Op 10 en 11 september hield het christendemocratische CDA een extra partijcongres. Kritische leden hadden dit aangevraagd. Om de dramatische verkiezingsuitslag en de behandeling van Pieter Omtzigt te bespreken.

Media-optredens

Een congres gaat gepaard met media-optredens. Die vrijdag publiceerde het Algemeen Dagblad een interview met partijleider Wopke Hoekstra, demissionair minister van Financiën. Op de radio een interview met CDA-watcher Pieter Gerrit Kroeger. De politieke podcast Betrouwbare Bronnen sprak met Richard van Zwol en Pieter Jan Dijkman, de voorzitter en de directeur van het Wetenschappelijk Instituut (WI) van de partij.

Kroeger wees op de spanning achter de schermen. Komende maart gemeenteraadsverkiezingen, het jaar daarop provinciale. Drie verloren verkiezingen achter elkaar is niet alleen vervelend voor mandatarissen en partijmedewerkers die hun functie verliezen. De huidige partijstructuur is die van een volkspartij. Die wordt onhoudbaar als de partij te klein wordt.

Afgelopen maart behaalde de nieuwe partij BoerBurgerBeweging voor het eerst een Kamerzetel. Pijnlijk: volgens een peiling staan de twee partijen nu elk op 7 zetels. Dubbel pijnlijk: het CDA kon vroeger rekenen op de boerenstem. Driedubbel pijnlijk: BBB-Kamerlid Caroline (uitgesproken op zijn Engels) van der Plas heeft een CDA-achtergrond. Ze was niet-actief lid. Haar moeder was CDA-wethouder (schepen)

Ongunstige datum

Het congres vond plaats exact twintig jaar na 9/11 – kan het nog ongunstiger? Zeker als je bedenkt wat indertijd diezelfde dag binnen de partij plaatsvond. Die ochtend deelde de partijvoorzitter aan de toenmalige politieke leider (fractievoorzitter in de Tweede Kamer Jaap de Hoop Scheffer; 2004-2009 secretaris-generaal NAVO) mee dat de laatste geen lijsttrekker zou worden. In augustus poogde de voorzitter nog lijsttrekker te worden. Jan-Peter Balkenende (2002-2010 premier) werd de spreekwoordelijke derde hond.

Die partijvoorzitter heette Marnix van Rij. Wie werd gevraagd als interim-voorzitter na afgelopen verkiezingsnederlaag? Van Rij. De afgelopen maanden bezocht hij afdelingen en had hij digitale bijeenkomsten, om de onvrede aan te horen. Hij werd bijgestaan door defensieminister Ank Bijleveld. Inderdaad, een van de twee ministers die afgelopen zomer de evacuatie uit Afghanistan had moeten voorbereiden. Niemand vroeg of de partijklus ten koste ging van haar eigenlijke werk.

Bestuurderstrucjes

Deze zomer liepen een congres van de rechts-liberale VVD en een extra ledenraad van de sociaaldemocratische PvdA met een sisser af. Een groepering genaamd Klassiek Liberaal kondigde kritische moties aan. Op de ledenbijeenkomst van 29 mei bleek het partijbestuur zijn managementhandleidingen te kennen: kritische moties werden gelijk overgenomen. Einde debat.

Bij de PvdA kon dat niet eens beginnen. Een motie was ingediend om niet meer te onderhandelen over regeringsdeelname. Begin dit jaar moest partijleider Lodewijk Asscher zich terugtrekken na kritiek van de achterban. Hij was minister van Financiën toen de toeslagenaffaire zich voltrok. Begin april steunde de PvdA-fractie een motie om premier Rutte weg te sturen. Dus was het niet geloofwaardig om met hem te regeren.

Bij de politieke ledenraad van 28 augustus werd gewezen op de statuten. Een regeringsakkoord wordt eerst voorgelegd aan de leden. Nergens staat dat leden daarvoor al stemmen over het formatieproces. Over de motie kon niet worden gestemd.

Parallel Pieter Omtzigt – Rita Verdonk?

Een paar dagen eerder maakte Omtzigt bekend niet terug te keren naar het CDA. Hij gaat verder als onafhankelijk Kamerlid. Hij moest een keer uitsluitsel geven, maar had na al die maanden die ene week tot na het congres er niet bij gekund? Voor hem pleiten had nu geen zin meer.

Het deed denken aan het najaar van 2007. In september was Rita Verdonk – goed voor tien zetels aan voorkeursstemmen en dus meer dan lijsttrekker Rutte – uit de VVD-fractie gezet. Het weekend daarop schaarde het congres zich achter fractievoorzitter Rutte. In november zou weer een congres zijn. Aanhangers van Verdonk en ontevreden leden van de rechtervleugel (Rutte is eerder links-liberaal) hadden zich toen kunnen roeren. In oktober zegde Verdonk echter haar lidmaatschap op, in een tv-uitzending. Haar pleitbezorgers stonden met lege handen en in hun hemd.

Twee verschillen. Omtzigt had niet een jaar aan de stoelpoten van de partijleider gezaagd. Omtzigt werd niet uit de partij gezet, maar zegde zelf op. Wat zijn geestverwanten op het congres beaamden. ‘De partij gaat boven de persoon.’

Wel betreurde het congres dat het zover kon komen. Hoekstra stelde dat de deur voor Omtzigt openstond en – staat. Een congresganger hoopte dat het CDA een partij werd waar Van der Plas en Omtzigt zich weer thuis voelen.

Zij aan zij

Inhoudelijke moties waren vrijdag besproken, zaterdagmiddag was de plenaire vergadering. Zaterdagochtend uitten leden hun ongenoegen over het dramatische afgelopen jaar, de trage formatie en de eventuele onteigening van boeren. Therapiesessie? Mogelijk. Maar CDA-leden kónden stoom afblazen. VVD- ‘festivals’ zijn louter applausmachines.

Iedere politieke partij hanteert jargon. Momenteel is ‘verbinden’ hét CDA-stopwoord. Twee andere zaken die telkens aangehaald werden: ‘Zij aan zij’ en ‘het rapport-Van Zwol’. Het eerste is een toekomstperspectief voor Nederland. Het wordt doorgaans gezien als afstand nemen van de rechts-conservatieve koers onder Balkenende, Maxime Verhagen en Sybrand van Haersma Buma (2001-2018) ten gunste van een middenkoers. Het laatste is een profielschets van het CDA. Daarin wordt Zij aan zij * niet ter discussie gesteld. Richard van Zwol, directeur van het WI, schreef mee aan beide documenten. Interimvoorzitter Van Rij is WI-bestuurslid.

Los van termen en inhoud: dergelijke geschriften zijn bekend bij het kader en soms bij parlementaire journalisten. Niet-actieve partijleden lezen het zelden. Overige kiezers kennen het niet. Een hele dag telkens daarover beginnen bevestigt het beeld van een partij die vooral met zichzelf bezig is.

Moties

Bij het CDA geeft de partijtop stemadvies over de moties. Doorgaans wordt dit opgevolgd. Twee moties werden ontraden omdat het de bewegingsvrijheid bij de formatiebesprekingen kon inperken. Het congres besliste anders.

De eerste motie betrof het terughalen van IS-moeders en hun kinderen. Anne Kuik, beoogd fractievoorzitter, wees op de internationale context. Ook zonder motie zou alles gedaan worden om de kinderen te helpen, maar hun moeders sloten zich aan bij een terroristische organisatie die genocide pleegde op de Jezidi’s. Rechtvaardigheid geldt ook voor de slachtoffers. Het congres besliste anders.

De andere motie wilde het leenstelsel afschaffen. Nederlandse studenten ontvingen studiefinanciering in de vorm van een basisbeurs. In 2015-2016 – CDA in oppositie – werd die vervangen door een leenstelsel. Het CDA is altijd tegen geweest. Zaterdag bleek jongerenorganisatie CDJA haar leden gemobiliseerd te hebben. De partijtop vond het toch onhandig – liever ruimte om zoveel mogelijk programmapunten te realiseren, dan vastpinnen op één onderwerp.

De partijtop was blij met de aangenomen motie om vast te houden aan de immateriële standpunten. De huidige formatie stagneert mede omdat het links-liberale D66, tweede partij, daarop hamert.

Middenkoers

Menig spreker hoopte zich eindelijk weer thuis te kunnen voelen in de partij. Lees: dat afgestapt werd van de rechtse-conservatieve koers. Omtzigt en Van der Plas liggen doorgaans goed bij rechtse kiezers.

‘Arnhem’ ligt nog steeds gevoelig. Oktober 2010 stemde op het partijcongres twee derde vóór een gedoogcoalitie met de PVV van Geert Wilders. De linkervleugel zag haar gelijk bevestigd toen Wilders april 2012 zijn steun introk. De linkervleugel lijkt sindsdien te denken dat hetzelfde opgaat voor de conservatieve koers als geheel. In 2017 werd lijsttrekker Buma ‘slechts’ derde met 19 zetels. Met dertien verkozen partijen objectief geen slecht resultaat, maar voor de linkervleugel het bewijs dat de toekomst in het ‘redelijke midden’ ligt.

Onder de sprekers was die vleugel ruimschoots vertegenwoordigd. Is die representatief of meer bereid het congres te bezoeken? Gezondheidsminister Hugo de Jonge, die in december afzag van het lijsttrekkerschap, past naadloos in dit profiel.

Hoekstra

Hoekstra’s afsluitende toespraak verschilde inhoudelijk weinig van zijn AD-interview. Bart De Wever zal het fijn vinden dat Hoekstra drugs wil aanpakken. Hoekstra regeert liever dan de oppositie in te gaan. Christendemocraten en regeren – ze kúnnen stoppen, ze wíllen alleen niet.

CDA’ers kunnen veel woorden gebruiken, zonder iets te zeggen. Hoekstra’s bijdragen waren zakelijk en begrijpelijk. Menig VVD’er zou zo’n partijleider willen. Hij had ‘geen seconde spijt’ van het partijleiderschap, omdat hij graag verantwoordelijkheid nam. Lijkt christendemocratisch. De rechts-liberale VVD benadrukt al vanaf de oprichting eigen verantwoordelijkheid.

Hoekstra lijkt populairder buiten de partij dan binnen – hoe liep dat af voor Omtzigt?

Zij aan Zij is ook de titel van een in 1992 opgericht tijdschrift, sinds 2017 enkel online, voor lesbische en biseksuele vrouwen. Wie de term zoekt, vindt dit platform eerder dan het CDA-document.

Pieter-Gerrit Kroeger

Aantreden kabinet-Rutte IV

CDA hield therapeutisch extra congres

Boeren geen burgers?