In Brussel staat een Huis.

Jawel. Dat Huis heeft een naam en heet Het Huis van de Europese geschiedenis. Wees niet verbaasd wanneer U er binnengaat, want U begint in het duister met enkele futiele verwijzingen naar de Griekse, Romeinse, christelijke wortels van Europa – oh, obscure tijden – om dan, alsmaar klimmend, het volle licht te aanschouwen op de bovenste verdieping, waar – uiteraard – … de EU in het volle daglicht mag pronken.

Dit simplisme qua concept heeft het voordeel van de duidelijkheid: het EU-narcisme wordt hier beeldig gevisualiseerd en is haast lachwekkend, ware het niet dat dit museum met uw geld gesubsidieerd werd. Doen alsof er geen machtsstrijd of andere belangen aan het ontstaan van de EU voorafgingen, is de waarheid geweld aan doen. Bezondigt de EU zich hier zelf aan fake nieuws? Of zoals huidig Commissievoorzitter Juncker openlijk en in alle eerlijkheid zei: ‘als het moeilijk wordt, moet je liegen’.

Verkiezingsparanoia

Wist U dat de Europese Commissie een Europese Commissaris heeft voor ‘Digitale Economie’? Ja, zij bestaat en zij heet Mariya Gabriel. Deze dame wil ons zeer nobel behoeden voor desinformatie en ijvert voor een gedragscode en bindende regels, als stok achter de deur. In maart 2019 zijn er Europese parlementsverkiezingen en onze euro-parlementariërs maken zich zorgen om de eventuele desinformatie die deze verkiezingen zou kunnen beïnvloeden. Die paranoia is ontstaan na de verkiezing van Trump tot president. Vijftig procent van de info op Twitter werd achteraf bestempeld als foutief of misleidend. Bij de Duitse verkiezingen was dat 25%, bij de Franse verkiezingen 33%… volgens de cijfers vermeld door de vrtnws-redactie. Wie die cijfers bepaalt en wat precies de criteria zijn, is niet duidelijk.

Factcheckers van fake news

Nepnieuws is misleidende of valse informatie die wordt verspreid met als doel politiek/economisch gewin of het opzettelijk schaden van de samenleving. Journalistieke ‘vergissingen’ horen hier niet onder, zegt de definitie en ik ga er maar van uit dat ‘opzettelijke‘ journalistieke vergissingen niet bestaan, toch?

In de gedragscode van EU-Commissaris Gabriel wordt gesteld dat diversiteit van informatie binnen de berichtgeving belangrijk is. Daarnaast wil de EU kwaliteitsjournalistiek stimuleren en de geloofwaardigheid van zowel sociale als traditionele media verhogen. Zo wil de EU een Europees netwerk van ‘factcheckers’ die het nieuws onderzoeken en fakenews onderuit halen.

Diversiteit in de informatie

De schrijvende pers ligt op apegapen: je hoort het papegaaien vanuit elke krant. Sinds het woord ‘objectiviteit’ in de journalistiek terecht (want onbestaand) geschrapt werd, is ook de geloofwaardigheid beginnen dalen: als je je imago van onpartijdigheid zelf omver schopt, krijg je dat nooit meer rechtgezet. Scepticisme van de lezer is dan snel een vaststaand feit.

Het is het goed recht van kranten om journalistiek werk te plegen vanuit een bepaalde invalshoek, maar zwijg dan over ‘diversiteit van informatie in de berichtgeving’. De lezer weet al langer dat de huidige journalistiek vooral een opiniërende journalistiek is. Het zou dan een gezelschapsspelletje kunnen zijn: welke opinie is de ‘juiste’ is en welke opinie is ‘fake’ of misleidend? En waarom? De EU blijkt hier een naïef beeld te hebben over media.

Enerzijds zijn ze van oordeel dat de industrie zelfregulerend moet zijn, anderzijds willen ze een gedragscode opleggen waar media zich moeten aan houden, is niets minder dan een Europese paradox. Die ‘gedragscode’ heeft bovendien altijd al bestaan in deze sector: ze heet er simpelweg ‘deontologie’.

Herkenning

Naast de aanpak van de media, wil EU-commissaris Gabriel ook lesprogramma’s ontwikkelen om ‘scholieren te helpen bij het herkennen van fakenews’. Dan rinkelen er wel wat alarmbelletjes. Het is niet mijn vakgebied, maar ik kan me voorstellen dat lesgevend personeel hier de wenkbrauwen fronst en zich afvraagt hoe dat dan wel moet gebeuren. .

83% van de Europeanen denkt dat nepnieuws een bedreiging vormt voor de democratie, aldus de EU-commissaris voor Veiligheid Julian King. Hij lijkt best wel opgetogen met deze cijfers: zie je wel, onze strijd tegen fakenews is belangrijk. Je kan evenwel net zo goed stellen dat het opleggen van regels en gedragscodes, een bedreiging vormt voor de vrije meningsuiting. Dat wordt eieren lopen voor de EU-commissarissen.

Het is in het licht van de komende verkiezingen, alleszins een opwelling van paternalistisch denken. De burger moet beschermd worden tegen vervelend nieuws, nieuws dat vooral politici niet welgevallig is?

We are proposing a range of measures today to tackle the growing problem of disinformation and Fake News online #SecurityUnion pic.twitter.com/wD8a9RJNZH

— Julian King (@JulianBKing) April 26, 2018

De ‘Flash Eurobarometer on Fake News and Online Disinformation’ meet bij 26576 Europeanen het heersend gevoel, de perceptie en de bezorgdheid over fake news. Een van de bevindingen is dat 37% van de respondenten elke dag fake news tegenkomt en 71% erop vertrouwt dat ze nepnieuws wel herkent! Dat vind ik dan weer hoopgevend. Anno 2018 zou diezelfde burger die consument is van traditionele of sociale media, verstandig genoeg moeten zijn om zelf het onderscheid te maken, zonder daarom bij het handje vastgehouden te moeten worden.

Alternatief

Er is natuurlijk altijd de mogelijkheid om al het nieuws te verifiëren en controleren, om het dan zelf te gaan verspreiden. Zelfbeheer als het ware! Laten we dat dan in de beste traditie van ‘newspeak’, eenvoudigweg het Ministerie van Waarheid noemen.

Mariya Gabriel

Onder EU’s paraplu’s

Links gezaaid, rechts gebaard