Rechtse doemprofeet

De bekende Amerikaanse linguïst en psycholoog Steven Pinker, boegbeeld van de linkerzijde in de VS, verdedigt in zijn bestseller The better angels of our nature het idee dat het nog nooit zo goed ging met de mensheid. De middenklasse wordt overal steeds talrijker, kindersterfte, analfabetisme en armoede gaan wereldwijd achteruit en er stierven nooit zo weinig mensen een gewelddadige dood. De Washington Post noemt u dan weer de ‘right-wing prophet of doom’. Waarom zouden we pessimist moeten zijn?

‘Pinker is niet de enige die dat zegt. Ik heb onlangs een boek besproken van een Zweed die hetzelfde beweert en ik heb hun manier van redeneren begrepen. Pinker en consorten zijn mensen die antwoorden op vragen die niemand stelt, maar die niet antwoorden op vragen die iedereen stelt. Waarom? Niemand betwist dat we eten genoeg hebben, terwijl er vroeger regelmatig hongersnood heerste. Niemand betwist dat de kindersterfte achteruitgaat en dat mensen een steeds hogere levensverwachting kennen, maar wat wil dat nu zeggen? Dit is geen onderwerp van discussie. Als deze schrijvers beweren dat alles beter gaat, dan doen ze in feite niets anders dan zaken herhalen die evident zijn sinds de jaren 60. De vergelijkingen die Pinker maakt met vroeger, met de negentiende of achttiende eeuw, konden toen ook al gemaakt worden. Niemand betwist dat.

Maar daar moet je twee kanttekeningen bij maken. Ten eerste, en je hoeft niet bepaald ecologist te zijn om dat te erkennen, heeft de vooruitgang op al de domeinen die Pinker aanhaalt een enorme prijs gevergd. De impact van de vooruitgang op natuur en klimaat is enorm geweest. Ik zeg dat niet, het is een evidentie voor iedereen. Je ziet dus dat het systeem dat heel deze vooruitgang mogelijk maakte buiten adem is geraakt en onze planeet zware schade heeft berokkend.

Nog een opmerking. Vroeger geloofden wij in God en dachten we dat de religie voor ons zou zorgen en een bemiddelaar zou zijn tussen God en de mensen. Nu we God ingeruild hebben voor de vooruitgang en de wetenschap, gaan we ervan uit dat we er veel beter aan toe zijn. Maar telkens betalen we een prijs. Vooruitgang ja, we hebben geen honger meer etc, maar het milieu raakt vervuild. Wetenschap ja, maar we hebben de atoombom en drones ontwikkeld. Vroeger streden we misschien met kruisbogen, maar doodden we minder mensen. Ziet u wat ik bedoel? Rechtvaardigheid ja, maar de abstracte rechtvaardigheid mondde tevens uit in de misdaden van Stalin, Mao en de Rode Khmers. Conservatieve denkers weten dat maar al te goed, in tegenstelling tot de vooruitgangsoptimisten. Elke vooruitgang heeft zijn prijs.

Ten tweede denk ik dat we ons in een overgangsperiode bevinden. We profiteren nog altijd van de vooruitgang die gerealiseerd werd sinds het einde van de negentiende eeuw tot de jaren 50 van vorige eeuw, maar we beginnen stilaan onze eigen fouten onder ogen te zien, met name op het vlak van de demografie. Ik geloof, zoals Auguste Comte het verwoordde, dat de demografie ons lot bepaalt. Wat hebben we met onze medische verworvenheden zoals vaccins bereikt? We hebben een demografische explosie veroorzaakt, zonder enige controle, in het bijzonder in Afrika, het continent dat historisch gezien nooit de gewoonte had veel inwoners te hebben en geen intensieve voedselculturen kon ontwikkelen zoals bijvoorbeeld de rijstvelden in Azië. Die demografische explosie heeft voor een massa-immigratie gezorgd waarvan het einde nog lang niet in zicht is. Het is de prijs die we betalen voor het kapitalisme. Pinker maakt vandaag een momentopname, maar laat ons eens dertig jaar verder denken, wanneer de desintegratie van de middenklassen in Europa een feit zal zijn ten gevolge van de globalisering en migratiegolven onze samenlevingen volledig ontwricht hebben. Dan zullen we zien of die bewierookte vooruitgang wel zo prachtig is.’

Uw tegenstanders verwijten u geen verschil te maken tussen islam en islamisme? Is een gematigde islam een contradictio in terminis?

‘Weet u, ik denk hetzelfde als een bekende Algerijnse dichter die zegt: “De islam is het islamisme dat rust en het islamisme is de islam in actie.” Alles is gezegd met deze zin. Er is geen verschil tussen islam en islamisme. Alles is een kwestie van tijd en omstandigheden. Het islamisme is de gewapende arm van de islam. De islam omvat alles. De salafisten hebben gelijk als ze stellen dat het islamisme de ware islam is. Van bij zijn ontstaan was de islam een fundamentalistische godsdienst, want er bestaat een heilige tekst, de Koran, die door God gedicteerd werd en die niet kan of mag geïnterpreteerd, gecorrigeerd of bekritiseerd worden, in tegensteling tot het judaïsme of het christendom waar God tot de mensen spreekt. Deze discussie werd reeds in de negende eeuw gevoerd, toen sommige geleerden zich afvroegen of de islam kon aangepast worden aan nieuwe maatschappelijke omstandigheden. Toen al is er een dispuut geweest over de mogelijke ‘modernisering’ van de islam in functie van de Griekse erfenis.

De erfgenaam van Mohamed heeft op dat moment de deur voor elke interpretatie gesloten. Sinds de negende eeuw moeten de moslims zich onderwerpen aan een strikte doctrine. Dus ja, spreken over een gematigde islam is een contradictio in terminis. De historicus Rémi Brague zei dat elke religie – met uitzondering van het katholicisme dat een soort absolute godsdienst is – ‘een religie plus iets anders’ is. Het jodendom is een religie en een volk. Het boeddhisme is een religie en een wijsheid. En de islam is een religie én een politiek-juridisch systeem. Dat politiek-juridisch systeem geldt voor álle moslims, willen ze goede moslims zijn. Maar het staat wel lijnrecht tegenover onze westerse politiek-juridische systemen met het laïcisme als fundament, zoals ons Frans Burgerlijk Wetboek uit de tijd van Napoleon. In onze grote steden zie je dan ook steeds meer ontstaan wat de romancier Boualem Sansal een “de facto sharia” heeft genoemd.’

Le Pen

In het verleden was u zeer scherp voor Marine Le Pen. Hoe kijkt u naar het engagement van haar nichtje Marion Maréchal?

‘Marion Maréchal is vandaag niet meer politiek actief en ik weet niet of dat in de toekomst weer zal veranderen, maar je moet bewondering hebben voor het politiek-culturele vormingsinstituut dat ze in Lyon heeft opgericht en waar ze, om het met marxistische woorden te zeggen, gramsciaanse arbeid verzet. Ze heeft zeer goed begrepen, zoals de Italiaanse communist Antonio Gramsci dat vóór de Tweede Wereldoorlog verwoordde, dat het belangrijker is om de geesten eerst cultureel te veroveren en pas nadien politiek. Ik vind het zeer goed wat ze allemaal doet. De linkerzijde heeft dat decennialang gedaan en kon zo bezit nemen van het onderwijs, justitie, journalistiek en alle hefbomen die een maatschappij structureren. Het is bewonderenswaardig dat daar tegengewicht tegen geboden wordt.’

Ondanks al zijn uitschuivers en excessen heb ik soms de indruk dat u een zwak hebt voor de oude Jean-Marie Le Pen wiens memoires eveneens een groot succes kenden. Mitterrand zei tegen Franz-Olivier Giesbert dat hij Le Pen boven Jacques Chirac verkoos omdat ‘Le Pen ten minste de subjonctif de l’imparfait correct weet te gebruiken’. Een boutade natuurlijk, maar deelt u die mening?

‘Ik deel deze mening. Ik moet toegeven dat Le Pen de moed en de scherpzinnigheid heeft gehad om veertig jaar geleden de catastrofe aan te kondigen die door de massa-immigratie zou worden veroorzaakt. Le Pens voorspellingen zijn uitgekomen. Misschien heeft hij die visie beklad met verschillende domme uitlatingen en moet ik ook zeggen dat zijn politieke actie die visie niet altijd ondersteunde zoals het hoorde, maar zijn visie blijft.’

Twee vaderlanden

U bent Fransman met uw hart en uit passie, maar ook een geassimileerde Fransman, afkomstig uit een Algerijns-Joodse familie die tijdens de Algerijnse Oorlog naar Frankrijk is uitgeweken. De zanger Charles Aznavour die recent overleden is, was Fransman en Armeniër. Is het mogelijk om zoals hij twee vaderlanden te hebben?

‘Laat mij eerst zeggen dat ik niet afkomstig ben van een Joods-Algerijnse familie. Ik wil dat even uitleggen, want iedereen die mij interviewt maakt deze fout. Algerije heeft vóór de verovering door Frankrijk gewoon nooit bestaan. Algerije was als regio altijd een rijksgebied dat gekoloniseerd werd. De naam Algerije zelf is een uitvinding van Frankrijk in 1830. Frankrijk heeft Algerije niet veroverd, maar gesticht. Ik stam dus niet af van een Algerijnse familie, maar eerde van een Joods-Berberse familie die gekoloniseerd werd door Frankrijk en die het geluk had de Franse nationaliteit te krijgen dankzij het decreet van Benjamin Crémieux dat aan alle Joden van Frankrijk de Franse nationaliteit heeft gegeven. Toen mijn familie tijdens de Algerijnse Oorlog naar Frankrijk immigreerde, had ze al de Franse nationaliteit en ik zelf ben in Frankrijk geboren. Voor mijn familie was dat hetzelfde gebaar als voor iemand die uit de Elzas naar Frankrijk verhuisde. Wij moesten enkel de Middellandse Zee oversteken. Ik sta erop dat even uit te leggen, want niemand begrijpt dat nog.

Natuurlijk is Aznavour trouw gebleven aan zijn Armeense afkomst, maar Aznavour was geen Franse Armeniër, maar Fransman. Aznavour voorstellen als iemand met twee nationaliteiten is een propagandastunt van de grote Franse media, en zelfs van het huidig presidentschap onder Macron, die de Fransen willen doen geloven dat de dubbele nationaliteit de normaalste zaak van de wereld is. Dat is niet waar. Er bestaan tal van landen, zoals Italië, die de dubbele nationaliteit niet erkennen en ze hebben gelijk dat niet te doen. Ik denk dat je geen twee vaderlanden kunt hebben en liefhebben. Je kan gevoelens koesteren voor andere landen en niet vergeten waar je vandaan komt, maar je kan slechts één vaderland hebben. Raymond Aron zei hetzelfde over de joden. De joden kunnen en mogen van Israël houden, maar ze mogen enkel loyaal zijn tegenover Frankrijk. Dat zou voor iedereen moeten gelden, maar jammer genoeg is dat niet het geval.’

Franse voornaam

U heeft voor heel wat controverse gezorgd door te stellen dat immigranten verplicht zouden moeten worden om hun kinderen een Franse voornaam te geven, als blijk van bereidheid om Fransen onder de Fransen te worden. U zelf heet Eric. Kreeg u die naam van uw ouders om die bereidheid te tonen?

‘U moet goed verstaan dat wat ik daar vraag gedurende twee eeuwen een wettelijke verplichting was die Bonaparte heeft ingevoerd op 11 november van het jaar XI, om het met de kalender van de Franse Revolutie te zeggen. Ze werd pas afgeschaft in 1993. De monarchie, de Republiek en het Keizerrijk hebben deze wet toegepast. Generaal de Gaulle heeft deze wet toegepast. Léon Blum, de leider van het socialistische Volksfront in 1936 heeft ze toegepast. Alle linkse leiders hebben ze lange tijd toegepast. Deze wet was dus geen monsterlijke schending van de mensenrechten. Een Franse voornaam aan je kinderen geven is inderdaad een manier voor vreemdelingen om te tonen dat ze willen dat hun kinderen Fransen onder de Fransen worden en deel gaan uitmaken van de nationale gemeenschap. Symbolisch is dat zeer belangrijk.

Door een Franse voornaam te kiezen maakt men zich de geschiedenis van Frankrijk eigen. Heet je Louis, dan is dat een verwijzing naar onze koningen. Heet je Nicholas of François dan vereenzelvig je je met Frankrijk, zijn geschiedenis en zijn cultuur. Dat is wat ik wil duidelijk maken. Mijn ouders hebben niets bijzonder gedaan door mij de voornaam Eric te geven. Hun ouders hebben net zo gehandeld. Toen mijn grootouders Fransen werden hebben ze twee dingen gedaan. Ze zijn zich beginnen kleden als de Fransen – ‘doe in Rome zoals de Romeinen’ – en ze hebben Franse voornamen aan hun kinderen gegeven. Alle vreemdelingen die destijds Fransman werden, deden hetzelfde. Alle Poolse, Italiaanse, Russische en andere immigranten deden dat. Pas een kleine dertig jaar geleden is dat beginnen veranderen. We zouden ons beter beginnen afvragen waarom.’

Charles Aznavour

7 januari: Net binnen: bloederige aanslag op redactie Charlie Hebdo

Mr. Jones: de man met passie voor waarheid

Eric Zemmour: ‘Elke vooruitgang heeft zijn prijs’