Over een kunstminnaar die in de politiek verzeilde

In zijn functie als filmwetenschapper was Bisky (1941-2013) lid van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de ‘leidende partij’ van de DDR. Na de Val van de Muur op 9 november 1989 verloor de SED haar machtsmonopolie en doopte ze zichzelf om in Partei des Demokratischen Sozialismus (PDS). Ze werd partij naast vele andere die hun weg zochten in een zich democratiserende DDR en zich klaar maakten voor de opname in de Bondsrepubliek Duitsland.

Profilering

In het begin ging de PDS door een diep dal. Door het politieke establishment uitgesloten kampte ze lange tijd met financiële schandalen, met de vraag welke houding aan te nemen tegenover de DDR en met haar eigen profiel als opvolgster van een ‘stalinistische’ SED. De gemeenteraadsverkiezingen van mei 1992 leverden de PDS met 30 % een eerste bemoedigend succes op in de ‘nieuwe deelstaten’, zoals de Oost-Duitse deelstaten van de Bondsrepubliek worden genoemd. Vlak voor hij zou opgevolgd worden door Lothar Bisky, drong Gregor Gysi in zijn afscheidsrede aan op de profilering van de PDS als een partij die gezien de verschuiving van de politieke constellatie naar rechts moest opkomen voor een ‘linkse, moderne socialistische politiek’. Bisky zou zich van die taak kwijten als voorzitter van 1993 tot 2000 en van 2003 tot 2010 (toen hij werd opgevolgd door Klaus Ernst en de neerlandica Gesine Lötzsch).

Gekwetst

Bisky was geen politicus pur sang. Toen hij in de herfst van 1989, de periode van de Wende, de omwenteling, mee manifesteerde voor de democratisering van de DDR, hoopte hij na enkele weken of maanden weer naar zijn grote liefde, de film, te kunnen terugkeren. De film- en kunstminnaar was erg geliefd bij zijn studenten. Volgens getuigenissen stelde hij zich als docent ook beschermend op voor kritische studenten. Maar de sluwe advocaat Gysi kon een integere, plichtsbewuste man als Bisky best gebruiken om de partij als verzoener doorheen alle interne partijstrubbelingen te loodsen. De PDS begon meer en meer succes te boeken in Oost-Duitsland: bij de federale verkiezingen in 1994 haalde ze in de neue Länder tussen de 16 en 22,7 % van de stemmen. Dat werd niet alleen toegeschreven aan de hoge werkloosheid en de sociale onzekerheid, maar ook aan het Wir-Gefühl van de Oost-Duitsers. Velen onder hen voelden zich gekwetst in hun identiteit. Het West-Duitse establishment gedroeg zich vaak als een olifant in een porseleinenwinkel en met de DDR niet alleen een systeem, maar ook de individuele biografie van vele gewone mensen op de vuilnisbelt van de geschiedenis geworpen.

Architect

De ambities van de PDS als partij die links van de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) staat, reikten in ieder geval verder dan Oost-Duitsland. Weliswaar had de PDS haar overleven te danken aan het feit dat ze als Ostpartei, als vertegenwoordigster van de Oostduitse belangen werd gezien. Maar dat kon ook een gevaar zijn, of een alarmsignaal zoals de PDS-politica Christina Schenk meende: ‚In keinem Land der Welt gibt es ein systemkritisches linkes Potenzial von 20 oder gar 30 % – auch in Ostdeutschland nicht, wenngleich hier soziale Gerechtigkeit, eine zentrale linke Vorstellung, einen hohen Stellenwert hat.‘ (In geen enkel land ter wereld bestaat er een systeemkritisch links potentieel van 20 of zelfs 30 %, ook in Oost-Duitsland niet, ook al staat sociale rechtvaardigheid, een centrale linkse opvatting, hier hoog op de agenda).

Bisky werd een van de architecten van de uitbreiding van de PDS naar West-Duitsland. In 2007 fusioneerde de PDS na eerdere samenwerking met de West-Duitse Wahlalternative Soziale Gerechtigkeit (WASG), een amalgaam van vakbondslui en ontgoochelde SPD-leden, tot Die Linke. Op die manier vond het ideeëngoed van de PDS ook zijn weg naar het westen van de Bondsrepubliek.

Maar de verschillen tussen west en oost blijven. In 2011 haalde Die Linke in de West-Duitse deelstaten Baden-Württemberg en Rheinland-Pfalz respectievelijk 2,8% en 3% en in 2012 in Schleswig-Holstein 2,2%. Saarland was met 16,1% (2012) een uitzondering omdat haar boegbeeld Oskar Lafontaine daar de kar trok. De Oost-Duitse deelstaten laten een heel ander beeld zien: Sachsen 20,6%, Thüringen 27,4% en Brandenburg 27,2% in 2009, Mecklenburg-Vorpommern 18,4% en Sachsen-Anhalt 23,7% in 2011. Die cijfers tonen genoegzaam aan dat Die Linke als voortzetting van de PDS nog altijd een Ostpartei is, een partij die onklopbaar lijkt in de oostelijke deelstaten. Bij de vorige verkiezingen voor de Bondsdag, het Duitse federale parlement, op 28 september 2009 behaalde Die Linke de uitstekende score van 11,9%. De peilingen geven haar voor de komende Bondsdagverkiezingen van 22 september nog maar een goede 7%.

‘Realo’

Lothar Bisky zetelde van 2009 tot 2012 in het Europese Parlement. In dat jaar trad hij om gezondheidsredenen terug als fractievoorzitter. Bisky gold als een ‘realo’ in een partij die ook verscheurd werd in de strijd tussen linkse fundamentalisten en meer pragmatisch ingestelde krachten. Toch zijn er ook uitspraken van hem overgeleverd zoals ‘Wir stellen die Systemfrage’ over de gewenste overwinning van links op het bestaande politieke en socio-economische systeem van de Bondsrepubliek. Zo’n uitspraken bracht Die Linke, omwille van hun revolutionair karakter, ook in het vizier van de Verfassungsschutz, de Duitse veiligheidsdienst. Niettemin eerde zelfs Guido Westerwelle, de liberale Duitse minister van buitenlandse zaken, de overledene omwille van ‘seine Kollegialität, seine Verbindlichkeit (verantwoordelijkheid) und seine Liebe zur Kultur.’

Bisky overleed op de honderdste verjaardag van het overlijden van August Bebel, de voorman van het Duitse socialisme.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>