Moderne epidemieën of pandemieën zoals aids en de griep stellen weinig of niks voor, vergeleken met historische plagen als de pest, de pokken of de cholera, ook al veroorzaakt de griep nog altijd tot 650.000 doden per jaar. Er bestaan bovendien ook vaccins en/of behandelingen voor.

Een nieuwe Spaanse griep

Komt daar, zoals sommigen suggereren, met het coronavirus verandering in? Wordt dit virus de lang gevreesde opvolger van de Spaanse griep, die bijna exact 100 jaar geleden gedurende anderhalf jaar (1918-1919) wereldwijd lelijk huishield? Die stelling staat in elk geval in scherp contrast met de officiële en sussende (maar misplaatste) boodschap. Genre: ‘Besmettelijker, maar minder gevaarlijk dan griep.’

De besmettelijkheid van dit virus lijkt alvast iets hoger te liggen dan die van de Spaanse griep. Het R₀ of het verwachte aantal nieuwe infecties, gegenereerd door een besmet persoon, ligt voor het coronavirus officieel namelijk tussen de 1,4 en 2,5 (een betwiste Chinese studie schat de R₀van het coronavirus zelfs op 4,08). De R₀van de Spaanse griep, daarentegen, zou maar 1,8 bedragen hebben. Toch raakte maar liefst 27% van de toenmalige wereldbevolking besmet (500 miljoen mensen). De R₀van de gemiddelde griep, tot slot, is een schamele 1,3. Dit verschil is significant: bij een R₀van 2,6 zal een groep van 5 geïnfecteerden in 5 infectie-cycli 368 mensen besmetten. Een R₀van 1,3, daarentegen, resulteert na 5 infectie-cycli in slechts 45 besmettingen.

Troepenbewegingen tijdens en na het einde van de Eerste Wereldoorlog waren ongetwijfeld medeverantwoordelijk voor de verspreiding van de Spaanse griep over de hele wereld. Onze sterk geglobaliseerde wereld heeft die echter niet nodig om het coronavirus in recordtijd de hele planeet te laten infecteren, temeer daar het ook via aerosols verspreid kan worden (het is dus ‘airborne’), mensen kan infecteren via hun ogen en wellicht tot negen dagen kan overleven op oppervlakten als ijzer, glas en plastic.

Lastig te herkennen

Een problematische factor daarbij is dat de symptomen vaak mild zijn. Bovendien lijken sommige geïnfecteerden besmettelijk te zijn terwijl ze nog geen enkele of slechts heel milde symptomen vertonen. Volgens één studie zou maar liefst de helft van de secundaire infecties gebeuren tijdens die incubatieperiode. Wat dit betreft viel SARS veel makkelijker in te tomen.

Gelukkig is de letaliteit of de CFR (case fatality ratio) van het coronavirus relatief laag en in elk geval veel lager dan die van de Spaanse griep: respectievelijk 2 à 3 procent versus 10 à 20 procent (50 à 100 miljoen doden). De CFR van griep ligt overigens nog een stuk lager: maximaal 0,13%. Ter vergelijking: de CFR van SARS was 9,6 %, die van MERS 34,4%, en die van de H7N9-vogelgriep maar liefst 39,30%. Al is er sprake van het wegmoffelen van coronavirus doden door China; volgens een verdwenen ‘flitsbericht’ van het Chinese bedrijf Tencent zou de kaap van de 25.000 doden al genomen zijn, een dissident had het onlangs zelfs over meer dan 50.000 doden (en 1,5 miljoen geïnfecteerden).

Kanttekeningen

Bij die cijfers moeten wel een hele hoop kanttekeningen geplaatst worden. Zo bestaat er geen lineaire relatie tussen de CFR van een virus en het aantal doden dat het veroorzaakt. Doordat SARS bijvoorbeeld veel minder mensen infecteerde (8.437), zorgde het in 9 maanden voor slechts 774 doden. Het coronavirus heeft een veel lagere CFR maar doordat het veel meer mensen infecteert, overtrof zijn dodental na anderhalve maand al de dodentol van de SARS-epidemie.

Verder is de vermoede (minimum) CFR van de Spaanse griep (10%) maar een gemiddelde, zowel geografisch als in de tijd. In de ontwikkelde wereld bedroeg haar CFR ongeveer 2% daar waar de CFR van het coronavirus in een moderne stad als Wuhan momenteel tussen de 4% en de 5% ligt. Zo raakte in de VS 28% van de bevolking besmet (27 miljoen mensen) waarvan er ‘maar’ 500.000 à 675.000 stierven. In Alaska, daarentegen, stierven hele Inuit dorpen uit.

Wat men ook vaak over het hoofd ziet, is dat de Spaanse griep in drie golven kwam. Bij de eerste golf stierven vooral ouderen en al zieke mensen, zoals bij ‘gewone’ griepepidemieën. In augustus 1918 stak de tweede golf gelijktijdig de kop op in drie havensteden: Freetown (Sierra Leone), Brest (Frankrijk) en Boston (de Verenigde Staten). Deze gemuteerde versie van de Spaanse griep was tot tien keer dodelijker en doodde vooral jongere en gezonde mensen.

Onbekenden

Tot slot zijn er redenen om aan te nemen dat de CFR van het coronavirus nog gaat stijgen óf dat ze veel lager ligt dan 2%. Dat ze nog gaat stijgen ligt voor de hand: eens de ₀van het coronavirus nul wordt (geen nieuwe besmettingen), gaan er wel nog minstens een aantal weken al besmette mensen overlijden.

Anderzijds denkt de Engelse epidemioloog Neil Ferguson dat het totale aantal besmettingen in China tot tien keer hoger ligt dan het officiële aantal. Dat betekent dan dat de CFR van het coronavirus tien keer lager ligt. Op 25 januari zouden er zelfs al meer dan 75.000 geïnfecteerden geweest zijn in Wuhan (11 miljoen inwoners). Al kan dus ook het aantal doden veel hoger liggen dan men ons meedeelt.

Buiten China zou 25% van de besmettingen bekend zijn. Viroloog Marc Van Ranst meent trouwens dat het virus nu al overal in Europa uitgezaaid is. Indonesië is wellicht een uitzondering (in negatieve zin). Officieel zijn daar geen besmettingen maar een studie van de vluchten uit Wuhan doet vermoeden dat er in werkelijkheid wel zijn.

Dit reservoir aan verborgen besmettingen doet experts vrezen dat een pandemie inmiddels onvermijdelijk geworden is. De Harvard epidemioloog Marc Lipsitch drukte het als volgt uit: ‘I would be really shocked if in 2 or 3 weeks there wasn’t ongoing transmission with hundreds of cases in several countries on several continents.’

Voorzorgen

Tegen eind maart zou de toestand in buitenlandse epicentra vergelijkbaar kunnen zijn met die in Wuhan midden januari. Het Amerikaanse Center for Disease Control and Prevention (CDC) liet in januari trouwens al weten dat het zich veiligheidshalve voorbereidt op een pandemie. Groot-Brittannië kondigde onlangs aan dat in de komende weken 12 laboratoria de mogelijkheid zullen hebben om stalen te testen op het virus (versus nu een in Londen). Het land riep het virus ook net uit tot een ‘serious and imminent threat to public health’.

Andere experts hopen dat de dreigende pandemie wel nog gaat kunnen ingedamd worden. Dat lijkt op het eerste zicht wishful thinking. Neem bijvoorbeeld Zuid-Korea. Het land telt momenteel officieel 27 geïnfecteerden. De krant Chosun Ilbo meldde onlangs echter dat één Chinese bezoeker in contact kwam met 600 mensen vooraleer hij in quarantaine gebracht werd. Een andere besmette Chinees kwam terecht in een ziekenhuis met 300 anderen. Het gevolg laat zich raden.

Anderzijds lijkt het virus zich voorlopig niet virulent te verspreiden buiten China: er komen weliswaar nieuwe gevallen bij maar slechts met mate. Al moet daar direct aan toegevoegd worden dat de WHO recent waarschuwde voor een toenemende verspreiding buiten China: bevestigde gevallen van besmetting zouden inderdaad maar het tipje van de ijsberg vormen.

Pandemie?

Grieppandemieën veroorzaakten tussen 1957 en 1958 2 miljoen doden en tussen 1968 en 1969 1 miljoen doden. Het is heel goed mogelijk dat het coronavirus een vergelijkbare dodentol gaat eisen: een paar miljoen mensen. Een moderne versie van de Spaanse griep is echter veel minder waarschijnlijk. Die zou volgens een in 2006 in The Lancet gepubliceerde studie 51 tot 81 miljoen doden veroorzaken (inmiddels zouden het er al 16% meer zijn gezien de wereldbevolking met ongeveer een zesde is toegenomen). Ongeveer één procent van de toenmalige wereldbevolking, versus drie tot zes procent voor de Spaanse griep.

De onderzoekers gaan er daarbij (nogal optimistisch) vanuit dat quarantainemaatregelen en een vaccinatieprogramma veel besmettingen zouden voorkomen. Daarnaast hebben we nu ook betere geneesmiddelen en medische apparatuur (honderd jaar geleden stierven veel mensen aan een secundaire, bacteriële longontsteking). Dat betekent echter ook dat een dicht slibbende medische infrastructuur ervoor zou kunnen zorgen dat de CFR van het coronavirus gevoelig stijgt bij een sterk oplopend aantal geïnfecteerden.

Een Brit uit Wuhan, Charlie Parker, liet onlangs weten dat men daar nu ook al stadiums omvormt tot ziekenhuizen. Problematisch daarbij is dat 10% tot 20% van de (officieel) geïnfecteerden intensieve medische zorgen nodig hebben en dat dodelijke slachtoffers van het virus drie weken gehospitaliseerd zijn; voor de meeste geïnfecteerden is de ziekte over in twee weken.

Geen immuniteit

Bovendien kunnen mensen die herstelden wellicht opnieuw ziek worden: ze ontwikkelen dus geen blijvende immuniteit. Anderzijds zullen deze keer allicht moderne antivirale middelen zoals remdesivir enig soelaas bieden. Bemoedigend, in dit verband, is dat remdesivir en chloroquine tijdens labtesten zeer effectief bleken in het controleren van het coronavirus. Thaise dokters rapporteerden onlangs zelfs een genezen patiënte na een behandeling met een combinatie van een antigriep middel (oseltamivir) en twee anti-hiv-middelen (lopinavir en ritonavir). Er zijn inmiddels (7/2) al maar liefst 32 ‘trials’ aan de gang om de ‘2019-nCoV accute respiratory disease’ te behandelen.

Van een vaccin, daarentegen, valt minder heil te verwachten aangezien het in het beste geval pas binnen een jaar beschikbaar zou komen. Voor SARS bestaat trouwens nog altijd geen vaccin.

Andere tijden

Verder lijkt het ook weinig waarschijnlijk dat we later dit jaar te maken zullen krijgen met een dodelijke tweede golf die honderd jaar geleden zo’n ravage aanrichtte. Natuurlijke selectie geeft die normaliter weinig kans aangezien mensen met milde symptomen veel meer personen besmetten dan immobiele mensen met erge symptomen. Door toedoen van WO1 zou deze natuurlijke gang van zaken omgekeerd zijn: soldaten met milde symptomen bleven aan het front terwijl soldaten met erge symptomen op overvolle treinen naar overvolle ziekenhuizen vervoerd werden.

Daar moet echter aan toegevoegd worden dat ook nu ziekenhuizen een belangrijke bron van infectie lijken te zijn: in één ziekenhuis in Wuhan werden in januari maar liefst 41 procent van de patiënten besmet in het ziekenhuis zelf, waaronder ook veel ‘hospital health-care workers’.

Een zaak is wel zo goed als zeker: mocht het coronavirus zich inderdaad ontpoppen tot een virulente pandemie, dan zou ook nu het overgrote deel van de slachtoffers in de derde wereld vallen, onder meer omdat de medische voorzieningen daar ondermaats zijn. De Lancet-studie stelde dat maar liefst 96 procent van de slachtoffers van een opvolger van de Spaanse griep uit onderontwikkelde landen zouden komen. Vandaar dat iemand als Peter Piot vooral een uitbraak in sub-Sahara Afrika vreest. Allicht treffen Afrikaanse regeringen ook weinig voorbereidingen voor een mogelijke pandemie. De vraag is misschien wel: doet onze sussende regering veel beter?

Charlie Parker

Roger de Neef: ‘de dichter op voetzolen van een boom en met de stem van vogels’

29 april. Historische dag: première van de guillotine

Coronavirus: de nieuwe Spaanse griep?