïne en/of Rusland. Er wordt gevreesd dat de prijzen van graan de hoogte zullen ingaan en dat de graanimport in het gedrang komt. Vooral Algerije, Egypte, Jemen, Jordanië, Libanon en Tunesië maken zich hierover zorgen.

Voor Libanon, dat al met een zeer zware sociale, economische en financiële crisis kampt, is dit de zoveelste klap. Het baart ook de modale Egyptenaar zorgen. Die moet nu al een heel hoog percentage van zijn inkomen besteden aan voeding. De overheid is bovendien de zware broodrellen van eind de jaren ’70 onder president Anwar Sadat nog niet vergeten. Egypte probeert nu via Roemenië aan graan te komen. Door de oorlog in Jemen heerst in dat land al bittere armoede en honger. De hogere graanprijzen kunnen de reeds erbarmelijke situatie in het land alleen maar verergeren. Marokko zou nog voldoende voorraden hebben, maar in Tunesië vreest dat de stocks op zijn in juni.

Amerika kan in principe Oekraïne en Rusland kunnen vervangen als leverancier van graan. Een schip met graan uit de Verenigde Staten doet er 25 dagen over om aan te komen in pakweg Libanon, terwijl het transport vanuit Oekraïne/Rusland maar een zevental dagen duurt. Van 2 april tot 2 mei is het ramadan. Dat is een maand waarin overdag niks gegeten wordt, maar ’s avonds veel meer dan in andere maanden. Voor vele huismoeders zullen de hogere voedselprijzen een domper zijn op de avondlijke ramandanstemming.

Partners in de Arabische wereld

De Amerikaanse president Joe Biden is al weken op zoek naar partners in de Arabische wereld en het Midden-Oosten om front te vormen tegen Rusland en op zoek te gaan naar meer gas en olie uit die landen voor Europa. Dat om de hogere energieprijzen voor de Europeanen te verzachten. Zo wil hij een antwoord te bieden op eventuele vermindering of stopzetting van gasleveranties vanuit Rusland naar Europa.

Maar dat gaat allemaal minder vlot dan gewenst. Om te beginnen ziet het er voorlopig niet naar uit dat Rusland de gaskraan richting Europa zal dichtdraaien. De hogere gasprijzen zorgen immers voor meer inkomsten voor Rusland. Het heeft die hogere inkomsten nodig om haar oorlog in Oekraïne – en haar militaire tussenkomsten in x aantal andere landen – te financieren.

Uiteraard is de verhoging van die prijzen ook een goede zaak voor olie- en/of gasexporterende landen als Algerije, Bahrein, Koeweit, Libië en anderen. Overigens: oorlog of geen oorlog, de energieprijzen zouden sowieso niet dalen. Nu het ergste van de coronacrisis voorbij lijkt, groeit de wereldeconomie terug. En dus ook de vraag naar energie en grondstoffen.

Het spel hard spelen?

Landen zoals Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) en Qatar zijn niet blij met de Russische agressie in Oekraïne. Maar tot verbazing van de Amerikaanse regering, zijn zij niet bereid om het spel tegen Rusland hard te spelen. Ze weten immers dat het machtscentrum in de wereld verschuift van de Verenigde Staten en Europa richting Azië. En je kan nu eenmaal niet naast Rusland kijken.

Bovendien kunnen deze landen hun export van olie en gas naar Europa niet zo maar verhogen omdat zij bestaande contracten met Japan, Korea, Indië, etc. moeten naleven. Hun infrastructuur volstaat niet voor meer export. Er bestaat bovendien ook zo iets als het OPEC+ agreement, stellen deze landen, wat inhoudt dat productieverhogingen een plafond hebben.

In de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN), waar de VAE momenteel een niet-permanent lid zijn, hebben de VAE zich alvast onthouden bij de westerse resolutie tegen Rusland. ‘Last but not least’ zijn ze in Qatar nog niet vergeten dat de Europeanen in het recente verleden steeds geweigerd hebben om lange termijncontracten voor de levering van gas (voor 10, 15 of 20 jaar) te tekenen. Waarom moet het nu dan plots allemaal zo snel gaan? De toestand in Oekraïne zorgt er dus voor dat de Verenigde Staten opnieuw afhankelijker worden van de Golfstaten en in de stoel van de vragende partij zitten. Terwijl door schaliegasproductie in de Verenigde Staten eerder de indruk bestond dat die afhankelijkheid bijna was verdwenen.

De Golfstaten zijn verdeeld

De meeste Golfstaten willen hun eieren niet langer meer uitsluitend in de Amerikaanse mand leggen. Ze weten dat de VS niet steeds een betrouwbare partner is. Om westerse sancties te omzeilen gaat Rusland overigens proberen haar relaties in het Midden-Oosten en de islamitische wereld uit te breiden. Daarbij profiterend van een zekere terugtrekking van de Amerikanen uit deze regio. Een terugtrekking die al gestart werd onder het bewind van voormalig president Barack Obama (2009-2017).

Uiteindelijk krijgt Joe Biden nog de meeste steun van Egypte, Jordanië en Marokko. Ook al is de Egyptische president Al Sissi niet bereid om het Suezkanaal te sluiten voor Russische schepen. Dat Suezkanaal is een internationale vaarweg van strategisch belang, die bovendien heel wat geld oplevert voor het land.

Egypte klaagt nu reeds over minder toeristen uit Oekraïne en Rusland, terwijl toerisme ontzettend belangrijk is voor de Egyptische economie. En ook de Palestijnen zijn solidair met Oekraïne. Zij vergelijken de bezetting van Oekraïne door Rusland met de bezetting van Palestina door Israël, ook al vinden veel waarnemers in het westen dat de vergelijking niet opgaat.

Libië bekritiseert de Wagner-groep. Dat is een Russische gewapende militie die het eerst bont maakte in Libië en Syrië, en nu ook in Oekraïne. Muqtada al Sadr, de Iraakse populaire sjiitische maar anti-Iraanse geestelijke, vindt de Russische invasie in Oekraïne onverantwoord. In Libanon is het dan weer hommeles. Tot verbazing van velen heeft de Libanese minister van Buitenlandse Zaken de Russische inval veroordeelt. Dat is niet naar de zin van het sjiitische Hezbollah en Amal, dat Rusland als een bondgenoot beschouwt. Algerije en Soedan hebben militaire akkoorden met Rusland. Op hen moet men ook al niet rekenen om een anti-Russische coalitie te vormen. Bahrein en Oman hebben zich nog niet uitgesproken over de crisis in Azië, zij kijken de kat uit de boom.

Bashar al Assad

De Syrische president Bashar al Assad is één van de weinige leiders uit de regio, die zich expliciet geschaard heeft achter de Russische inval in Oekraïne. Volgens hem zet de Russische president Poetin een historische vergissing recht, zoals Assad ook van mening is dat de oprichting van Libanon een historische vergissing was. Voor hem hoort Libanon eigenlijk bij Syrië.

Assad is natuurlijk solidair met Poetin omdat het de Russen zijn die Assad’s regime hebben gered van de ondergang. Dat nadat het in gevaar kwam in het kielzog van de zogenaamde Arabische Lente. De strijd van de Russen tegen opstandelingen in Syrië wordt overigens beschouwd als een oefening die interessant was als ervaring, nu het verzet in Oekraïne tegen de Russen mogelijks gaat verharden.

In Jemen sympathiseren de Houthis, dat zijn sjiieten die gesteund worden door Iran, met Poetin. Iran applaudisseert niet met de Russische inval, maar wijst er op dat vooral het westen en de NAVO schuld treffen, omdat die Poetin geprovoceerd zouden hebben door de Europese Unie (EU) en de NAVO te ver oostwaarts te willen uitbreiden.

En niet alleen in Iran wordt uiteraard de vraag gesteld of de nieuwe oorlog geen gevolgen zal hebben voor de nucleaire onderhandelingen tussen Iran en het westen (de Joint Comprehensive Plan of Action-JCPOA). Frankrijk vroeg deze week nog om binnenkort die onderhandelingen af te sluiten, maar dat is weinig realistisch.

Lastige positie van Turkije

Turkije zit in een lastige positie. Langs de ene kant keurt het de agressie van Rusland niet goed omdat die tot ontwrichting en instabiliteit zouden leiden. Langs de andere kant kan Turkije het zich niet veroorloven Poetin frontaal aan te vallen. Want Poetin en de Turkse president Erdogan hebben heel wat afspraken gemaakt op diverse strijdtonelen wereldwijd (Syrië, Libië,…).

Erdogan heeft ook al aangekondigd Russische (militaire) schepen in de Zwarte Zee niet te zullen hinderen. Hij verwijst daarbij naar de Montreux-conventie van 1936. Wel wijzen de Turken er op dat ze absoluut geen vragende partij zijn voor militaire operaties op die zee.

Israël?

Joe Biden vroeg Israël om zich achter het westen te scharen in haar politiek om diverse sancties uit te vaardigen tegen Rusland, maar Israël geeft niet thuis. Niet dat het applaudisseert met de Russische inval, maar met betrekking tot Syrië heeft Israël duidelijke afspraken kunnen maken met Rusland. Afspraken die er op neerkomen dat Israël zonder probleem Hezbollah wapendepots in Syrië kan vernietigen. En zo pogingen tot levering van wapens aan Hezbollah via Syrië voorkomen, zonder dat het tegen de schenen van de Russische beer schopt.

Israël kan bovendien gerust Iraanse kernfaciliteiten aanvallen zonder dat Poetin roet in het eten zal gooien, en Israël wil dit privilege niet in gevaar brengen door zich achter het westen te scharen. Gezien Rusland militair aanwezig is in Syrië, een buurland van Israël, vinden de Israëliërs ook al dat ze zich niet kunnen permitteren om Poetin te veel te jennen.

De Israëlische bevolking, waarvan een groot deel haar roots heeft in Oost-Europa, is veel kritischer voor Poetin (denk maar aan mensenrechtenactivist Natan Sharansky). De Russische ‘tsaar’ kan enkel op sympathie rekenen bij, jawel, Israëlisch extreemrechts. Volgens een aloud fantasme is Israël een bondgenoot van de Verenigde Staten en verdedigt het Amerikaanse en westerse belangen en waarden.

In werkelijkheid verdedigt Israël alleen maar Israëlische belangen. Oekraïne is van mening dat Israël een bemiddelende rol zou kunnen spelen in het Russisch-Oekraïens conflict (ook al weigert Israël haar efficiënte luchtafweersysteem Iron Dome te verkopen aan Oekraïne). Rusland heeft dan weer geen behoefte aan Israëlische inmenging, en stelde recent zelfs dat Israël de Syrische Golanhoogte bezet.

Wordt ongetwijfeld vervolgd…