Hoe moet ons land zich voorbereiden op een volgende aanslag?

De boekpresentatie van Ontwapend van Koen Metsu en Julien De Wit is een heus duidingsprogramma op zich geworden. Beide auteurs gaan, net als in hun boek, in gesprek met verschillende ‘stakeholders’ van veiligheid in en van ons land. Zowel slachtoffers en slachtofferhulp en -begeleiding als radicalisering komen aan bod, de toekomst van onze veiligheid met nieuwe vormen van terreur en het gevangenisbeleid worden besproken. In de presentatie staat Koen Metsu stil bij de situatie van IS-vrouwen en -kinderen uit ons land. En in een nabeschouwing brengt Faroek Özgünes alles tezamen. Al die mensen en onderwerpen krijgen een plaats in het boek, dat een goed overzicht biedt van de stand van veiligheid en terreur in ons land.

Lessen trekken uit het verleden, in ‘een aangenaam boek’. Dat was het uitgangspunt voor beide auteurs. Metsu was na de aanslagen in Zaventem en Brussel (22 maart 2016) actief in de tijdelijke terreurcommissie, bouwde daar heel wat ervaring op en legde er vele contacten. Die liggen aan de basis van dit boek. Maar het is niet enkel een analyse van de situatie vandaag noch van de redenen voor de aanslagen. Metsu en De Wit willen bewust oplossingen aanreiken voor de toekomst. Opdat ons land voor een keer niet reactief voor de dag komt, maar voorbereid is op een eventuele volgende aanslag.

Slachtoffers

In de presentatie spreken beide auteurs met Philippe Vansteenkiste, initiatiefnemer van slachtofferhulpvereniging V-Europe vzw, en Elisabeth Krahulecz, zelf een slachtoffer van de aanslag in Zaventem. Vansteenkiste verloor zijn zus in Zaventem.

V-Europe was nodig, zo is de vaststelling, omdat er in ons land geen professionele begeleiding bestond van slachtoffers van terreur. ‘Slachtoffers moesten alles zelf uitzoeken en regelen.’ Zeker voor wie uit het buitenland komt, is dat een probleem. V-Europe is één ding, maar op wetgevend vlak is er nog veel nodig. Zo kan je je bijvoorbeeld niet verzekeren tegen terreur. Metsu wil daarom een garantiefonds oprichten voor terreurslachtoffers. Dat moet één uniek loket mogelijk maken waar slachtoffers steun, hulp en concrete fysieke en mentale zorg kunnen zoeken bij coaches.

Vansteenkiste betreurt overigens dat de rechtszaak voor assisen zal gevoerd worden in plaats van voor een correctionele rechtbank. Het proces zou ongeveer negen maanden in beslag kunnen nemen. Er zijn 30.000 schuldvragen voor de terreurplegers. ‘Dat wordt psychologisch zwaar voor de slachtoffers,’ zegt Vansteenkiste. ‘Denk ook aan het bekendmaken van de details van de autopsierapporten (…) dat kan mensen kraken.’

Radicalisering

De terreurdaden in Brussel en Zaventem werden gepleegd door geradicaliseerde jonge moslims. Met imam Brahim Laytouss en Elke, moeder van een geradicaliseerde jongeman, gaat het gesprek vervolgens over islam, islamisme en radicalisering. Onder meer de vzw’s die subsidies verliezen of vervolging riskeren, en dan een doorstart krijgen onder een andere naam, komen aan bod. Elke vertelt het verhaal van de radicalisering van haar zoon, die uiteindelijk is gevat aan de grens van Syrië met Turkije.

Metsu waarschuwt niet alleen voor het gebrek aan kennis over bronnen van radicalisering in eigen land. Hij hoedt zich ook voor hoerakreten over het verdwijnen van IS in het Midden-Oosten. IS staat er terug, en dan vooral in Zwart-Afrika…

Veiligheid in de toekomst

Hoe we ons kunnen wapenen tegen terreur in de toekomst, is voorwerp van het tweede panelgesprek. Beide auteurs praten dan met ‘de strafste’ strafrechtpleiter Walter Damen en prof. criminologie Marc Cools (UGent). Met hen evolueert het gesprek van ‘dark numbers’ in de criminaliteit, over cyber- en bioterreur tot de situatie in de gevangenissen. ‘Er zijn gevallen die kunnen gerecupereerd worden, maar er zijn er ook die verloren zijn voor onze samenleving,’ stelt Damen. In die eerste moeten we investeren, want die zijn te redden. Maar in onze gevangenissen gaat men niet al te creatief om met de gevangenen. De leefomstandigheden en de budgetten zijn er niet naar.

Cools looft Metsu omdat met hem er voor het eerst sinds lang nog eens een politicus bezig is om veiligheid op te lossen. Hij waarschuwt ervoor dat politiek en politie altijd achter de feiten zullen nalopen. Criminelen zitten niet stil, stelt Metsu. Ze zullen altijd creatiever zijn dan de veiligheidsdiensten. ‘De tijd van het studeren is voorbij.’ ‘Het is tijd om te handelen en te leren dreigingen te fnuiken in plaats van altijd reactief op te treden.’

Kampen in Syrië

Met Heidi De Pauw, CEO van Child Focus, bezocht Koen Metsu afgelopen najaar twee vluchtelingenkampen in Syrië om er te praten met IS-vrouwen en -kinderen. Die laatsten moeten nu uit de klauwen van islam-radicalisering geplukt worden, stelt De Pauw, nu het nog kan. ‘Voor hun én onze veiligheid.’ Die kinderen ‘verdienen een faire kans’, vindt ze.

Beiden getuigen van hun ontmoetingen. In het kamp Al-Hol was de vijandigheid zo groot, dat ze stenen naar hun hoofd gegooid kregen. Ze zijn er moeten vluchten. De IS-politie is er actief, vrouwen lopen rond in zwarte nikab. Niemand wou met de ‘kaffers’ praten. In Al Roj ging het iets makkelijker. Daar konden ze met elf Belgische IS-vrouwen praten, al blijft de vraag hoe eerlijk ze zijn in hun relaas. ‘Hebben ze ons voorgelogen,’ vraagt Metsu zich af, want allen stellen dat ze naïef waren om naar Syrië trekken.

Toegankelijk boek

Ontwapend is een ‘heel interessant en aangenaam om te lezen boek want heel toegankelijk.’ Het boek leest vlot, stelt Faroek Özgünes, VTM-journalist en terreurspecialist. Een boek voor ‘zowel experten als wie bekommerd is om zijn of haar veiligheid.’ Özgünes kreeg het boek als eerste buitenstaander te lezen. Het omvat ‘een overzicht van alles wat we vandaag meemaken.’ Met een historisch luik, ‘getuigenissen, parlementair werk, wetgeving die gevolgd is uit de aanslagen, en een blik op de toekomst.’ Hij noemt het een ‘aangename en evenwichtige mix’.

Die mix komt ook duidelijk tot zijn recht omdat elk hoofdstuk afrondt met concrete beleidsvoorstellen. Het boek bevat er zo een vijftigtal waar politici en beleidsmakers uit veiligheidsdiensten en regering meteen werk van kunnen maken. Het is niet alleen een analyse van de situatie vandaag, maar biedt concrete oplossingen om onze veiligheid te verzekeren. Vandaag, morgen en in de toekomst.

Lees ook de recensie van Ontwapend door Doorbraak-journalist Winny Mattheeusen.