The Netanyahus: die titel doet aan een familiegeschiedenis denken, meer bepaald die van de bekendste drager van die naam. De man die anderhalf decennium lang de premier van Israël is geweest. Nog niet zo gek lang geleden is hij opzijgeschoven.

Toch speelt Bibi hier maar een bijrolletje. Centrale figuur in The Netanyahus is zijn vader, de historicus Ben-Zion. En nee, dit is geen biografie, noch van vader Netanyahu, noch van zijn familie. Het is een roman, een van de beste bovendien die ik in maanden heb gelezen.

Aandacht! Aandacht!

De auteur van The Netanyahus, de in 1980 geboren Joshua Cohen, is al een hele tijd een geheimtip voor wie de Amerikaanse literatuur van dichtbij volgt. Hij debuteerde in 2007 en schreef intussen zes goed ontvangen romans. Het in 2015 verschenen Book of Numbers is daarvan wellicht de meest gevierde. Literatuurpaus Harold Bloom (over hem later meer) noemde dat boek een van de vier grootste Joods-Amerikaanse romans van de voorbije honderd jaar.

Zeer de moeite is ook de vuistdikke essaybundel die Cohen in 2018 publiceerde: ATTENTION: Dispatches from a Land of Distraction. Het land in kwestie is natuurlijk de VS, land van ontspanning, van gebrek aan aandacht dus. Cohen toont zich hier als erudiet en grappig pleitbezorger voor meer nuance en een scherper oog voor complexiteit. Wie Amerika wil bekijken door de ogen van een atypische Amerikaan, zit hier op het goede adres.

Fitzcarraldo Editions

Roman als habitat

Als romancier is Joshua Cohen nog beter. De roman is zijn natuurlijke habitat: het genre stelt hem in staat verschillende en tegengestelde perspectieven tegen elkaar uit te spelen, ideeën en opinies met elkaar te doen botsen. Zijn personages zijn doorgaans antagonistische dragers van die ideeën, maar Cohen is vakman genoeg om hen het leven te geven dat een grote roman ook nodig heeft.

The Netanyahus is daarvan een goed voorbeeld. Centraal staat de vraag naar de best mogelijke omgang met het Joodse verleden en de Joodse identiteit – niet alleen in de VS, maar ook in Israël en de rest van de wereld. Wat maakt het Joodse volk zo anders? Is het de superioriteit van het lijden, de curve van de neus of de dorst naar geld? Waarin gelijken Joden op de rest van de mensheid? Elk van de personages in The Netanyahus worstelt op een eigen manier met deze vragen.

Soort kent soort

De verteller van Cohens nieuwe roman is Ruben Blum, professor economische geschiedenis aan Corbin College, een universiteit in het Noorden van de staat New York. ‘In het echt’ is Corbin de universiteit van Cornell, waar de geschiedenis die in de roman verteld wordt zich daadwerkelijk afspeelde, op het moment nog wel dat in Cohens boek centraal staat: de winter van het academiejaar 1959-1960.

Blum, de enige Joodse professor op de campus, wordt door zijn departementshoofd gevraagd om te zetelen in de selectiecommissie die de sollicitatie van Ben-Zion Netanyahu moet beoordelen, een mediëvist die gespecialiseerd is in de rol die de Inquisitie speelde bij de bekering van Joden tot het Christendom.

Blum wordt niet gevraagd wegens zijn kennis van academische zaken – zijn expertise is de geschiedenis van het Amerikaanse belastingsysteem – maar omdat hij als Jood wellicht het best de vreemde sollicitant kan ontvangen en inschatten. Soort kent soort, denkt men in Corbin, en van die snuiters hebben ze er bewust nog niet veel.

Unsplash

Cornell University

Camp op de campus

Alleen al op grond van die setting is The Netanyahus een campus novel: de roman speelt in en om een universiteit en gaat voor het merendeel over wat louter academische beslommeringen lijken. Maar Cohen zou Cohen niet zijn als hij met zijn roman de traditie van het genre geen nieuw leven inblies.

Net als de betere campus novels – Kingsley Amis’ Lucky Jim, Zadie Smiths On Beauty en Nabokovs Pnin – biedt The Netanyahus een onderhoudende mix van scherpe komedie en ernstige reflectie. Cohen beheerst het komische gamma voorbeeldig, van zachte satire tot pure slapstick en zelfs camp. De dochter van Blum wil van haar Joodse neus af, maar haar vader weigert haar de toestemming voor een operatie. In een door Cohen perfect opgebouwde scène slaagt ze erin haar neus te breken (een onwetende grootvader en een stevige deurklink schieten hilarisch ter hulp).

‘Narcisme van kleine verschillen’

Het duurt ongeveer tot de helft van Cohens roman voor de familie Netanyahu haar intrede doet in Corbin College. In de eerste 150 pagina’s krijgen we Blums voorbereidingen voor dat bezoek te zien – hoofdstukken 3 en 5 nemen elk de vorm aan van een brief waarin respectievelijk de lof wordt gezongen van de sollicitant én wordt gewaarschuwd voor zijn duivelse karakter – en ontmoeten we ook de ouders en schoonouders van de verteller.

De ouders zijn arme, hardwerkende Joden, afkomstig uit Oost-Europa, die in de Bronx wonen; de schoonouders zijn rijker dan rijk, komen uit Duitsland, wonen in Manhattan en zijn snobs van de ergste soort. Door dat verschil tussen beide families kan Cohen heerlijke typecasting combineren met pregnante gedachten over wat Freud het ‘narcisme van de kleine verschillen’ noemt: groepen mensen zullen zich altijd willen onderscheiden van andere groepen, hoe onooglijk of onzichtbaar de verschillen tussen beide ook mogen zijn.

Brutaaltjes

In de tweede helft van The Netanyahus ontmoeten we dan eindelijk de familie die haar naam aan Cohens roman heeft gegeven: vader en moeder met drie zonen, waarvan de toekomstige premier van Israël de middelste is. Cohen portretteert ze als een zootje ongeregeld, brutaal en niets en niemand ontziend. Ze komen in wezen onaangekondigd (enkel vader Ben-Zion was verwacht) en nemen Blums huis gewoon over.

In twee van de latere hoofdstukken uit de roman staan de ideeën van Ben-Zion Netanyahu centraal. Cohen heeft zijn huiswerk goed gemaakt: de lezing die de sollicitant geeft, is gebaseerd op zijn gepubliceerde werk over de impact van de Inquisitie op de verplichte bekering van Joden. Maar zijn stelling gaat in tegen de gevestigde visie op de geschiedenis: Ben-Zion is ervan overtuigd dat de Inquisitie vooral wou dat de nieuwe conversos zo snel mogelijk opnieuw als Joden werden gezien en gemarkeerd. Hun bekering moest meteen ongedaan worden gemaakt.

Huiswerk

Ik zei het al: Cohen heeft leven en werk van Ben-Zion Netanyahu goed bestudeerd. Veel van de feiten die hij in de roman aanhaalt, zijn uit diens biografie gegrepen. Bibi’s vader was aanvankelijk een zionistisch journalist en pamflettist, voor wie het academische bestaan meer dekmantel dan professionele overtuiging was.

Ben-Zions historische analyses dienen uiteindelijk een dogma over de noodzaak van de eigen Joodse staat: omdat zijn volk superieur is in het lijden, verdient het een eigen land. In zijn ogen is er een rechtstreeks verband tussen wat in de middeleeuwen gebeurde en de stichting van de staat Israël in 1948. Volgens Ruben Blum gaat die gedachte in tegen het wezen van de geschiedenis; voor Ben-Zion Netanyahu is dat uitgerekend ‘de heilige kern’.

Harold Bloom

In het nawoord verklapt Cohen dat hij het verhaal dat in The Netanyahus centraal staat voor het eerste hoorde in een gesprek met Harold Bloom, aan wie de auteur zijn roman ook opdroeg. Bloom deelt weliswaar zijn naam en zijn Bronx-afkomst met de verteller van Cohens roman, maar Ruben Blum lijkt voor het overige maar in weinig op de assertieve en zelfzekere Harold. Cohens verteller heeft de neiging zich altijd en overal te verstoppen. Zijn levensideaal lijkt het om onopvallend te zijn, onzichtbaar zelfs.

Met Ruben Blum heeft Joshua Cohen een heerlijk en memorabel personage gecreëerd waarvan ik vermoed dat het in toekomstige overzichten van de campus novel nog vaak zal worden genoemd. Maar The Netanyahus is zoveel meer dan een geslaagde oefening in genre-fictie. Het is een roman geworden waarmee Cohen nog maar eens klaarspeelt wat hij met het wonderlijke Book of Numbers al deed: een eigentijdse klassieker schrijven rond een vraag die in de Amerikaanse literatuur van de voorbije eeuw centraal staat: wat moet een Jood doen om een goede Jood te zijn?

Joshua Cohen

Lang leve lijstjes

Aciman door Aciman

‘The Nethanyahus’: Uit het leven van een goede Jood