De Noord-Ierse verkiezingen van 5 mei zijn historisch te noemen. Voor het eerst, sinds de creatie van Noord-Ierland in 1921, werden de Ierse nationalisten van Sinn Féin (SF) de grootste partij van de regio met 29,0% van de stemmen. Dat met een ruime voorsprong op nummer twee, de pro-Britse unionistische Democratic Ulster Party (DUP), die 21,3% van de stemmen behaalde.

Premier aanduiden

Dit resultaat geeft Sinn Féin het recht om een premier aan te duiden, die de Noord-Ierse regering moet gaan leiden. Dat wordt ongetwijfeld Michelle O’Neill, die SF in Noord-Ierland met vaste hand naar deze verkiezingsoverwinning leidde. Dit is meteen de eerste keer sinds de oprichting van het Noord-Ierse parlement, meer dan een eeuw geleden, dat dit mandaat aan de Ierse republikeinen toekomt.

In een eerste reactie liet  O’Neill weten dat deze verkiezing een teken van ‘echte verandering’ was en een ‘sleutelmoment in de Noord-Ierse politiek en voor onze mensen (…) Vandaag luidt een nieuw tijdperk in dat ons allemaal de kans geeft om deze samenleving opnieuw vorm te geven op basis van eerlijkheid, op basis van gelijkheid en op basis van sociale rechtvaardigheid’, vervolgde ze.

Het was daarbij opvallend dat Sinn Féin zich tijdens de verkiezingscampagne vooral profileerde als de partij die de alledaagse problemen zoals meer betaalbare huisvesting, beter onderwijs en de stijgende energieprijzen aanpakt en daarbij – doelbewust – gevoelige thema’s heeft vermeden, die tot verdeeldheid kunnen leiden in Noord-Ierland.

Verenigd Koninkrijk verlaten

Het uiteindelijke doel van Sinn Féin op middellange termijn is evenwel dat Noord-Ierland het Verenigd Koninkrijk verlaat en herenigd wordt met de Republiek Ierland. Deze hereniging zal in werkelijkheid leiden tot een constitutionele desintegratie van het Verenigd Koninkrijk.

Het is dan ook absoluut geen toeval dat uitgerekend Nicolma Sturgeon, de Schotse ‘First Minister’ en leidster van de naar autonomie strevende Scottish National Party als eerste O’Neill feliciteerde. Met twee partijen aan de macht in respectievelijk Noord-Ierland en Schotland, die openlijk pleiten voor een exit uit het Verenigd Koninkrijk lijkt de Britse devolution weer een stap dichterbij te komen…

Niet meteen voor morgen

Maar een overwinning voor Sinn Féin bij deze verkiezingen betekent nog niet dat de hereniging met Ierland meteen voor morgen is. De Northern Ireland Act 1998, die volgde op de ondertekening van het Goede Vrijdag-vredesakkoord, stelde dat Noord-Ierland deel blijft uitmaken van het Verenigd Koninkrijk en ‘niet zal ophouden dat te zijn zonder de toestemming van een meerderheid van de bevolking van Noord-Ierland die daarover dient te stemmen’.

Dergelijk referendum kan er overigens pas komen nadat de Britse staatssecretaris van Noord-Ierland én de Ierse regering hiervoor officieel goedkeuring geven. SF-partijleider Mary Lou McDonald verklaarde intussen dat Sinn Féin zal proberen met een gefaseerde aanpak, en dit binnen een vooropgestelde timing van vijf jaar, een referendum over de Ierse hereniging te realiseren.

Korte termijn

Op korte termijn zet de partij alles op alles om ook de grootste partij van de Ierse republiek te worden. Een ambitie die lange tijd als onrealistisch werd beschouwd, maar na recente electorale successen steeds meer aan geloofwaardigheid wint. Nochtans was dat lang niet zo.

Terwijl SF onder leiding van O’Neill bij de vorige verkiezingen voor de Assemblee voor Noord-Ierland van 2 maart 2017 niet minder dan 27 van de 90 zetels, slechts 1 minder dan de grote rivaal DUP behaalde, deed SF het in het zuiden heel wat minder goed. Zowel bij de Europese verkiezingen in 2019, als de Ierse lokale verkiezingen van 2019 verloor de partij stemmen en zetels. Maar de verkiezingen voor het Ierse Parlement van 8 februari 2020 betekenden de doorbraak van Sinn Féin in de Ierse nationale politiek die decennialang was gedomineerd door de traditionele partijen Fianna Fáil en Fine Gael.

Jongere kiezers

SF-voorzitster Mary Lou McDonald voerde campagne met een programma dat vooral bij jongere kiezers aansprak. Belangrijke punten waren investeren in betaalbare woningen en het verhogen van de belastingen voor multinationals. Daarnaast bleef ook hereniging van Ierland een belangrijk item. Deze formule sloeg blijkbaar aan en verbreedde de electorale basis van SF. De partij werd in één klap, met 37 zetels, de op een na grootste fractie in de Dáil Éireann, het Ierse parlement.

In het verleden had de nauwe band tussen Sinn Féin en het paramilitaire (Provisional) Irish Republican Army (IRA) veel potentiële kiezers ervan weerhouden om op de partij te stemmen. Het feit dat McDonald, anders dan haar voorgangers, zelf nooit betrokken was geweest bij de gewapende strijd en pas na het Goede Vrijdag-akkoord lid was geworden van Sinn Féin zien veel waarnemers als een belangrijke verklaring gezien voor de recente electorale winst van SF in de Ierse republiek.

Koffiedik kijken

Het blijft inmiddels wel koffiedik kijken over wat er nu gaat concreet gaat gebeuren. De Britse staatssecretaris voor Noord-Ierland Brandon Lewis heeft verklaard dat hij de partijleiders de komende dagen zou ontmoeten met de bedoeling om zo snel mogelijk een nieuwe regering te vormen. En dat wordt geen sinecure.

Als er binnen de zes maanden geen nieuwe regering kan worden gevormd moeten er immers van rechtswege nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Door de bepalingen van het Goede Vrijdag-akkoord zijn SF en de DUP ertoe gebonden samen te regeren. Ze zullen daarom manieren moeten vinden om met hun verschillen om te gaan en de machtsdeling te herstellen.

De vraag is echter of de DUP bereid is om opnieuw regeringsverantwoordelijkheid te nemen. Men mag niet vergeten dat deze verkiezing werd uitgelokt nadat de DUP in februari de stekker uit de regering had getrokken uit protest tegen het zogenaamde Noord-Ierse protocol, het onderdeel van de Brexit-overeenkomst tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie waardoor de regio op één lijn blijft met de interne markt voor goederen van de Unie. Wellicht wordt dit de inzet van ongetwijfeld harde regeringsonderhandelingen….