Partij op stelten

Als een komeet verscheen de eurokritische partij ‘Alternative für Deutschland’ (AfD) in 2013 aan de partijpolitieke hemel van de Bondsrepubliek Duitsland. Nauwelijks enkele maanden daarvoor opgericht bleef ze bij de Bondsdagverkiezingen van 22 september 2013 met 4,7 % maar net onder de kiesdrempel. Geen enkele nieuwkomer had haar dat ooit voorgedaan. Ook al behaalde ze geen enkele zetel, deed ze het establishment toch aardig schrikken. De liberale Freie Demokratische Partei (FDP), een van de traditionele partijen, was het grote slachtoffer. De AfD zoog heel wat ontgoochelde liberalen naar zich toe waardoor de FDP zelf onder de kiesdrempel bleef. Bij de Europese parlementsverkiezingen van 2014 sleepte de AfD zeven zetels in de wacht.

Fatsoen

De AfD sprak economisch liberaal denkende kiezers aan die ontgoocheld waren over het politiek georganiseerde liberalisme, maar ook ‘Wertkonservative’ (ethisch conservatieven) die afgeschrikt werden door wat analisten de ‘sociaaldemocratisering’ van de Christlich Demokratische Union (CDU) onder bondskanselier Angela Merkel noemen. Aanvankelijk stelde de AfD zich enkele eurokritisch op, maar gaandeweg kwamen er ook andere thema’s bij zoals migratie en de multiculturele maatschappij.

Oprichter en boegbeeld van de partij was Bernd Lucke, hoogleraar economie aan de universiteit van Hamburg. Hij verleende de AfD het burgerlijke fatsoen dat haar moest behoeden voor het verzeilen in rechts-populistisch vaarwater. Net dat gebeurde naarmate de partij meer en meer groeide en een opvangbekken van misnoegde mensen van de rechterzijde werd. De machtsstrijd binnen de partij leek voorgeprogrammeerd.

Frauke Petry uit de Oost-Duitse deelstaat Sachsen (Saksen) daagde Lucke uit met haar zogenaamde ‘nationalkonservative’ koers die in Duitsland omschreven wordt als conservatief, islamofoob en ‘rechts’. Bij onze oosterburen geldt ‘rechts’ haast als synoniem van ‘rechts-radicaal’ en daarom noemen centrumrechtse mensen in Duitsland zich ‘bürgerlich’ (burgerlijk). Petry zelf noemt de zogenaamde ‘Rechtsruck’ (de ruk naar rechts) van de AfD ‘eine Erfindung linker Medien’ (een uitvindsel van linkse media).

Uithangbord

Bernd Lucke had in mei 2015 de vereniging ‘Weckruf 2015’ opgericht om zijn economisch liberaaldenkende aanhang rond zich te scharen en sterker te staan in de machtsstrijd met Petry. Dat leverde hem het verwijt op de partij te willen splitsen. Op het partijcongres van de AfD in het weekend van 4 en 5 juli in het Duitse Essen kreeg Lucke de rekening voorgeschoteld. Met 60 procent van de 3500 aanwezige partijleden werd Petry tot partijvoorzitter gekozen. Lucke trok de nodige consequenties uit zijn nederlaag en diende enkele dagen later zijn ontslag in. Naar eigen zeggen wilde hij niet misbruikt worden als ‘bürgerliches Aushängeschild’ (burgerlijk uithangbord) voor politieke opvattingen die hij ten gronde afwijst zoals ‘insbesondere islamfeindliche und ausländerfeindliche Ansichten […], sowie eine antiwestliche, dezidiert prorussische’ Außenpolitik’ (‘in het bijzonder islamofobe en xenofobe opvattingen […] net zoals een anti-Westerse en uitgesproken pro-Russische buitenlandpolitiek’.

Leegloop

Heel wat mandatarissen en leden volgen Lucke. In een verklaring van hen luidt het dat de partij te veel naar ‘rechts’ opgeschoven is en geen perspectief meer biedt aan conservatief-liberaal denkende burgers: ‘Als seriöse Feigenblätter einer Pegida-Partei oder einer deutschen Front National zu dienen, dazu sind wir nicht bereit.’ (‘We zijn niet bereid om als een serieus vijgenblad te dienen voor een Pegida-partij of een Duitse Front National’).

De toekomst van de AfD is ongewis. Hoe ver gaat de leegloop? Moeten de afvalligen hun mandaat teruggeven aan de partij? Zal de partij bij volgende verkiezingen in staat zijn om over de kiesdrempel van vijf procent zowel op federaal als deelstaatniveau te springen? Er zijn al tekenen aanwijsbaar dat de liberale FDP aan een comeback bezig is. Bovendien weet Wolfgang Schäuble (CDU), de Duitse minister van Financiën, heel wat eurokritische burgers te bekoren door zijn harde opstelling in de ‘Griekse kwestie’. In het verleden zijn rechtse afsplitsingen van de christendemocratische en liberale partijen nooit een lang leven beschoren. Misschien vormt de AfD daarop geen uitzondering, ook al leek ze een tijd lang een geduchte uitdager van het centrumrechtse establishment.

Foto: Lucke en Petry. @ Reuters