Opmars van Duitse Groenen in stad en staat

Metropool

Baden-Württemberg en zijn hoofdstad Stuttgart mogen in economisch en cultureel opzicht best vergeleken worden met Vlaanderen en metropool Antwerpen. Baden-Württemberg is een van de rijkste deelstaten van de Bondsrepubliek Duitsland – zijn inwoners hebben voor hun ‘Land’ (deelstaat) liefkozend de verkleiningsvorm ‘Ländle’ over. Stuttgart is met 600 000 inwoners de zesde grootste stad van Duitsland en geldt als een industriële metropool met meer dan 1500 ondernemingen (waaronder bekende namen als Porsche, Daimler, Bosch). Een stad met een grote culturele uitstraling (opera, theater, architectuur). Maar ook met problemen die de Antwerpenaars vertrouwd in de oren klinken: tekort aan kinderopvang, enorme files, een groot bouwproject rond en onder het station (‘Stuttgart 21’) dat de afgelopen jaren voor een enorme verdeeldheid onder de bewoners zorgde.

Verandering

Christendemocraten (CDU) en liberalen (FDP) stonden altijd sterk in Baden-Württemberg. Zes decennia lang deelde de CDU de lakens uit in deelstaat en hoofdstad. Daar kwam in 2011 verandering in, toen de groene politicus Winfried Kretschmann het ambt van minister-president in de wacht sleepte. De eerste keer was het dat zoiets gebeurde in Duitsland. En op zondag 21 oktober zette de verandering zich ook in de hoofdstad van de deelstaat door. Stuttgart was al weken het schouwtoneel van een ‘clash of titans’: Fritz Kuhn, een van de stichters van de Grünen in Baden-Württemberg, en Sebastian Turner, een partijloze, namen het tegen elkaar op. Inzet was het stadhuis van Stuttgart als ‘Hochburg’ van de christendemocraten. Turner mocht dan wel geen partijkaart hebben, hij werd wel gesteund door CDU, FDP en Freie Wähler. Tijdens de campagne kwam zelfs kanselier Merkel naar Stuttgart om haar schouders te zetten onder de kandidatuur van Turner. Minder leuk voor haar was dat ze in de stad op heel wat boegeroep werd onthaald, maar erger nog voor haar is dat het allemaal niet mocht baten. Turner moest het met 45,3 % van de stemmen afleggen tegen de 52,9 % voor Kuhn. De CDU had misschien beter iemand uit eigen rangen naar voren geschoven dan de kleurloze – letterlijk en figuurlijk – Turner voor wie ze haar achterban maar met moeite kon mobiliseren. Kuhn slaagde waar zijn partijgenoot Rezzo Schlauch 16 jaar geleden op een haarbreed na struikelde. Dat toont aan dat de verandering ruime tijd geleden al in de lucht hing.

Verovering

De Duitse Groenen hebben gestaag gewerkt aan de verovering van het stadhuis van Stuttgart. Dat ze vorig jaar al in de deelstaat de eerste groene minister-president leverden, heeft zeker geholpen. Maar meer nog de zwakte van de politieke tegenstander. De CDU gaat gebukt onder de schaduw van haar voormalige minister-president Stefan Mappus die niet onomstreden is. Die liet bijvoorbeeld op 30 september 2010 de politie met de slagstok, peperspray en waterkanonnen de massa te lijf gaan die aan het demonstreren was tegen het project ‘Stuttgart 21’. Volgens communicatieprofessor Frank Brettschneider van de universiteit Stuttgart-Hohenheim zouden de christendemocraten geen voeling meer hebben met het ‘urbane levensgevoel’ van grote delen van de stadsbevolking (Süddeutsche Zeitung, 22.10.2012). Als die theorie klopt, zou het geen toeval zijn dat de CDU naast Frankfurt en Hamburg nu ook de macht in Stuttgart is kwijtgespeeld. Wat de overwinning van de Groenen in Baden-Württemberg mee verklaart, is dat ze er niet meer de ‘Bürgerschreck’ vormen die ze op federaal vlak toch nog altijd een beetje zijn. De conservatieve inwoners van het Ländle kunnen niet meer afgeschrikt worden door de propaganda van de CDU als zou een groene overwinning een ‘groot gevaar’ betekenen. De Groenen in Baden-Württemberg zijn volgens hun nationale voorzitter Cem Özdemir zelfs ‘wertkonservativ’. Inspelend op dat concept noemt Roman Deininger de Groenen van Baden-Württemberg zelfs ‘Schwarze in der grünen Partei’ (Süddeutsche Zeitung, 21.10.2012) (waarbij ‘zwart’ de politieke kleur van de Duitse christendemocraten is).

Zelfbewustzijn

De groene opmars in Baden-Württemberg kan zwaarwegende gevolgen hebben voor het politieke landschap in Duitsland. Bijvoorbeeld voor het naburige Beieren waar over enkele maanden deelstaatverkiezingen plaatsvinden. De Groenen zeggen nu al dat Beieren ‘niet voor eeuwig geschonken is aan de CSU’ (de Beierse zusterpartij van de CDU). Hun zelfbewustzijn is zodanig gegroeid dat Özdemir na de federale verkiezingen van 2013 een zwart-groene coalitie uitsluit. Als Merkel op zoek moet gaan naar een meerderheid, zou ze dus al een optie met de Groenen mogen vergeten.

De Duitse Groenen moeten wel oppassen dat ze hun hand niet overspelen. In Stuttgart wacht Kuhn de opdracht van te verzoenen. De strijd rond project ‘Stuttgart 21’ heeft diepe wonden geslagen. En de Groenen in Baden-Württemberg zitten misschien toch anders ineen dan die in de rest van Duitsland. Ze gelden als ‘wertkonservativ’ (Özdemir) en hebben zich volgens Rezzo Schlauch ‘realistisch en pragmatisch’ opgesteld. Daarom konden ze de vooroordelen van conservatieve kiezers overwinnen. Daarom ook slagen ze erin het conservatieve kamp in Baden-Württemberg in te palmen. Bovendien wonen er toch wel meer bemiddelde mensen in Baden-Württemberg die zich best aangesproken voelen door de idee om economie en ecologie met elkaar te verzoenen. Maar gaat die vlieger ook op in regio’s in Duitsland waar meer werkloosheid heerst, of landvlucht, of een moeizamere industriële transformatie?

De partij van Merkel heeft al heel wat klappen gekregen. Maar Merkel zelf ligt nog niet in de lappenmand.