Weinig maatschappelijke thema’s komen zoveel in de media als ongelijkheid. Kijk maar naar de studies daarover: die halen steevast de voorpagina’s, zij het enkel als wordt aangetoond dat de ongelijkheid toeneemt.

Een recente studie van professor André Decoster haalde vooral de pers omdat daaruit bleek dat de ongelijkheid in België groter was dan verwacht. Dat ze in de tijd niet toenam, zoals ons nochtans bijna wekelijks wordt ingelepeld, kwam pas in tweede instantie en veel minder uitgebreid aan bod.

Vakbonden hadden het de voorbije vijftig jaar ononderbroken over sociale afbraak, maar uit de studie van Decoster bleek dat er de voorbije jaren net sociale opbouw was. De ontevreden jongeren van vandaag zouden zeker niet willen ruilen met de jeugdige boomers van vijftig jaar geleden.

Sociologen

De hoofdvogel wanneer het over het opdringen van de groeiende ongelijkheidsmythe gaat, werd afgeschoten door twee sociologen van de VUB. In een nieuwe studie betogen Elias Kruithof en Pieter-Paul Verhaeghe dat de ongelijkheid in ons onderwijs weer sterk toeneemt en op het niveau van voor de jaren ‘50 zit. Maar toen had iemand die geboren was in een arbeidersgezin 4 procent kans om een masterdiploma te halen, nu is dat 8 procent. Bij de hogere middenklasse ging de slaagkans van 19 naar 39 procent.

Als dat de ultieme verklaring is, dan zou de democratisering onverminderd voort moeten zijn gegaan want de nood aan meer en beter opgeleide werknemers heeft zich steevast doorgezet

Beide sociologen wijzen erop dat er in de tussenperiode wel een vorm van democratisering heeft plaatsgevonden. Kruithof verklaart dat door een beroep te doen op een marxistische mythe: de onderwijsdemocratisering van de jaren ‘60 en ‘70 zou er zijn gekomen doordat de elite nood had aan meer en beter opgeleide arbeidskrachten om de groeiende dienstensector te kunnen bevolken.

Als dat de ultieme verklaring is, dan zou de democratisering onverminderd voort moeten zijn gegaan want de nood aan meer en beter opgeleide werknemers heeft zich steevast doorgezet.

Geen democratisering meer

Toch is de democratisering stopgezet. Volgens Kruithof en Verhaeghe namen de economische drempels weer toe met hogere inschrijvingsgelden en kotprijzen en duurdere handboeken. Arbeiderskinderen bleken zich ook niet goed te voelen op de campus.

Tijdens de blok moet je je van de wereld afsluiten. Als je geen ouders hebt gehad die dat ook hebben meegemaakt, is dat volgens beide sociologen een stuk moeilijker. Ik was waarschijnlijk niet de enige die zijn wenkbrauwen fronste toen hij dat las. Heel vreemd dat dit argument nu plots zou spelen en niet in de jaren ‘60 en ‘70 toen er wel sprake was van democratisering.

Minder garantie

Nog een ander argument is dat het halen van een diploma nu minder gegarandeerd zou zijn. Wie het minder breed heeft, zal er dan ook niet zo vaak aan beginnen. Kruithof en Verhaeghe kunnen uiteraard niet ontkennen dat veel meer jongeren in vergelijking met vroeger aan een hogere opleiding beginnen.

Meer dan de helft van de afgestudeerden heeft een hoger onderwijsdiploma (bachelor en/of master). Maar dat komt doordat de middenklasse zo is gegroeid. Dat de middenklasse nu net is kunnen groeien door het onderwijs komt bij Kruithof en Verhaeghe niet op.

Taboe

Er gaat nog meer mis bij de studie. Eén van de grootste taboes bij heel veel sociologen is dat de gevonden verschillen ook aan verschillen in intelligentie te wijten zijn en vooral dat intelligentie gedeeltelijk erfelijk is.

Als de democratisering in de jaren ‘60 en ‘70 heeft gewerkt, is dat te danken aan het feit dat de intelligente kinderen uit de arbeidersklasse toen de stap naar het hoger onderwijs zetten en sociale promotie maakten. Het blijft onwaarschijnlijk dat intelligentie — een van de grootste voorspellers van maatschappelijk succes — systematisch niet wordt meegenomen in sociologisch onderzoek. Dat ondergraaft het sérieux van de discipline.

Te goedkoop

Het Vlaamse hoger onderwijs is in vergelijking met de rest van de wereld goedkoop. Ik durf zelfs zeggen dat het te goedkoop is. Door het lage inschrijvingsgeld kiezen studenten vaak maar wat. Valt dat tegen, dan gaan ze voor iets anders. Wanneer het inschrijvingsgeld wordt verhoogd, zullen studenten gemotiveerder zijn en meer inspanningen leveren om in hun eerste jaar te slagen.

Dat je het lot van de kwetsbaren in onze samenleving wil verbeteren is bewonderingswaardig, maar niet voldoende om een goed onderzoek te voeren. Kwetsbaren worden vooral bedreigd door de dalende kwaliteit van het onderwijs. Voor de elite is dat niet zo: zij kan dat tekort op andere manieren opvangen. Uitgerekend dat thema komt niet aan bod in de studie Kruithof en Verhaeghe. Meer nog, de onderzoekers wijten de terugval van de democratisering zelfs aan de toegenomen inzet op… excelleren. Begrijpe wie begrijpen kan.

Pieter-Paul Verhaeghe

Ongelijkheid

Praktijktesten zullen bevolkingsgroepen opzetten tegen elkaar