‘Laat ongevaccineerden nergens meer binnen’ en ‘beloon solidariteit met vrijheid’, schreef Vooruit-voorzitter Rousseau in een opiniestuk. Ongevaccineerden de toegang ontzeggen tot het publieke leven, desnoods manu militari? Vrijheid als gunst? Als beloning?

Ternauwernood ontkwam ik aan een verslikkingsdood in mijn dubbele ochtendespresso. Hadden we dan toch geen afscheid genomen van zulke regimes? De socialistische dwangstaat, gekenmerkt door een ongebreideld geloof in de maakbare mens en de maakbare samenleving, is back, bitches.

Nulla poena sine lege

Een norm die, om de vrijheid en solidariteit te vrijwaren, vraagt om de vrijheid op te geven is net zo tegenstrijdig als een prostituee die spreekt over de hoofse liefde. Door vrijheid voor te stellen als wortel keert Rousseau, nochtans een jurist, immers de zaken om. Advocaat Jan De Groote omschreef het zo: ‘De normale toestand van een maatschappij is dat alles is toegelaten, behalve wat is verboden. Een noodtoestand draait dat om: je mag alleen doen wat mag van de overheid.’

De prikplicht-usurpatoren willen dus de facto een permanente noodtoestand uitroepen. In het essay Epidemie als politiek  – waar ik eerder al over schreef – heeft de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben het over de corona uitzonderingstoestand als progressieve natte droom waarbij een politieke macht actief ons leven wil vormgeven. Ik begrijp deze beleidsmatige Pavlovreflex, maar regelgeving dient altijd te voldoen aan de criteria van doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid.

Toegangsticket

Politici lopen weleens met Orwells 1984 onder de arm, maar hebben ze het ook onder de knie? ‘De mogelijkheden van de tirannie zijn onbegrensd en de vrijheid van de mens is kwetsbaar’, weet de filosoof Alain Finkielkraut. Zijn wij vrije burgers met rechten en plichten of zijn we de onderdanen van een omnipotente bewegingsvoorzitter? Politiek journaliste Isolde Van den Eynde ontwaarde een heuse Sinterklaas in de Vooruit-voorman. Dat socialisten graag Sinterklaas spelen – en cadeaus uitdelen met de vruchten van andermans werk – is niet nieuw. Maar deze ‘beloningsstrategie’ is toch van een heel andere orde.

De prikplicht-populisten willen botweg de coronapas institutionaliseren als toegangsticket voor het publieke leven en de maatschappelijke ontplooiing. Pasmunt voor deze vrijheid: uw lichamelijke integriteit en zelfbeschikking. Nochtans adviseerde het Raadgevend Comité voor Bio-ethiek om het CST niet als verkapte prikplicht te hanteren. In het oude Rome betekende sui iuris dat iemand vrijgesteld was aan de potestas van een ander en dus het recht genoot van vrijheid als zelfbeschikking. Vandaag gaan er stemmen op om dit recht te vervangen door een gunst.

Terra incognita

Rousseau ontbreekt het kennelijk aan voorzichtigheid, rechtvaardigheid, moed en gematigdheid. Aristoteliaanse deugden die iedere leider zou moeten incarneren. Tijdens de eerste Kamer-hoorzittingen verwoorde neurobiologe Schoofs (KUL) mijn prudentia als volgt: ‘De huidige vaccins beschermen wel tegen ernstige ziekte en hospitalisatie, maar zijn niet geschikt om transmissie van een infectie te verhinderen. Is een vaccinatieplicht dan wel aan de orde, zeker nu een meer besmettelijke, maar minder gevaarlijke variant circuleert?’ Nagels met koppen.

Kan je een suboptimaal vaccin, met onzekerheden over de werkzaamheid, de beschermingsduur en de transmissie, verplichten? En wat met mogelijke neveneffecten? Gaat het dan enkel om de basisvaccinatie of ook om de booster en alle afgeleiden? En vanaf welke leeftijd geldt die verplichting dan? De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Europese geneesmiddelenagentschap (EMA) zien boosteren tot in de oneindigheid alvast niet zitten. Met het invoeren van een – verkapte – prikplicht lonkt de horizon niet. Zoals wel vaker lopen ook hier de grote verwachtingen spaak op het realiteitsbeginsel.

Democratie

Het vertrouwen in de overheid staat op een historisch dieptepunt. Peilingen geven aan dat meer dan één op de drie Belgen zelfs liever zou geregeerd worden door één almachtige potentaat. Wat Hannah Arendt omschreef als het kunnen deelnemen aan het publieke leven van je gemeenschap, het kunnen handelen als burger, staat vandaag onder druk. De afgelopen twee jaar werd ons sociaal weefsel volledig uit zijn verband gerukt. De perfecte storm om De Tocquevilles angst voor het mild despotisme, met burgers als makke schapen en de overheid als herder, tot stand te brengen. Een andere waarschuwing van De Tocqueville over de ochlocratie, of de tirannie van de meerderheid, loert daarnaast ook om de hoek.

Het is niet omdat Vlaanderen een hoge vaccinatiegraad kent dat de ongevaccineerden geen rechten meer genieten. Er zijn nu eenmaal fundamentele vrijheden en rechten die ook een meerderheid niet van een minderheid kan afnemen. Volgens de rechtsstaat zijn alle burgers, ongeacht individuele eigenschappen, gelijk voor de wet en moet de staat hen ook zo behandelen. ‘Er is geen gezag op aarde, dat ik zonder controle en zonder tegenkrachten zijn gang zou laten gaan’, aldus de Franse politiek filosoof. Dat impliceert dat het volk zich ook tegen de gedragsdragers moet kunnen beschermen. Staatsvorming is bovendien geen a-priori wetenschap die je zomaar het volk kan opleggen. Rechten en vrijheden doorstaan de tand des tijds en ontstaan binnen een gemeenschap, langs de lijnen van traditie en geschiedenis. Het is de synthese van de gecumuleerde wijsheid van de generaties die ons voorgingen.

Dwangstaat

Zijn we, gezien de huidige toestand, bereid om de assimilatie van het lichaam op te eisen? De afgelopen twee jaar verzetten we ethische bakens met een ongekende snelheid. Deze ethische lichtzinnigheid zal op lange termijn destructievere gevolgen hebben dan het virus. De bestuurders van dit land ontbreekt het echter momenteel aan de intellectuele capaciteit om de bijziendheid van het moment te overstijgen. De bus dendert verder en wie kijkt in de achteruitkijkspiegel?

Wellicht heeft de socialistische voorzitter domweg een peiling laten uitvoeren waaruit blijkt dat zijn achterban een verplichting wel genegen is. Eerst strategie, dan pas visie, dat zijn we ondertussen wel gewend. Ik herinner hem graag aan Burke die schreef dat ‘het goed is om te luisteren naar de opvattingen van uw kiezers, maar het een misvatting is om te denken dat je u zich slaafs door die opvattingen moet laten leiden’. Vooral nu, schreef hij ten tijde van de Franse revolutie, ‘men zo sterk geneigd is om zich te laten meeslepen in de gevaarlijke uitersten van slaafse volgzaamheid of woest populisme’. Vooral nu.