Angsthazen en roeptoeters springen over mekaar bij de Artificiële Intelligentie. Zijn de algoritmes, die de macht van ieders leven worden, hoopgevend, neutraal, afschrikwekkend, ethisch of onethisch? ‘Wij, robots’ van Lode Lauwaert van de KU Leuven hakt wegeltjes door het kreupelhout.

Technologie aanwezig in het leven

Woekert AI in uw leven? Ja, echter weinig Vlamingen weten het. Een frisse poll van het Kenniscentrum Data & Maatschappij bij ruim duizend Vlamingen acteerde dat twee op drie van de ondervraagden niet goed weet wat AI is én de helft evenmin voelt of die technologie aanwezig is hun leven.

Het nagelnieuwe boek ‘Wij, robots’ is een boeiende Vlaamse toevoeging aan een debat dat buiten de grenzen actiever wordt gevoerd. De techniekfilosoof Lode Lauwaert innoveert in het Nederlandse taalgebied. Zijn taal sprankelt en is vrij van te veel Engels en jargon.

Oorsprong

Het voorvoegsel techn-, dat vandaag kleeft aan honderden woorden, gaat terug op tekhn uit het Sanskriet. Die stam verwees vierduizend jaar geleden naar bijvoorbeeld hout- en timmerwerk. Lode Lauwaert kiest voor een brede invulling van het begrip technologie omdat er geen goede reden is om een computer wel en een stoel geen technologie te noemen. Zo zien filosofen de wereld.

Als hij spreekt over AI heeft Lauwaert het doorgaans over technologie met een zelflerend algoritme, soms over machinetaal leren in combinatie met expertsystemen, en nauwelijks uitsluitend over expertsystemen. Informaticus John McCarthy is de vader van de term ‘artificiële intelligentie’ op een fameus zomerseminarie in Amerika in 1956.

Loftrompet

Lode Lauwaert: ‘Tegenwoordig wordt met de uitdrukking AI heel soms verwezen naar kunstmatige entiteiten die de vermogens van mensen verregaand overtreffen, en die dat op meerdere vlakken doen: in kennende (cognitieve) zin, door in een flits patronen in data te herkennen, en op fysiek vlak, omdat ze zich bijzonder rap kunnen verplaatsen, zowel in het water en de lucht als op de grond. Deze vorm van slimme technologie staat bekend als superintelligence… Zulke technologie bestaat momenteel niet, en het is nog maar de vraag of die ooit zal bestaan, laat staan dat wij weten wanneer ze zal worden gemaakt.’

Wie in 2022 de loftrompet steekt over AI heeft het in feite over de smalste vorm van de kunstmatige intelligentie (narrow AI). Smal beduidt dat de technologie uitsluitend in staat is om een bepaalde, zeer specifieke opdracht uit te voeren, en ze niet kan switchen tussen verschillende opdrachten.

Neutraal

Lode Lauwaert focust op drie beweringen (uit de honderden): technologie is neutraal, AI is ontwrichtende (disruptieve) technologie, en technologie moet je in termen van determineren begrijpen. Ernst Kapp publiceerde in 1877 zijn Grundlagen einer Philosophie der Technik en Martin Heidegger, Karl Jaspers, Bernard Stiegler en Gilbert Simondon groeven verder in de techniekfilosofie. Lode Lauwaert praat met grote geesten.

Is technologie, dus ook AI, neutraal? In 1927 verscheen in het blad voor Amerikaanse fabriekseigenaars The Manufacturer een zin die tot vandaag bij discussies over de neutraliteit van technologie opduikt: ‘Guns don’t kill people, people kill people’. Noam Chomsky, taalwetenschapper en linkse activist, zag het in 2014 zo: ‘Technologie is in feite neutraal. Het is een beetje als een hamer. Voor de hamer maakt het niet uit of je er een huis mee bouwt of er iemands schedel mee vermorzelt.’

Technologie geladen met morele waarde?

Lauwaert botst met Chomsky omdat weliswaar niet elke technologie geladen is met morele waarde, maar als je weet dat iets is ontworpen met meer privacy voor ogen of met als doel om niemands privacy te schenden, dan kun je niet volhouden dat aan geen enkele technologie een morele waarde kleeft. Dat geldt voor een schaar tot zelfrijdende auto’s. Temeer omdat het gebruik van hedendaagse technologie sneller en beter honger en ziekte overwint. Wat dan weer leidt tot een dalende behoefte om zich te beroepen op bovennatuurlijke krachten, religieuze voorwerpen en heilige plaatsen.

Lode Lauwaert spits: ‘Technologie leidt tot de ontwijding van de samenleving’. Voor hem is het onomstotelijk dat technologie ontwerpen meer is dan alleen een technische zaak, het is evenzeer een kwestie van ethiek. Wat de wapenlobby in de Verenigde Staten (VS) en elders ook moge beweren. Lauwaert: ‘Sommigen verdedigen de neutraliteitsthesis, niet of zozeer omdat ze dat geloven, maar omdat ze daar belang bij hebben, omdat ze iets te winnen of te verliezen hebben, omdat iets op het spel staat.‘

Algocratie

Onze wereld evolueert van een democratie en meritocratie naar een algocratie, een samenleving die in niet geringe mate wordt bestuurd door de rekenkracht van algoritmen. Denk aan het targeted advertising dat ongeveer voor 70% verloopt via Facebook en Google. Denk aan het hallucinante feit dat 90% van de gegevens waarover wij in de winter van 2022 beschikken gegenereerd is in de voorbije vijf jaar. Data zijn de nieuwe olie, aldus de wiskundige Clive Humby in 2006.

Hoe disruptief (ontwrichtend) is AI? Minder dan gemeenlijk geroepen wordt, meent Lauwaert. De Genius X van Oral-B is een tandenborstel met sensoren die data over je mondhygiëne doorsturen naar een app, die de gegevens analyseert en meldt waar en hoe je verder moet wrijven. Leuke tech, maar meer van hetzelfde als je een klassieke tandenborstel vergelijkt met de Genius X. Trouwens wat een lullige doopnaam voor een tandenverzorger.

Etische schok?

Veroorzaakt AI een ethische schok? Haar groeiende toepassingen worden nog niet wettelijk gekaderd, echter het voorplein van wetten is ingericht door gedragscodes voor AI-makers en verkopers, bijvoorbeeld de intussen bekende Ethics Guidelines for Trustworthy Artificial Intelligence uit 2019 van de Europese Commissie. Bij die code hoort de vaststelling dat rond 2040 volgens de onderzoekers Lotfi Belkhir en Ahmed Elmeligi de uitstoot van CO2 afkomstig van slimme technologie 14% zal zijn.

Is er een verantwoordelijkheidskloof (responsibility gap), de onmogelijkheid om een moreel verantwoordelijke aan te duiden bij problemen met AI? Killer robots voor hightech-oorlogen testen de vraag. Wie draagt de verantwoordelijkheid voor de doden? De ontwerpers, de generaals, de soldaat die de knop indrukt?

Doodsrobotten

De doodsrobotten sluiten aan bij een aloude fantasie want in de Mahabharata, een religieus epos uit de vierde eeuw na Christus, zoeken de vijanden van de hindoegod Krishna hulp bij demonen voor een luchtwagen met vleugels en ijzeren zijkanten als strijdvehikel. De luchtwagen richt zijn raketten op de volgelingen van Krishna en doodt hen genadeloos. Zestien eeuwen later zijn er LAWS (Lethal Autonomous Weapon Systems) waaraan grote gevaren kleven.

Lauwaert: ‘Ik verschil van mening met meerdere filosofen en ethici want er is mijn inziens geen verantwoordelijkheidskloof bij autonome systemen, en mocht die er toch zijn, dan is dat, ten eerste niet nieuw, en ten tweede, misschien niet eens per se een probleem.’

Schuifelend, wikkend en wegend, these na these testend struint Lode Lauwaert door de nieuwste technologieën puttend uit de eigen inzichten, boksend met het corpus aan stemmen, teksten, geluiden, beelden over AI dat zwijmelt van de mening AI is kwaadaardig tot AI en digitale technologie is weliswaar niet neutraal maar de moeite om mee samen te leven. Technologie brengt nooit alleen onheil.

Karl Jaspers

De algocratie wordt uw nieuw leven

Stefan Zweig en de idealen van het oude Europa

Democratie als de ‘weg naar de vrijheid’