Onderwijs heropbouwen in plaats van blussen

Het meest bevreemdende schooljaar sinds de Tweede Wereldoorlog zit erop. Waarschijnlijk gevolgd door de rustigste vakantie in decennia, aangezien we met zijn allen braaf in de buurt zullen blijven. Wat niet wegneemt dat deze tijd van het schooljaar traditioneel het ogenblik vormt waarop ballonnetjes worden opgelaten in verband met onderwijs.

Het voorstel van Wouter Duyck (De Standaard, 1 juli) om gestandaardiseerde toetsen in te voeren in het onderwijs, is daar een mooi voorbeeld van. Volgens Duyck staat ons onderwijs in brand en vormen die toetsen een uitstekend middel om het vuur te blussen. Helemaal akkoord wanneer hij met ‘vuur’ het enthousiasme en de professionele vrijheid van leerkrachten bedoelt, maar dat is helaas niet het geval.

Een doorgeslagen academische kijk op leren

Duycks voorstel getuigt van een doorgeslagen academische kijk op leren en onderrichten. Dat ons onderwijs een probleem heeft, behoeft geen betoog. De jongste Pisa-resultaten hebben dat, nog maar eens, aangetoond. Maar dat dit zou liggen aan het ontbreken van gestandaardiseerde evaluaties, is een op zijn zachtst gezegd vreemde redenering.

Voordat geëvalueerd wordt, moet ons jonge volkje namelijk leerstof verwerken. Leerkrachten die hun vak serieus nemen, merken al jaren op dat beleidsmakers en onderwijsverstrekkers graag morrelen aan de basiskennis die leerlingen zouden moeten hebben. Criticasters die de woorden ‘verleuking van het onderwijs’ of ‘vinkjescultuur’ in de mond durven nemen, krijgen al snel de stempel ‘conservatief’ of ‘verzuurd’. Terwijl doorlichtingscommissies en zelfverklaarde onderwijsdeskundigen net de collega’s die méér durven vragen van hun leerlingen dan beschreven staat in de eindtermen terugfluiten.

Klassenraden zijn tandeloze onderonsjes geworden

Wie wil weten wat de grote oorzaken zijn van de malaise in ons onderwijs, hoeft maar even in een leraarskamer rond te hangen. Een greep uit het aanbod.

Klassenraden zijn als gevolg van een irrationele aanvechtingsangst tandeloze onderonsjes geworden, waar totaal geen aandacht meer besteed wordt aan de prospectieve en autonome rol die deze cruciale vergadering zou moeten spelen. Leerlingen vroeg genoeg oriënteren is quasi onmogelijk geworden. Dat is nefast voor de beginsituatie van klasgroepen in de jaren die volgen. Basiskennis en -vaardigheden die verworven zouden moeten zijn, moeten als gevolg daarvan eindeloos herhaald worden. Met als gevolg dat de leerlingen die wél op hun plaats zitten, zich bij momenten stierlijk vervelen.

De klemtoon die de afgelopen jaren op vaardigheden kwam te liggen, heeft heel wat stuk gemaakt. Gestandaardiseerde toetsen zullen daar niets aan veranderen. De slinger moet terug naar het midden en kennis moet opnieuw de centrale plaats krijgen in het leerproces die ze verdient. Vaardigheden zonder kennis zijn namelijk luchtledige begrippen. De leerlingen leren niet waarom, maar hoe. Wat voor een leerkracht neerkomt op het aanleren van automatismes die in een andere context dan de schoolse hun betekenis verliezen.

Kritisch denken zonder kennis is onmogelijk 

Leerlingen leggen geen linken meer tussen de verschillende vakgebieden uit hun curriculum omdat ze die simpelweg niet meer kennen. Resultaat: een gevaarlijke verschraling van onze onderwijsgrond. Kennis zou een ankerpunt moeten zijn waaraan onze jeugd extra informatie kan vasthangen. Vandaag de dag is het bon ton om zulke ankerpunten weg te zetten als oubollig en overbodig. De prijs die ons onderwijs, en bij uitbreiding onze samenleving, daarvoor betaalt, is ongelooflijk hoog.

Kritisch denken aanleren en aanscherpen zonder kennis is gewoonweg onmogelijk. Dat betekent inderdaad, beste pedagogen en lerarenopleiders, dat niet elke les even interactief en afwisselend zal zijn. Meer nog, leerlingen hebben recht op saaie lessen. Reden is eenvoudig: het leven zelf is, helaas, ook niet altijd leuk.

Verouderde technieken

Niet alleen leerlingen, maar ook leerkrachten moeten de tijd krijgen om zichzelf te ontwikkelen. Iemand nog iets gehoord van het loopbaanpact waar onze vorige minister van onderwijs graag mee uitpakte? Maak van de loopbaan van een leraar een dynamisch gegeven, waar plaats is voor uitwisseling met de privésector. Zeker ons technisch en beroepsonderwijs zouden hier sterk mee gebaat zijn. Weg met de verouderde technieken die uitstromers direct mogen, ja zelfs moeten vergeten wanneer ze de overstap naar de werkvloer maken.

Niet alles is kommer en kwel. Afgelopen maanden hebben bewezen dat heel wat collega’s bereid zijn alles te geven om hun leerlingen kwalitatieve lessen aan te bieden. Elke leraar werd opnieuw even starter en heeft zelf ook veel geleerd. Dat ons onderwijs in brand staat, lijkt me dan ook sterk. Dat er dringend werk gemaakt moet worden van een totaalvisie op leren en aanleren, is evident. Daarvoor heb je echter geen brandblusser nodig, maar een goede architect.