Peter Mertens (PVDA): ‘De enige open grenzen die er vandaag bestaan, zijn die voor kapitaal’

Een haast puur ideologisch gedreven politiek discours, het is anno 2019 min of meer een zeldzaamheid geworden. Een interview met Peter Mertens balanceert dan ook constant op de slappe koord tussen verfrissend en frustrerend. Het grootkapitaal en de miljardairs passeren regelmatig de revue, maar de ideologische retoriek haalt het al te vaak van de pragmatische politiek.

Unitaire PVDA

PVDA en PTB trekken op 26 mei in het hele land met één nationaal lijstnummer naar de kiezer, alsof alle staatshervormingen van de voorbije decennia aan jullie voorbij zijn gegaan. Een korte blik op de belangrijkste economische indicatoren – gaande van het percentage startende ondernemers over de tewerkstellingsgraad tot de werkloosheidscijfers – leert ons nochtans dat we echt wel in twee verschillende realiteiten leven?

Peter Mertens: ‘We leven in een federaal land met een verschillende graad van economische ontwikkeling. Wallonië liep in de eerste helft van vorige eeuw economisch voorop, de laatste 50 jaar heeft Vlaanderen die fakkel overgenomen. Het debat over hoe je Wallonië economisch opnieuw uit het slop trekt, is in mijn ogen dus heel valabel. Wij pleiten ook niet voor een terugkeer naar de oude, unitaire staatsstructuur. Tegelijk zijn er wel een aantal bevoegdheden – onder meer mobiliteit en klimaat – die je volgens ons beter opnieuw naar het federale niveau kan brengen. En ik merk ook dat mensen aan beide kanten van de taalgrens vooral van dezelfde thema’s wakker liggen: de pensioenen, betaalbare gezondheidszorg, noem maar op.’

En wat dan met arbeid? Uitgerekend op dat vlak was de kloof tussen Vlaanderen en de rest van het land nooit dieper?

‘Natuurlijk hebben Brussel of Wallonië nood aan een heel ander arbeidsmarktbeleid dan Vlaanderen, maar binnen Vlaanderen moet je dat in Limburg ook anders aanpakken dan in Antwerpen. Maar dit belet niet dat wij voorstander blijven van een federaal land met een sterke en solidaire sociale zekerheid. En in Vlaanderen hadden we de voorbije jaren af te rekenen met een asociale taksenregering. Waarbij uitgerekend zij die voor een responsabilisering aan Franstalige kant pleiten, zich hier bijzonder weinig verantwoordelijk tonen als het op eerlijke belastingen aankomt. Dat raakt ook de kern van ons verhaal: als je aan de top van de maatschappij niet responsabiliseert, dan raak je er ook elders niet.’

Als we de peilingen mogen geloven, dan staan jullie op de vooravond van een forse electorale doorbraak. Mochten jullie ooit mee aan tafel gevraagd worden om een linkse regering te vormen, wat zijn jullie absolute breekpunten?

‘Onze campagne focust op drie hoofdthema’s. In de eerste plaats de pensioenen: de pensioenleeftijd moet terug naar 65 jaar en iedereen heeft recht op een minimumpensioen van 1500 euro per maand. Daarnaast willen we een rechtvaardiger fiscaliteit, waarbij een vermogensbelasting een echt breekpunt is. Onze derde prioriteit is een ambitieus investeringsplan in het openbaar vervoer. Rekeningrijden is voor ons totaal uit den boze.’

De meeste partijen voelen niet veel voor een coalitie met uiterst links. Ziet u bepaalde openingen, of blijft een stem voor PVDA dan toch ook ergens een verloren linkse stem?  

‘Op lokaal vlak zitten we al mee aan tafel in Borgerhout en Zelzate. Molenbeek en Herstal zijn net niet gelukt. We hebben na de gemeenteraadsverkiezingen heel goed gemerkt dat er vanuit de PS een duidelijk veto werd gesteld tegen PVDA/PTB. In Wallonië is het water tussen ons en de PS heel diep, omdat de PS overduidelijk geen kritiek verdraagt op haar linkerflank. Ik schat de kans dat we federaal mee aan het roer zouden komen dan ook bijzonder klein in, omdat de PS wellicht deel zal uitmaken van een eventuele linkse coalitie. Wij zijn een locomotief-partij op links, die een aantal ideeën ook bij de grotere linkse partijen op de agenda wil krijgen. Het voorstel om het minimumpensioen tot 1500 euro op te trekken, dat nu door heel wat partijen wordt opgepikt, is daarvan een mooi voorbeeld. Dat hebben wij twee jaar geleden gelanceerd. Nu nemen zowel Sp.a, PS als CD&V dat over.’

Sociale woestijn

Als ik jullie sociaal programma lees, overvalt me soms het gevoel dat we hier in een sociale woestijn leven. Heel wat collega-sociologen en economen zullen het niet met u eens zijn: maar weinig landen ter wereld zijn zo herverdelend als België?

‘Nee, een sociale woestijn is het hier allerminst, maar de kloof tussen arm en rijk groeit ook in België. Of vindt u het geen schande dat één op drie gepensioneerde vrouwen het met een pensioen van minder dan 750 euro moet stellen? Ook de kinderarmoede is fors gestegen in het welvarende België. Natuurlijk zorgen onze sociale zekerheid en de invloed van de vakbonden er gelukkig wel voor dat we hier niet in Nederlandse of Duitse toestanden beland zijn. In Duitsland werden de zogenaamde mini-jobs notabene ingevoerd door rood-groen. Vandaag wordt stilaan duidelijk dat die super flexibele hamburgerjobs niet enkel voor een stevige toename van het aantal werkende armen hebben gezorgd, maar ook voor een fenomenale stijging van de armoede onder de gepensioneerden hebben gezorgd, omdat heel wat mensen hierdoor amper pensioenrechten hebben opgebouwd.’

U trekt fel van leer tegen fenomenen zoals flexibilisering en internationalisering van arbeid, terwijl u heel goed weet dat de speelruimte van nationale regeringen op dat vlak relatief beperkt is. De globalisering – en de economische impact daarvan – laat zich niet tegenhouden?

‘Ik ben het daar niet mee eens. De Antwerpse haven bijvoorbeeld boekt record na record, net omdat de havenarbeid daar nog heel goed gereglementeerd is en omdat dokwerkers een beschermd statuut genieten. Wij moeten hier concurreren op basis van de expertise en sterke competenties van onze werknemers, en niet meegaan in de ratrace naar almaar meer flexibiliteit. De EU kan op dat vlak geen soelaas bieden: voor ons moet Europa zich vooral met onderwijs en onderzoek bezighouden en daarin meer investeren. Ik pleit resoluut voor een groot Keynesiaans investeringsplan. Wat de ECB de voorbije jaren heeft gedaan, door vele tientallen miljarden in de Europese banken te pompen, was je reinste waanzin. Dat geld is verdwenen in de zakken van aandeelhouders, terwijl we het veel beter in nieuwe infrastructuur hadden kunnen pompen.’

Overheidsbedrijven

De Belgische overheid heeft de voorbije decennia vele miljarden in de NMBS gepompt. Je kan bezwaarlijk stellen dat dit goed geïnvesteerd geld was?

‘Dat klopt, maar dat is een bekende strategie: de openbare diensten onder-financieren om de dienstverlening te ondergraven, zodat de reizigers ontevreden worden en de publieke opinie klaargestoomd wordt voor de privatisering. Het is dus georganiseerd wanbeleid. Men heeft vooral geblunderd door de Belgische spoorwegen in drie verschillende entiteiten op te splitsen. We zouden nu vooral moeten investeren in de mobiliteit van de toekomst, maar intussen blijven we doodleuk het georganiseerde wanbeheer aan de top van de NMBS rustig ondersteunen.’

U gelooft dus niet dat meer concurrentie in een bepaalde sector ook de efficiëntie en dienstverlening naar de klant toe kan verbeteren? Of dat concurrentie tot meer innovatie kan leiden?

‘Nee, wij vinden dat openbaar vervoer, energie en de banksector in overheidshanden moeten komen. Net zoals je de vrije markt ook buiten houdt in de zorg of in het onderwijs.’

Ik ben oud genoeg om me de tijd te herinneren waarin je in het beste geval amper drie maanden moest wachten op een nieuwe elektriciteits- of telefoonaansluiting. Moeten we dan terug naar dat soort ‘dienstverlening’?

‘Ik verkies in ieder geval een energiesector die in handen is van de overheid boven elektriciteitsleveranciers die gecontroleerd worden door buitenlandse aandeelhouders die je totaal niet onder controle hebt. Sinds de zogenaamde liberalisering van de energiemarkt – ondersteund door alle andere partijen, van Vlaams Belang tot Groen – is de energieprijs in ons land de hoogte ingeschoten. Natuurlijk wil ik niet naar een RTT 2.0, maar het kan ook anders, efficiënter en transparanter. En wij zijn de enige partij die op dat vlak tegen de stroom durft in te roeien.’

Zijn onze gas- en elektriciteitsvoorziening niet vooral een dankbare melkkoe geworden voor de verschillende overheden in dit land?

‘Het klopt uiteraard dat het vooral de verschillende heffingen en taksen zijn die de prijzen de hoogte hebben ingejaagd, maar dat neemt niet weg dat een multinational als Suez vandaag die prijzen dicteert. We zitten nu met nog amper zes grote energiemultinationals in ons land. Zo werkt de markt nu eenmaal: de grote spelers vreten de kleintjes op, van concurrentie is nog amper sprake. Je ziet op de vrije markt een natuurlijk trend tot monopolievorming.’

‘Werkenden met een goed loon’

U klopt nu al het hele interview op diezelfde nagel: de strijd tegen het grootkapitaal. En daarbij lijkt u de tegenstelling tussen werknemers en werkgevers ook min of meer te koesteren. Is dit stilaan geen achterhoedegevecht? In Denemarken heeft men de voorbije decennia fors ingezet op een model waarbij vakbonden en werkgevers zoveel mogelijk aan eenzelfde zeel trekken, met verbluffend goede resultaten. Moeten we niet eerder die richting uit?

‘Kijk, het zijn de werknemers die de koek bakken alvorens hij verkocht kan worden. De verdienste van de werknemers daarin is minstens even groot als die van de werkgevers, maar we stellen wel vast dat het aandeel van de koek dat naar de werknemers terugvloeit stelselmatig kleiner geworden is. Het deel dat naar het grootkapitaal stroomt, wordt daarentegen steeds groter. In onze ogen blijft dit dus een super actueel debat. De aandelenkoersen zijn de voorbije jaren gemiddeld met twintig procent gestegen, maar dat kan helaas niet gezegd worden van de lonen. De productiviteitswinsten in onze zeer productieve economie verdwijnen dus grotendeels in de zakken van de aandeelhouders. De belangen van beide partijen zijn gewoonweg niet dezelfde.’

Zou het? In België werken we met sociale partners die vooral elkaars partner niet willen zijn. In Denemarken slaan werkgevers en vakbonden de handen wél in elkaar, omdat ze heel goed beseffen dat goede bedrijfsresultaten beide partijen ten goede komen. Dat partnership vertaalt zich vandaag in de hoogste opleidingsgraad voor werknemers én de laagste werkloosheidsgraad van Europa?

‘Ik geloof niet in een corporatistisch model, in een gelijkschakeling van de belangen van de arbeiders en de ondernemers. Zeker niet als je vaststelt dat het aantal multimiljardairs nog elk jaar aangroeit en dat dit soort mensen elkaar jaarlijks blijft treffen in Davos, de hoogmis van het kapitaal. Terwijl het aantal werkende armen intussen fors blijft toenemen. Kijk naar het Duitse model, waar de machtige metaalvakbond zich mee achter de 1 euro-jobs schaarde. We zien vandaag waar dat verbond tussen vakbonden en patronaat toe geleid heeft: Duitsland is vandaag Europees kampioen werkende armen.’

Verkiest u dan werklozen boven werkende armen?

‘Ik verkies werkenden met een behoorlijk loon. Punt. De werkloosheidsgraad is vandaag in Vlaanderen ook geen groot probleem in mijn ogen, en het systeem van de flexi-jobs heeft overigens ook helemaal niet bijgedragen tot een verdere daling van de werkloosheid. Integendeel, flexibele arbeid vernietigt vooral reguliere jobs. Ik geloof niet dat flexibele jobs een opstap kunnen zijn naar echt volwaardige arbeid. En ik ben er rotsvast van overtuigd dat het een bewuste tactiek van de voorbije regering was om via goedkope flexibele arbeid ook de druk op de reguliere loon- en arbeidsvoorwaarden in ons land – en bij uitbreiding in heel Europa – op te voeren.’

Pensioen

Iets anders: jullie willen de officiële pensioenleeftijd terugbrengen naar 65 jaar. Dat klinkt nogal wat mensen als muziek in de oren, maar een behoorlijk grootschalige studie van een HR-bedrijf toonde vorige week aan dat de gemiddelde werknemer in België vandaag al op zijn 62^ste met pensioen gaat. Werven jullie geen stemmen met een dooie mus?

‘De realiteit is dat laaggeschoolden in ons land 20 tot 25 jaar lang minder gezond blijven dan hoogopgeleiden. Die laaggeschoolden zijn op 58 jaar letterlijk kapotgewerkt, en hebben volgens ons dan ook het recht om dan al met brugpensioen te gaan. De paniek die onze arbeidsmarkt nu wordt aangepraat, ook rond de pensioenen, is volgens ons een puur strategische zet van de werkgevers. Waarom kunnen we niet, net zoals in Oostenrijk, tijdelijk 15 procent van het BBP aan de pensioenlasten besteden om de uitstroom van de babyboomers op te vangen?’

U ontwijkt de vraag: de feitelijke pensioenleeftijd in ons land is vandaag 62, geen 65. Wilt u dan naar een gedifferentieerd systeem waarin de pensioenleeftijd stijgt in functie van je opleidingsniveau?

‘Als wij over het over 65 jaar hebben, dan spreken we natuurlijk over de wettelijke pensioenleeftijd. Ons systeem van brugpensioen – dat intussen is afgevoerd – was er net op gericht om mensen die decennialang zware arbeid hadden uitgevoerd vroeger met pensioen te kunnen laten vertrekken.’

Waar halen we dat extra geld voor de pensioenen, in de wetenschap dat onze sociale zekerheid nu al tegen en stevig tekort aankijkt?

‘We hebben een plan klaar om jaarlijks 2,5 miljard extra uit te trekken voor de pensioenen. Een flink gedeelte daarvan wordt gefinancierd uit de opbrengsten van een vermogensbelasting voor vermogens van meer dan 1 miljoen euro. Volgens onze berekeningen levert zo’n taks 8 miljard euro op. Het Planbureau heeft ons intussen laten weten dat het niet over voldoende economen beschikt om die maatregel te onderzoeken. Ronduit absurd.’

Niets is zo vloeibaar als kapitaal: is het dan niet totaal zinloos om zo’n taks enkel in een klein landje als België in te voeren?

‘Dat beweerde men in Frankrijk ook toen gewezen president Hollande aankondigde dat hij de superrijken extra zou belasten. Finaal blijkt maar 1,5 procent van de Franse miljardairs eieren voor zijn geld te hebben gekozen, de rest is netjes in Frankrijk gebleven.’

Migratie

Maar weinig thema’s zijn al jarenlang zo brandend actueel als migratie, maar in jullie programma vind ik daar niet zo heel veel over terug. Te gevoelig voor een deel van de achterban?

‘Als het over migratie gaat, zijn de oorzaken van die migratie – onder meer het klimaatprobleem, de oorlogen en fundamenteel oneerlijke handelsstromen – uiteraard de olifant in de kamer. Ik ben ervan overtuigd dat de meeste mensen die op deze aardbol geboren worden het liefst in vrede en gezondheid zou opgroeien op de plek waar ze geboren zijn.’

Tenzij die plek een bijzonder beroerde plek is natuurlijk. Los daarvan weet u natuurlijk ook dat die oorzaken behoorlijk complex zijn, en dat we die problematiek niet van vandaag op morgen opgelost krijgen. Voor welke aanpak staan jullie vandaag?

‘Wij pleiten voor humanitaire corridors op basis van objectieve criteria om vluchtelingen op te vangen en over heel Europa te verspreiden.’

Ook in de wetenschap dat wellicht zelfs de meerderheid van de vluchtelingen die via de Middellandse zee naar Europa komen geen humanitaire maar economische vluchtelingen zijn?

‘Iedereen moet het recht hebben om via humanitaire corridors naar hier te komen en vervolgens hier een erkenning als vluchteling aan te vragen. Wat niet betekent dat wij voor open grenzen zijn.’

Komt dit de facto toch niet neer op een open grenzen-beleid? U wil iedereen de kans geven hier het vluchtelingenstatuut aan te vragen, ook als u vooraf weet dat zij eigenlijk geen schijn van kans maken: zitten de PVDA-kiezers daarop te wachten?

‘De enige open grenzen die er vandaag bestaan zijn die voor kapitaal. Open grenzen voor arbeid, dat is vandaag niet mogelijk, maar wij vinden dat iedereen minstens wel in aanmerking moet komen om een asielaanvraag correct te kunnen indienen. Bij voorkeur in samenwerking met UNHCR. Op basis van objectieve criteria. En het zijn heus niet die enkele duizenden vluchtelingen die vandaag onze sociale zekerheid met een tekort opzadelen.’