Prijsplafonds voor elektriciteit lijken enige optie maar blijven een nepoplossing

De Europese Unie zou volgens verklaringen van de voorzitster van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, aan noodmaatregelen werken die de elektriciteitsprijs loskoppelen van de stijgende gasprijzen. Prijsplafonds blijken één optie, maar het is ook een optie om het systeem niet te hervormen. Bovendien weet niemand hoe prijsplafonnering dan zou werken.

Overwinsten gebruiken

De politieke druk vanuit de EU-lidstaten op de Europese Commissie nam de afgelopen weken sterk toe. Ursula von der Leyen kondigde aan dat een ‘emergency intervention’, of noodingreep, in de pijplijn zit. Daarnaast sprak ze over structurele hervormingen van de stroommarkt. De nadruk zal liggen op hernieuwbare energie en hoe die de elektriciteitsprijzen kan verlagen. De Europese Commissie wil duidelijk niet haar utopische Green Deal opgeven.

De analyse van Von der Leyen is dat niet het systeem op maat van hernieuwbare energie het probleem is, maar dat de gasprijs het probleem is. De vraag wat oorzaak en wat gevolg is, komt niet ter sprake. ‘Momenteel domineert de gasprijs de elektriciteitsmarkt met deze exorbitante prijzen. We zullen dit moeten loskoppelen’, aldus Von der Leyen in Berlijn. Opgelet: Von der Leyen wil de ‘windfall profits’, oftewel overwinsten, gebruiken om kwetsbare huishoudens te helpen. Door de overwinsten als grootste probleem aan te duiden in plaats van de marginale prijszetting (het marginal pricing-systeem) van de EU, wil Von der Leyen de kerncentrales opzadelen met de gevolgen of schuld van de prijzengekte.

Grote kasstroomproblemen

Ondertussen waarschuwde Shell dat de energiecrisis jaren zou kunnen duren. Energiebedrijven kloppen ondertussen ondanks de woekerwinsten aan voor steun bij individuele lidstaten en de Europese Unie. Shell-topman Ben van Beurden waarschuwde afgelopen dagen dat West-Europa energie zal moeten gaan rantsoeneren gedurende verschillende jaren. Een energiereus zoals het Duitse Uniper vroeg maandag 4 miljard euro extra, bovenop de kredietlijn van 9 miljard euro die de Duitse staatsbank KfW toekende om niet in betalingsproblemen te verzeilen. Uniper was de grootste klant van het Russische Gazprom en is indirect eigendom van een Fins staatsbedrijf. De eigenlijke oorzaak van die toestand is de kernuitstap in Duitsland waardoor Uniper de grootste stroomproducent werd.

Ook het grootste Oostenrijkse energiebedrijf Wien Energie worstelt met kasstroomproblemen en praat met de Oostenrijkse regering over steun. De Oostenrijkse minister voor Energie is de groene politica Leonore Gewessler, afkomstig van de groene lobbygroep Global 2000, die actievoert tegen de Slovaakse kerncentrale in Mochovce.

De roterende voorzitter van de Europese Raad, Tsjechië, liet via zijn minister voor industrie Jozef Síkela weten dat het snel kladversies van voorstellen verwacht van de Europese Commissie. Volgende week op 9 september vindt in Brussel reeds een ministerraad plaats van de Raad van de Europese Unie met de vakministers voor Energie.

Maximumprijzen

De Duitse groene minister voor economische zaken Robert Habeck vervoegde de ministers die roepen om een ‘fundamentele hervorming’ om de gas en elektriciteitsmarkt los te koppelen. De linkse Italiaanse demissionaire premier Mario Draghi en zijn Spaanse socialistische collega Pedro Sánchez willen dat maximumprijzen opgelegd worden door de Europese Commissie.

De groothandelsprijzen van stroom worden nu bepaald door het laatste aanbod om aan de vraag te voldoen. Dit is het gevolg van het marginale prijszettingssysteem van de EU. Een systeem dat erop neerkomt dat elke producent de prijs krijgt van de duurste producent van stroom, die nodig is om de vraag te beantwoorden. Komisch samengevat komt het erop neer dat wie één Duvel van 6,5 euro drinkt op café en drie watertjes van 2,5 euro, een rekening krijgt van 26 euro in plaats van 14 euro.

Het gevolg in de markt is dat kernenergie en stroom van windmolens en zonnepanelen evenveel opbrengen als stroom uit gas. Dat levert die zogenaamde overwinsten op. De Europese Commissie heeft altijd het aanpassen van dit systeem tegengewerkt omdat het hernieuwbare energie zo rendabeler wou maken terwijl energie op basis van fossiele brandstoffen ontmoedigd moest worden. Enkel via die lucratieve hernieuwbare energie zou de EU dan de kernenergie kunnen uitbannen, en naar klimaatdoelen zoals Net Zero gaan. Omdat de verbruiker die strategie betaalde, liep dit perfect totdat kerncentrales gesloten werden en kolen- en gascentrales plots nodig bleken om de vraag te kunnen blijven beantwoorden.

Prijsplafond

Het agentschap voor de samenwerking van de nationale energieregulatoren ACER (Agency for the Co-operation of Energy Regulators) ziet die hervormingen niet graag komen. ACER ziet meer nut in een soort noodventiel die de prijsexplosies een halt toeroept zoals op de effectenbeurzen waar de handel stilgelegd wordt bij rare bokkensprongen van de koers van een aandeel. Een tweede reden van de weerstand bij ACER is dat de prijsexplosies zich vooral voordoen in de regio Central-West-Europe en dat in andere regio’s zoals het Duitse Beieren of het Iberisch schiereiland (dat niet aangesloten is op het gasnetwerk dat Frankrijk, België, Duitsland enzovoort verbindt) de prijzen in verhouding veel lager zijn. De Franse regering en haar regulator zijn dan weer tegen een gaspijpleiding die Algerijns gas via Spanje naar West-Europa voert.

Het grootste obstakel is dat alle EU-lidstaten een andere mix hebben van productiemethoden. Spanje en Portugal verlieten het marginale prijszettingssysteem van de EU al eerder en eisen van elektriciteitsproducenten om een deel van hun overwinsten af te staan om andere producenten te subsidiëren voor de aankoop van hun fossiele brandstoffen om zo de gemiddelde prijs te verlagen. Dit leidt de facto tot een ‘price cap’, oftewel een prijsplafond. Dit tot grote ergernis van Frankrijk dat steeds meer stroom uit Spanje aan de hoge prijzen op zijn markt ziet verschijnen ten koste van Franse staatsbedrijven die nu monsterwinsten boeken.

Een ander pervers effect van zo’n prijsplafond zou kunnen zijn dat elektriciteitsproducenten de productie gaan beperken om het aanbod te verlagen en alzo toch nog hogere prijzen te veroorzaken. De enige oplossing is dan de vraag te verlagen. En dat is wat de Europese Commissie al probeerde, door te eisen dat alle lidstaten de consumptie met vijftien procent reduceren. Vraag en aanbod van stroom blijken nogal weerbarstig als het om beïnvloeding door overheden gaat.

Verlies op consumenten verhalen

Die hele reeks ingrepen op de vraag en het aanbod gaat tevens voorbij aan het feit dat veel windmolenparken al afspraken hebben om op lange termijn aan een vaste prijs stroom te leveren aan bedrijven, die doelstellingen moeten halen zodat zij bepaalde quota kunnen halen qua hernieuwbare energie om van steun of subsidies te blijven genieten. De duurzaamheidscultuur die de Europese Commissie en allerhande ngo’s promoten zou zo wel eens een stok in de wielen kunnen steken.

Op 9 september komt de Raad van de EU samen om de energiecrisis te bespreken. Diezelfde raad veroorzaakte eerder al een extra prijsstijging door aan te dringen op het opvullen van de gasvoorraden in de lidstaten. Lidstaten die hun lege voorraden vulden zorgden immers voor een enorme stijging van de vraag in juli en augustus. Landen betaalden om het even welke gekke prijs om maar te kunnen zeggen dat hun voorraden vol zijn voor de winter.

Dat die voorraden, die voorheen vaak beheerd werden door Gazprom, leeg waren was een strategische misser van jewelste. Maar dit aan Russische politiek wijten is kortzichtig. In België beheert Fluxys de gasopslag in Loenhout. Dat gas was geen Russisch gas, maar gas uit Zeebrugge. De vraag is trouwens hoe groot de verliezen gaan zijn op dat inderhaast opgekochte gas als de prijzen zakken of stabiliseren. De verleiding zal groot zijn om dat verlies te verhalen op de consumenten.

Gemanipuleerde dagkoers

Liefst 25 banken zijn een marktpartij op de stroombeurs EPEX. Die banken kopen en verkopen stroom om de dagprijs te manipuleren voor hun klanten.

Misschien moet de Europese Commissie eens nadenken waarom de dagprijs op hun elektriciteitsbeurs de prijzen van de consumenten zo kan beïnvloeden? De productiekosten blijven nagenoeg constant. Maar door de prijzen van de consumenten te berekenen op gemiddelden van dagprijzen, nodigt dit systeem uit die dagkoers te manipuleren. Die dagkoers is trouwens niet gebaseerd op de vraag naar alle stroom, maar op de vraag en aanbod van de stroom die producenten te weinig of te veel produceren om hun klanten te beleveren. Op die stroombeurzen zoals EPEX zijn 25 banken actief die stroom kopen en verkopen zonder dat ze één huishouden als klant hebben. Dat is bijna een derde van de marktpartijen. De nutsbedrijven (dus de Engie’s en Luminussen van deze wereld) vormen amper een op drie van de bedrijven actief op de elektriciteitsbeurs.