Musicologie is te wit, te mannelijk én te westers

Een Doorbraaklezer bracht ons het volgende onder ogen: een oproep om papers in te sturen voor een musicologencongres, uitgaande van een Ierse universiteit. Ik vertaal even deze oproep, en daarna volgen de bedenkingen van onze lezer.

Call for Papers

De Afdeling Muziek van de Maynooth University verheugt zich erover in 2018 gastheer te mogen zijn van de conferentie rond middeleeuwse en renaissancemuziek. De conferentie zal plaatshebben van 5 tot 8 juli 2018, en we voorzien ruimte voor ongeveer 170 teksten. We kijken uit naar scripties en themavoordrachten over om het even welk relevant onderwerp. Om er maar enkele te noemen: uitvoering en opname van oude muziek in de 21ste eeuw, studies rond madrigalen, bronnenstudies, analytische studies, middeleeuwse en renaissancemuziek in Ierland.

Met het oog op de recente politieke gebeurtenissen wereldwijd, zouden wij als organisatiecomité evenwel een onderwerp willen suggereren, waarbij ruimte en aandacht wordt geschonken aan de aanpak van de research rond, en het onderwijs en de uitvoering van middeleeuwse en renaissancemuziek, dit in een tijd waarin racisten, witte nationalisten (niet enkel in de VS) en xenofoben zich gesterkt voelen. Hoe moeten lessen over middeleeuwse en renaissancemuziek eruitzien, zonder dat ze de indruk geven een vrijhaven te zijn voor witte racisten? Lessen die vraagtekens zetten bij de ahistorische kijk op middeleeuwse en renaissancemuziek als zijnde volledig wit (mannelijk) en christelijk? Welke bronnen hebben we daarbij nodig? Welke verhalen laten wij onverteld? Hoe klinkt een vakoverschrijdend, postkoloniaal, en/of antiracistisch onderzoek op ons domein? Wat zijn de structurele barrières voor inclusiviteit en diversiteit op ons domein, en wat kunnen we doen om ze op te ruimen?

Dit lijkt ons een belangrijk onderwerp voor onze onderzoeksterreinen, maar het is in geen enkel opzicht bedoeld als een beperkend conferentiethema, en we willen er de nadruk op leggen dat alle thema’s en onderwerpen met dezelfde belangstelling in aanmerking zullen worden genomen.

Weg met ons

… of hoe een call for papers uit een schijnbaar onschuldig vakgebied symptomatisch is voor de ‘weldenkendheid’ die tegenwoordig in universitaire middens heerst. Herleest u vooral de tweede paragraaf nogmaals en laat woord voor woord doordringen wat daar staat.

Omdat het alweer een tijd geleden was dat ik MedRen bijwoonde, en ik wel wat materiaal heb voor een paper, ging ik uit nieuwsgierigheid de data van de komende editie opsnorren. Toen ik dit las op de website van de organiserende universiteit, kwam er gelijk stoom uit mijn oren. Na discussie met enkele collega’s en kennissen, en nadien het bovenstaande even te hebben laten rusten, was ik wat gelouterd: misschien had ik het wel allemaal verkeerd geïnterpreteerd. Maar bij herlezing van de paragraaf hakt ieder woord dat daar staat er nog steeds vlijmscherp in.

De formulering lijkt vrijwel onschuldig, voorafgegaan door ‘één onderwerp te willen suggereren’ en afgesloten met ‘het is in geen enkel opzicht bedoeld als een beperkend conferentiethema, en we willen er de nadruk op leggen dat alle thema’s en onderwerpen met dezelfde belangstelling in aanmerking zullen worden genomen’.  De suggestie neemt evenwel driekwart van de totale call for papers in. En ze is veel minder onschuldig dan ze lijkt. Verscheidene collega-musicologen interpreteerden dit als een aanmoediging van papers met iets exotischere onderwerpen, die anders misschien niet aan bod zouden komen omdat ze niet binnen een thematische sessie zouden passen. Ze juichten de voorgestelde openheid toe. Echter, MedRen is vanouds de meest breed-georiënteerde, open en vriendelijke conferentie die ons vakgebied rijk is, en er is altijd al aandacht geweest voor de meest uiteenlopende onderwerpen.

Hoe vaak ik het ook herlees, ik kan met de beste wil van de wereld niets anders uit bovenstaande formulering opmaken dan een statement, waardoor MedRen zijn open karakter althans dit jaar volledig tenietdoet. En het stemt mij intriest dat dit soort onnozeliteiten, die erg in de mode zijn in Amerikaanse universiteiten, is overgewaaid naar hun Europese tegenhangers, waarvan ik altijd had gehoopt dat ze – alvast in onschuldige disciplines als de muziekwetenschap – de plek waren voor onbevangen dialoog. In het beste geval is bovenstaande oproep slechts een schrijnend geval van tekstuele incoherentie en ongelukkige woordkeuze, en willen de organisatoren gewoon hip zijn. Ik vrees echter dat het dieper gaat.

Kant noch wal

Ik zou nu een genuanceerd, uitgebreid en gelardeerd betoog kunnen voeren over hoe de zogenaamd ‘ahistorische kijk op middeleeuwse en renaissancemuziek als zijnde volledig wit (mannelijk) en christelijk’ een gevolg is van overgeleverde bronnen uit een bij uitstek patriarchale en christelijke maatschappij, over hoe ‘renaissance’ en ‘middeleeuwen’ sterk cultureel afhankelijke benamingen zijn, en hoe de muziekwetenschap binnen deze periodes als het ware veroordeeld is tot bepaalde Europese regio’s en het christendom. Over hoe het een goed idee is om de eigen cultuur te bestuderen – dat doen ze overal ter wereld – en waarom dat vanwege de tijdsafstand al verwarrend genoeg is.

Over hoe er al een discipline als de etnomusicologie bestaat die haar eigen legitimiteit, expertise en opleidingsonderdelen heeft. Over hoe schoenmakers beter bij hun leest blijven en de (muziek)historische wetenschap haar kennis uit bronnen moet halen, en niet bronnen moet gaan zoeken in functie van een modieus resultaat. Over hoe het misschien een leuke denkoefening zou zijn om een andere culturele invalshoek te proberen op een West-Europees vakgebied, maar ook niet meer dan dat. Over hoe zulk misplaatst cultuurrelativisme in pakweg Saoedi-Arabische universiteiten zou klinken. Maar ik ga dat niet doen. U bent verstandig genoeg om in te zien dat de oproep van de Ierse universiteit inhoudelijk kant noch wal raakt.

Wat ik wel wil doen, lezer, is uw  aandacht vestigen op de gebruikte formuleringen, die mijn collega’s onschuldig lijken, zij het misschien nodeloos scherp geformuleerd. Op de weldenkende culturele kramp die de organisatoren van MedRen ertoe dwingt om hedendaagse politieke relevantie te willen puren uit een daartoe ongeschikt vakgebied. Op de manier waarop ze een politiek standpunt innemen, en graag duidelijk willen maken dat zij in het kamp van de weldenkenden zitten. Dat wie daar geen deel van uitmaakt xenofoob is, en zijn onderwijs en onderzoek wit, racistisch en mannelijk: een vrijhaven voor de aankomende generatie witte nationalisten met structurele barrières voor al wat exotisch is.

De impliciete boodschap is dat wie de Amerikaanse modegrillen niet volgt en er anders over denkt, niet (meer) aan de universiteit thuishoort – zelfs niet als iemand met zijn neus op een piepklein, en voorheen onverdacht stukje muziekgeschiedenis gedrukt zit. Dat die zich maar beter in een hoekje kan bezinnen over zijn (of haar) wetenschappelijke capaciteiten als blanke man, gevormd in en door de christelijke cultuur. Dat wie  de zaken niet weldenkend beschouwt en naar hedendaagse normen, beter geen recht van spreken meer krijgt binnen een vanouds open academische gemeenschap.

Boodschap is ook dat minstens een deel van die gemeenschap geen probleem heeft met dit soort formuleringen. Weg met ons, laten we niet-racistische muziek maken en onderwijzen (wat dat ook moge wezen, want daarover moet nog gebrainstormd worden). En als de geschiedenis daartoe geweld moet worden aangedaan, het zij zo.