Migratiedebat moet er komen

Europa heeft een politiek probleem: politieke leiders en de opiniemakers weten niet welke houding aan te nemen over de groeiende discussie en ongerustheid bij de burgers over de immigratie. De politieke reacties op Pegida in Duitsland probeert het weg te zetten in een extreemrechts kamp. Mensen waarmee niet te praten valt, racisten. In plaats van te luisteren naar wat die mensen te zeggen hebben en hun bezorgdheid ernstig te nemen, noch hun signaal te negeren. Want blijkbaar zijn de mensen bang. Dat blijkt ook uit de statistieken van de Eurobarometer (resultaten herfst 2014).

Bange blanke man

De barometer toont aan dat de meeste Europeanen immigratie van buiten de EU als een probleem zien (p. 32). 57% antwoordt dat de migratie van buiten de EU ‘een negatief gevoel’ geeft, tegenover 35% die er een ‘goed gevoel’ aan over houden. In 23 (van de 28) lidstaten van de EU heeft een meerderheid van de bevolking een negatieve kijk op de immigratie van mensen van buiten de EU. Voor migratie binnen Europa is er voor 52% een positief gevoel en voor 41% een negatief gevoel. Het positief gevoel heeft een meerderheid in 21 lidstaten.

De Eurobarometer vraagt (onder andere naar) ook naar de ‘two most important issues facing the EU at the moment’, de twee belangrijkste uitdagingen voor de EU. Op de eerste plaats is dat de economische situatie met 33% en in 13 lidstaten op de eerste plaats, ‘werkloosheid’ is de tweede met 29% en in vijf landen op de eerste plaats. Op een derde plaats komt de bezorgdheid voor de staatsfinanciën met 25% en op de eerste plaats in vier landen. Op de vierde plaats komt immigratie met 24% van de vermeldingen en in Malta (46%), Duitsland (37%), Bulgarije (35%) en Groot-Brittannië (33%) wordt het als de grootste uitdaging gezien. België volgt in alle opzichten de EU-trend, de EU top vier is ook de top vier van België: de economische situatie (32%), de werkloosheid (31%), de staatsfinanciën (23%) en de immigratie (21%). (EU-Barometer p 16).

De Europese burgers hebben blijkbaar ook een opinie over wat er moet gebeuren. Volgens diezelfde Eurobarometer is meer dan zeven op tien Europeanen voor een gemeenschappelijke Europese migratiepolitiek. (p. 33) 20% is daar tegen. Het is volgens de barometer een opinie die in elke lidstaat een meerderheid heeft. Dat bovenste lijstje laat goed de bezorgdheden van de Europeanen zien. Aangezien mensen geen puur rationele wezens zijn, wordt er gekoppeld: het gaat economisch niet goed, er moet bespaard worden en tegelijkertijd zijn er veel migranten, die komen er steeds bij. De koppeling is dus snel gemaakt. Irrationeel misschien, maar wel reëel.

Reactie

De reactie van onze politici daarop is fout. De discussie wordt weggezet als racistisch en extreemrechts. Dat is niet bevorderlijk voor het politiek klimaat in verschillende Europese landen. De opinies van een groot deel van de bevolking culpabiliseren en marginaliseren is ook niet democratisch. Het lijkt erop dat die politieke reactie moet verdoezelen dat vele politici het eigenlijk ook niet meer weten. Welke kant moet het uit? Europese grenzen sluiten? Dat lijkt al helemaal ondoenbaar in deze tijd. Dan stijgen de prijzen die mensensmokkelaars vragen nog meer. Nemen mensen nog meer risico’s en er blijven altijd gaten. Uit medemenselijk oogpunt kunnen we toch niet zomaar toekijken hoe de Middellandse Zee verandert in een kerkhof voor hopelozen?

De ‘open grenzen’ waar sommigen voor pleiten zijn al helemaal niet te doen. Dan krijg je een ongecontroleerde migratie die de hele wereld kan ontwrichten. De draagkracht van ontvangende landen wordt overschreden, in de landen van vertrek kan het hele sociale weefsel instorten, met alle gevolgen van dien. Het is een gevaarlijke utopie en al even plat populisme als het beloven dat je de grenzen zal sluiten.

Als Europa gemeenschappelijke buitengrenzen heeft, moeten ze die als Europa op een ernstige manier controleren, ofwel schaf je de open binnengrenzen af en controleert ieder opnieuw de eigen grenzen. Maar graag een consequente keuze en niet een beetje van het een en nog wat van het ander. Europa laat sommige landen in de steek en sommige lidstaten laten de rest van de EU in de steek en daar is de grenscontrole dan slecht, met alle gevolgen van dien (maar meestal trekken de immigranten door naar andere landen). Dan hebben we het nog niet over de zeeën.

Maar wat dan wel? Zoals zo vaak is er ook voor dit probleem geen eenvoudige oplossing. Politici die beweren dat die wel bestaan moeten we als politiek bewuste burger wantrouwen. Misschien kunnen we kijken bij de bron.

De bron

Er zijn ten eerste de asielzoekers. Mensen hebben het recht om asiel te krijgen, om dat wat te kaderen is daar een verdrag over dat zegt dat wie op de vlucht is ‘uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of zijn politieke overtuiging’ asiel moet krijgen. Ook voor oorlogsvluchtelingen gelden regels. Enkel jammer dat mensen hun leven moeten riskeren op drijvende doodskisten om hun rechten te vrijwaren.

Daarnaast zijn er immigranten, economische migranten, expats, gelukszoekers,… een politieke discussie brengt altijd heel wat semantiek mee. De woordkeuze zegt dikwijls al veel over de overtuiging. Dat een aantal daarvan zich vermomt als asielzoeker om Europa binnen te komen maakt de zaak niet eenvoudiger. Maar los daarvan. Hoe wanhopig moet je zijn om een familie zo ver te krijgen om al het spaargeld in te zetten om – al was het maar – één lid van de familie op een risicovolle tocht naar Europa (evengoed Australië of een andere rijke regio) te sturen? Risicovol, je weet niet of hij/zij het zal overleven, noch of hij/zij daar een leefbaar leven zal kunnen uitbouwen. Moeten we niet daar beginnen? Bij de bron? Met een beetje medemenselijkheid zie je snel in dat je zelf ook alles zou riskeren moest je in zo’n land wonen. Toch? Kunnen we daar met z’n allen iets aan doen? Ook hier bestaan geen mirakeloplossingen.

Er moet een taboeloos debat komen. Dan pas kunnen ‘open grenzen’ of ‘gesloten grenzen’ als holle slogans ontmaskerd worden. Politici moeten hun burgers in de ogen durven zien en toegeven dat er geen simpele oplossingen zijn. De wereld is sinds de Tweede Wereldoorlog fel veranderd. Misschien zijn er nieuwe globale afspraken nodig. Dat is moeilijk, omdat er verschillende landen/belanghebbenden zijn die elk een andere belangen te beschermen hebben.

Taboeloos moeten onze politici ook durven stellen dat er grenzen zijn. Dat immigratie geen probleem is dat op zichzelf staat. Dat we in het Westen ook de keerzijde van het profijt van de globalisatie zullen moeten aannemen. Dat er een eerlijker herverdeling zal moeten komen. Dat zal niet gemakkelijk worden, want sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er ook nieuwe internationale spelers op het toneel verschenen: de grote bedrijven. De wereld dreigt meer geregeerd te worden door grote multinationals die wetten naar hun hand zetten. Die bedrijven creëren veel meerwaarde in veel landen, maar ook uitbuiting. Het zijn die firma’s die onze regeringen met de rug tegen de muur zetten om spotgoedkope fiscale tarieven te krijgen. Het zijn die firma’s waar wij zo goedkoop mogelijk onze spullen willen kopen, die elders in de wereld door net-niet-slaven aan een hongerloon worden geproduceerd.

De kern is dat we allemaal stakeholders zijn in dat debat. Het gaat ons allemaal aan. De angst voor de gevolgen van de migratie geeft aan dat mensen verandering voelen. Daar moet over gepraat worden. Zonder taboes om dan welbewust een beslissing te nemen. Waar willen we op lange termijn naartoe? Welke samenleving willen we zijn?

Foto (c) Reporters illegale migranten op Lampedusa.