‘Ontmaskeraar van het communisme’

Hij kende de communistische wereld van binnenuit en overleed zondag thuis te midden van 6000 boeken over de Sovjet-Unie en de DDR. Wolfgang Leonhard was de auteur van een wereldbestseller over het stalinistische systeem.

Al van bij zijn geboorte in Wenen op 16 april 1921 was Wolfgang Leonhard ‘voorbestemd’ tot het communisme. Zijn moeder, Susanne Leonhard, was goed bevriend met de Duitse revolutionairen Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg. Na de scheiding van de auteur Rudolf Leonhard huwde ze Mieczysław Broński, de ambassadeur van de Sovjet-Unie in Oostenrijk en een vertrouweling van Lenin. De kleine Leonhard groeide in Berlijn op. Zijn moeder was lid van een marxistische splintergroep; hijzelf sloot zich op tienjarige leeftijd aan bij de Junge Pioniere, de jeugdbeweging van de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD). Nadat de nazi’s op 30 januari 1933 aan de macht waren gekomen, moesten moeder en zoon de benen nemen. Op haar vraag ‘gaan we naar Manchester of Moskou?’ zou de kleine Leonhard geantwoord hebben: ‘Wat een domme vraag. Moskou natuurlijk!’

Zuiveringen

Zoals vele duizenden Duitse communisten ging het naar Moskou en zoals zo vele van hen werd moeder Leonhard het slachtoffer van de zuiveringen onder Stalin. Tot 1946 verbleef ze in een strafkamp in Workuta. Wolfgang Leonhard zelf kwam terecht op een school van de Komintern, de Communistische Internationale, het wereldwijde samenwerkingsverband van communistische partijen onder aanvoering van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU). Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog werkte hij als journalist voor het Nationalkomitee Freies Deutschland, de organisatie van krijgsgevangen Duitse officieren die zich tot de ‘antifascistische strijd’ hadden bekeerd.

Machtsovername

Op 30 april 1945, – toevallig de dag waarop Adolf Hitler zelfmoord pleegde -, landde niet ver van Berlijn een vliegtuigje dat uit Moskou kwam met een groepje Duitse communisten aan boord. De ‘Gruppe Ulbricht’ moest onder leiding van Walter Ulbricht de door de sovjets bezette zone van Duitsland, de latere DDR, klaarstomen voor de machtsovername door de communisten. Ulbricht zou later secretaris-generaal van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de ‘leidende partij’ van de DDR, en voorzitter van de Staatsraad worden. In het gezelschap bevond zich ook de 24-jarige Wolfgang Leonhard. In feite heette hij Wladimir, maar tijdens de vlucht raadde Ulbricht de jonge man aan om toch maar een Duitse voornaam aan te nemen. En dus werd Wladimir Wolfgang.

Ontnuchterd

In de periode 1945 tot 1949 werkte Wolfgang Leonhard mee aan de uitbouw van de socialistische machtsstructuren in de Sowjetische Besatzungszone (SBZ), maar meer en meer beslopen hem twijfels over de stalinistische praktijken waarmee het socialisme erdoor werd gedrukt. In maart 1949, enkele maanden vooraleer de SBZ omgeturnd werd tot de communistische staat DDR, vluchtte Leonhard via Joegoslavië naar het westen, naar de Bondsrepubliek Duitsland. Daar publiceerde hij in 1955 het boek dat hem wereldberoemd zou maken. In ‘Die Revolution entlässt ihre Kinder’ (De revolutie ontslaat haar kinderen) schilderde hij zijn eigen levensloop en hoe hij het stalinistische systeem van binnenuit had beleefd. Het boek leest als een roman, spannender want echter, en is een aanrader voor iedereen die wil weten welke aantrekkingskracht het communisme op jonge mensen uitoefende en tot welke ontgoochelingen het leidde. Ontnuchterd merkte Wolfgang Leonhard ooit op dat de Duitse communisten ‘de enige beweging waren waarvan ongeveer evenveel mensen door de nazi’s als door de stalinisten van de Sovjet-Unie waren omgebracht.’

Ster

In West-Duitsland maakte Leonhard zich een naam als de grote expert voor het communisme, de Sovjet-Unie en Oost-Europa. Van 1966 tot 1987 doceerde hij aan de universiteit van Yale in Amerika over het communisme. Na de val van de Muur is de ster van de ‘Kremlin-astroloog’ weggedeemsterd, maar zijn analyses en beschouwingen, en zeker het genoemde boek, hebben niets aan kracht ingeboet. Ze hebben mee bijgedragen tot de ontmaskering van het communisme zoals zich dat ooit in zijn marxistisch-leninistische gedaante als heilsleer had gepresenteerd.