Over iemand ‘die verder dacht’: Iring Fetscher

Tot kort voor zijn dood was de 92-jarige denker actief, wist zijn dochter Caroline Fetscher, journaliste bij de Tagesspiegel te vertellen. Denken, schrijven, discuteren: dat was het leven van de Duitse politicoloog Iring Fetscher, dat tekende deze ‘Weiterdenker’ ten voeten uit, zoals Herfried Münkler hem noemde. Samen met deze laatste, ook bij ons niet helemaal onbekende politicoloog, had Fetscher een vijfdelig Pipers Handbuch der politischen Ideen uitgegeven. Politieke theorie en ideeëngeschiedenis waren de vakken die hij als professor aan de universiteit van Frankfurt am Main van 1963 tot 1987 had gedoceerd.

Kwalijk geurtje

Fetscher hield zich voornamelijk bezig met de verschillende stromingen binnen het marxisme, leverde slag met de marxistische orthodoxie van de Sovjet-Unie en zorgde ervoor dat het Duitse Marx-onderzoek internationale erkenning verkreeg. Ten tijde van de Koude Oorlog was het in de ‘oude’ Bondsrepubliek Duitsland niet vanzelfsprekend om Karl Marx te bestuderen. Er hing een kwalijk geurtje aan de filosoof uit Trier wiens ideeën bij de vijand aan de overkant, de DDR (de communistische Oost-Duitse staat), tot een soort religie waren verheven. Fetscher wist echter Marx ‘uit de ketens van het marxisme te bevrijden’ (Münkler). Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat hij in 2002 pleitte voor een normale omgang met de Partei des Demokratischen Sozialismus (PDS), die als opvolger van de SED, de ‘leidende partij’ van de DDR, slecht aangeschreven stond in het verenigde Duitsland. Uit de PDS is in 2007 Die Linke voortgekomen die ook zetelt in de Bondsdag, het federale parlement.

Dialoog

Het verzameld werk van Fetscher laat zich lezen als een ‘kritische commentaar’ op de geschiedenis van de Bondsrepubliek. Fetscher schreef en discuteerde over het extremisme van rechts en dat van links, dacht na over de verzoenbaarheid van ecologie en economie, en droomde van een dialoog tussen christenen en marxisten. Als katholiek koesterde hij hoge verwachtingen over de huidige paus Franciscus. Behalve commentator en ‘disputant’ was hij ook adviseur van de sociaaldemocratische bondskanseliers Willy Brandt en Helmut Schmidt. Bij een groter publiek werd hij bekend met het boek Wer hat Dornröschen wachgeküsst? (1973), waarin hij een ironische marxistische kijk op de sprookjes van de gebroeders Grimm etaleerde.

Mallemolen

Op 4 maart 1922 geboren in Marbach am Neckar, het dorp van de grote dichter Friedrich Schiller, ging Fetscher als jonge man ook door de mallemolen van het Derde Rijk. Zo bekende hij dat hij zich als jonge officier had laten meesleuren door de rede waarin Joseph Goebbels, de nationaalsocialistische minister van Propaganda, op 18 februari 1943 in het Sportpalast in Berlijn opriep tot de ’totaler Krieg’ (totale oorlog). Over de eigen omgang met dat verleden publiceerde hij in 1995 het boek Neugier und Furcht. Versuch, mein Leben zu verstehen (‘Nieuwsgierigheid en vrees. Poging mijn leven te verstaan’). Fetscher overleed op zaterdag 19 juli 2014.